ویکی‌پدیا

گسترش واکسن کووید-۱۹

در سال 2023 با گسترش ویروس کرونا همچنان این بیماری تحت نظر مقامات بهداشتی جهانی است. ویروس‌های جهش یافته متنوع و جدیدی مانند «BA.2.86» که دارای 36 جهش است، در چندین کشور شناسایی شده‌اند. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا این سویه ی جدید سریع‌تر گسترش می‌یابد یا بیماری جدی‌تری ایجاد می‌کند. افزایش موارد ابتلا به کووید و بستری شدن در بیمارستان در کشورهایی چون ایالات متحده، اروپا، و آسیا مشاهده شده است، که بیشتر آن‌ها دارای زیر سویه «اریس» نسبت داده می‌شوند. در مورد مقدار محافظت واکسن‌های فعلی در برابر این سویه‌های جدید، هنوز اطلاعات مهمی وجود ندارد، اما واکسن‌ها همچنان از افراد در برابر بیماری و مرگ محافظت می‌کنند.

نسبت جمعیت افراد به‌طور کامل در برابر کووید ۱۹ واکسینه شده، نسبت به کل جمعیت هر کشور
جمعیتی که حداقل یک دوز واکسن نسبت به کل جمعیت یک کشور دریافت کرده‌است.
مقامات بهداشتی، واکسن کووید-۱۹ مدرنا را به کارکنان بهداشتی و اولین پاسخ‌دهندگان در بالتیمور کانتی، مریلند (دسامبر ۲۰۲۰) توزیع می‌کنند.

تا تاریخ ۱ مهر ۱۴۰۰، حدود ۶ میلیارد دوز واکسن کووید-۱۹ در جهان تزریق شده‌است و حدود ۴۲٫۹ درصد از جمعیت جهان، دست‌کم یک دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.[۱]

طی دنیاگیری کووید-۱۹ در مورد جدول زمانی سریع و مقیاس بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ در طول سال ۲۰۲۰، سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت و ائتلاف برای نوآوری‌های آمادگی همه‌گیری، تولیدکنندگان واکسن، دولت‌ها و صنعت، در حال ارزیابی میزان نیاز و تولید و توزیع نهایی واکسن هستند.[۲][۳]ممکن است کشورهایی که واکسن تولید می‌کنند متقاعد شوند که بالاترین پیشنهاد را برای تولید داشته یا خدمات اولیه را به کشور خود ارائه دهند.[۴][۵][۶][۷] متخصصان تأکید می‌کنند که واکسن‌های دارای مجوز برای افراد در خط مقدم مراقبت‌های بهداشتی و بیشترین نیاز در دسترس و مقرون به صرفه باشند. در آوریل سال ۲۰۲۰، گزارش شد که بریتانیا توافق کرده‌است که با ۲۰ کشور دیگر و سازمان‌های جهانی از جمله فرانسه، آلمان و ایتالیا برای پیدا کردن واکسن و به اشتراک گذاشتن نتایج کار کند.[۸] چندین شرکت قصد دارند در ابتدا واکسن را با قیمت مصنوعی پایین تولید کنند، سپس بعداً در صورت نیاز به واکسیناسیون سالانه و در حالی که کشورها برای نیازهای آینده سهم خود را تهیه می‌کنند، قیمت‌ها را برای سودآوری بعداً افزایش دهند.

توزیع ویرایش

بسیاری از کشورها برنامه‌های توزیع مرحله‌ای را اجرا کرده‌اند که افرادی را که بیشترین خطر ایجاد عوارض را دارند مانند افراد مسن و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای و افرادی که در معرض خطر بیماری و انتقال ویروس قرار دارند مانند کارکنان مراقبت‌های درمانی در اولویت قرار می‌دهند.[۹]

در ایالات متحده آمریکا، کمیته مشورتی مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) در زمینه ایمن‌سازی (ACIP) در ۱ دسامبر ۲۰۲۰ رای داد که اولین دوزهای واکسن باید برای کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و ساکنان و کارکنان خانه‌های سالمندان در اولویت قرار گیرند.[۱۰] این کمیته همچنین توصیه کرد که مرحله دوم توزیع و واکسیناسیون، (فاز 1b) شامل افراد زیر ۷۵ سال و افراد شاغل در مغازه‌های خواربار فروشی، رستوران‌ها، نیروهای نظامی، پلیس، آتش‌نشانی، خرده‌فروشی‌ها، مدارس، ترابری عمومی، هتل‌ها، انبارها و رسانه‌های خبری باشد.[۱۱] با این حال، کشورها برنامه‌های نهایی را برای اولویت‌بندی، توزیع و تدارک واکسیناسیون خواهند داشت.[۱۲]

اتحادیه اروپا، واکسیناسیون را در ۲۷ دسامبر ۲۰۲۰ آغاز کرد.[۱۳][۱۴]

[show all]
[collapse]
گسترش واکسن کووید ۱۹ by location
(as of 3 April[الف])[۱۵]
کشور واکسینه شده[ب] % of pop.[پ]
   World[ت] 363,694,885 4.7%
  China[ث] 133,801,000 --
  United States 104,213,478 31.2%
  India 65,739,470 4.8%
  European Union 55,607,559 12.5%
  United Kingdom 31,425,682 46.3%
  Brazil 16,377,083 7.7%
  Germany 10,039,938 12.0%
  Turkey 9,478,896 11.2%
  France 9,109,776 13.4%
  United Arab Emirates[ث] 8,559,291 --
  Indonesia 8,424,729 3.1%
  Mexico 7,903,660 6.1%
  Italy 7,566,666 12.5%
  Russia 7,445,035 5.1%
  Chile 6,939,461 36.3%
  Spain 5,707,450 12.2%
  Canada 5,554,343 14.7%
  Bangladesh 5,452,634 3.3%
  Israel 5,256,540 60.7%
  Saudi Arabia[ث] 4,871,878 --
  Poland 4,544,816 12.0%
  Morocco 4,348,995 11.8%
  Argentina 3,495,125 7.7%
  Hungary 2,235,731 23.1%
  Romania 2,065,575 10.7%
  Colombia 1,971,891 3.9%
  Netherlands 1,688,490 9.9%
  Nepal[ث] 1,600,000 --
  Belgium 1,472,477 12.7%
  Serbia 1,458,304 21.4%
  Austria 1,249,672 13.9%
  Czechia 1,230,044 11.5%
  Portugal 1,196,971 11.7%
  Greece 1,171,420 11.2%
  Sweden 1,167,532 11.6%
  Dominican Republic 1,000,000 9.2%
  Finland 971,827 17.5%
  South Korea 962,083 1.9%
  Switzerland 961,559 11.1%
  Singapore 943,307 16.1%
  Sri Lanka 923,954 4.3%
  Japan 913,341 0.7%
  Qatar[ث] 889,202 --
  Nigeria 818,865 0.4%
  Pakistan[ث] 800,000 --
  Australia[ث] 754,435 --
  Denmark 753,232 13.0%
  Slovakia 742,890 13.6%
  Philippines 737,569 0.7%
  Uruguay 716,835 20.6%
  Norway 699,089 12.9%
  Ireland 636,963 12.9%
  Kuwait[ث] 604,861 --
  Azerbaijan 582,463 5.7%
  Peru 573,505 1.7%
  Bahrain 527,339 31.0%
  Ghana 500,000 1.6%
  Malaysia 498,468 1.5%
  Hong Kong 475,100 6.3%
  Bhutan 459,752 59.6%
  Bulgaria 401,514 5.8%
  Croatia 385,724 9.4%
  Myanmar 380,000 0.7%
  Panama[ث] 373,491 --
  Lithuania 349,571 12.8%
  Rwanda 348,926 2.7%
  Mongolia[ث] 336,758 --
  Jordan 304,946 3.0%
  Senegal 288,319 1.7%
  Ukraine 286,645 0.7%
  Slovenia 279,172 13.4%
  South Africa 269,102 0.5%
  Maldives[ث] 241,127 --
  Cambodia 229,079 1.4%
  Costa Rica 224,092 4.4%
  Estonia 214,921 16.2%
  Ecuador 204,902 1.2%
  Bolivia 203,103 1.7%
  Albania[ث] 172,486 --
  Kenya 161,771 0.3%
  Malawi 154,801 0.8%
  Malta 151,942 34.4%
  Thailand 151,413 0.2%
  Lebanon 138,610 2.0%
  Oman 132,493 2.6%
  Angola 130,750 0.4%
  Iran 124,193 0.2%
  Latvia 121,868 6.5%
  El Salvador 120,476 1.9%
  Guatemala 111,559 0.6%
  Zimbabwe 103,815 0.7%
  Cyprus 93,475 10.7%
  Kazakhstan 90,748 0.5%
  Palestine 90,204 1.8%
  Uganda 90,196 0.2%
  Luxembourg 75,862 12.1%
  Algeria[ث] 75,000 --
  Tunisia 70,769 0.6%
  Seychelles 64,123 65.2%
  Barbados 63,735 22.2%
  Guinea[ث] 56,479 --
  Macao 54,704 8.4%
  Afghanistan 54,000 0.1%
  Northern Cyprus 53,886 14.1%
  Vietnam 52,335 0.1%
  New Zealand 52,183 1.1%
  Iceland 50,259 14.7%
  Mozambique 46,439 0.2%
  Cote d'Ivoire 45,247 0.2%
  Jersey 44,318 43.9%
  Paraguay 43,656 0.6%
  Honduras 43,073 0.4%
  Moldova 42,154 1.0%
  Togo 42,092 0.5%
  Laos 40,732 0.6%
  Belarus 40,518 0.4%
  Isle of Man 38,727 45.5%
  Jamaica 33,000 1.1%
  Guyana 32,714 4.2%
  Gibraltar 32,293 95.9%
  Cayman Islands 30,607 46.6%
  Suriname 27,760 4.7%
  Iraq 26,727 0.1%
  Antigua and Barbuda[ث] 26,424 --
  Sierra Leone 25,836 0.3%
  Guernsey 25,746 38.4%
  Montenegro 22,947 3.7%
  Saint Lucia[ث] 22,554 --
  Bermuda 22,417 36.0%
  Belize 22,067 5.6%
  Taiwan 17,056 0.1%
  Dominica 16,058 22.3%
  Venezuela 14,223 0.1%
  Turks and Caicos Islands 12,935 33.4%
  Equatorial Guinea 11,090 0.8%
  Saint Vincent and the Grenadines[ث] 10,519 --
  Grenada 9,821 8.7%
  Monaco 9,750 24.8%
  Sao Tome and Principe 9,724 4.4%
  Andorra[ث] 9,288 --
  North Macedonia 9,003 0.4%
  San Marino 8,829 26.0%
  Saint Kitts and Nevis 8,573 16.1%
  Georgia 7,822 0.2%
  Bahamas 7,000 1.8%
  Faeroe Islands 6,641 13.6%
  Liechtenstein[ث] 6,100 --
  Anguilla 5,348 35.7%
  Gambia 5,345 0.2%
  Greenland 3,927 6.9%
  Mauritius 3,843 0.3%
  Saint Helena 3,107 51.2%
  Gabon 2,433 0.1%
  Falkland Islands 2,187 62.8%
  Cape Verde 2,184 0.4%
  Namibia 1,851 0.1%
  Mauritania 1,366 0.0%
  Egypt[ث] 1,315 --
  Montserrat 1,112 22.2%
  Trinidad and Tobago 991 0.1%
  Kosovo 700 0.0%
  Mali 643 0.0%
  Brunei 340 0.1%
  Micronesia[۱۶] 15,690 15.1%
  Marshall Islands[۱۶] 12,813 21.9%
  Palau[۱۶] 8,456 47.2%
  Vatican City[۱۷][۱۸] 22 2.7%

Sources

Notes

  1. ↑ Latest available data as of this date. Individual country reporting frequency varies.
  2. ↑ Number of unique individuals who have received at least one dose of a COVID-19 vaccine (unless noted otherwise).
  3. ↑ Percentage of population that has received at least one dose of a COVID-19 vaccine.
  4. ↑ Some countries are not yet reporting first-dose counts. Total dose counts for these countries are not included in the World total.
  5. ↑ ۵٫۰۰ ۵٫۰۱ ۵٫۰۲ ۵٫۰۳ ۵٫۰۴ ۵٫۰۵ ۵٫۰۶ ۵٫۰۷ ۵٫۰۸ ۵٫۰۹ ۵٫۱۰ ۵٫۱۱ ۵٫۱۲ ۵٫۱۳ ۵٫۱۴ ۵٫۱۵ ۵٫۱۶ ۵٫۱۷ ۵٫۱۸ ۵٫۱۹ This country's data reflects total doses administered, not the first shot only.

خرید و فروش غیرقانونی ویرایش

[۱۹] با توجه به روند طولانی توزیع واکسن،[۲۰] برخی از افراد سعی کرده‌اند که برای تهیهٔ زودهنگام و خارج از نوبت واکسن از روش‌هایی مانند رشوه یا اهدا کمک به بیمارستان استفاده کنند.[۲۱][۲۲] در پاسخ، دولت‌ها برای نقض دستورالعمل‌های توزیع واکسن، جریمه‌ها و مجازات‌های سنگینی را وضع کردند.[۲۳][۲۴]

تا اواسط فوریه ۲۰۲۱، چین ۸۰ نفر را که در زمینه قاچاق کالا مشارکت داشتند، دستگیر کرد.[۲۵] دولت کلمبیا نیز یک فریزر حاوی ۷۰ دوز واکسن ساخت چین را که مسافری با خود به فرودگاه آورده بود شناسایی کرد.[۲۶]

گردشگری واکسن ویرایش

در نیمه دوم فوریه ۲۰۲۱، گزارش شد که افراد ثروتمند و با نفوذ، از کانادا[۲۷] و کشورهای اروپایی به امارات متحده عربی رفتند تا دسترسی زودهنگام به واکسن را به‌دست آورند.[۲۸] دولت امارات نیز شهر دبی را به‌عنوان مرکز تعطیلات واکسن برای افراد ثروتمند معرفی کرده‌است.[۲۹][۳۰]

با کاهش محدودیت‌ها در ایالات متحده، افراد ثروتمند از سایر کشورهای دارای واکسیناسیون کندتر، برای واکسیناسیون به ایالات متحده سفر می‌کردند.[۳۱][۳۲][۳۳]

بسیاری از کشورها برنامه‌های توزیع مرحله ای را اجرا می‌کنند که در معرض خطر بیشتر عوارض مانند افراد مسن و کسانی که در معرض خطر قرار گرفتن و انتقال هستند مانند کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، در اولویت است.[۳۴]

هزینه ویرایش

به گفته بیل گیتس، بازرگان آمریکایی، یک واکسن مؤثر برای کووید-۱۹، می‌تواند باعث تریلیون‌ها دلار در اقتصاد جهانی صرفه جویی کند و بنابراین، هر برچسب قیمتی در مقایسه با این موضوع، کم به نظر می‌رسد.[۳۵] در مراحل ابتدایی همه‌گیری مشخص نبود که آیا می‌توان یک واکسن ایمن، قابل اعتماد و مقرون به صرفه برای این ویروس ایجاد کرد یا خیر و این‌که دقیقاً مشخص نیست تولید واکسن چه هزینه‌ای دارد.[۳۶][۳۷][۳۸] این احتمال وجود داشت که میلیاردها دلار بدون موفقیت سرمایه‌گذاری شود.[۳۹]

قیمت برخی از واکسن‌های کووید ۱۹

سازنده واکسن قیمت هر دوز[۴۰]
یورو دلار آمریکا
آسترازنکا واکسن کووید-۱۹ آکسفورد-آسترازنکا €۱٫۷۸
جانسون و جانسون واکسن کووید-۱۹ جانسون اند جانسون ۷٫۱۶ یورو ۸٫۵۰ دلار آمریکا
سانوفیگلاکسواسمیت‌کلاین واکسن کووید-۱۹ سانوفی €۷٫۵۶
مؤسسه تحقیقات همه‌گیرشناسی و میکروبیولوژی گامالیا واکسن کووید-۱۹ اسپوتنیک وی ۸٫۴۳ یورو ۱۰٫۰۰ دلار آمریکا
کیوروک واکسن کیوروک €۱۰٫۰۰
فایزر و بیوان‌تک واکسن کووید-۱۹ فایزر–بیوان‌تک €۱۲٫۰۰
گروه دارویی ملی چین واکسن کووید-۱۹ سینوفارم ۸٫۴۳ یورو ۱۰٫۰۰ دلار آمریکا
مدرنا واکسن کووید-۱۹ مدرنا ۱۵٫۱۷ یورو ۱۸٫۰۰ دلار آمریکا

منابع ویرایش

  1. ↑ Ritchie, Hannah; Mathieu, Edouard; Rodés-Guirao, Lucas; Appel, Cameron; Giattino, Charlie; Ortiz-Ospina, Esteban; Hasell, Joe; Macdonald, Bobbie; Beltekian, Diana (2020-03-05). "Coronavirus Pandemic (COVID-19)". Our World in Data.
  2. ↑ "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 27 April 2020. Archived from the original on 30 April 2020. Retrieved 2 May 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale.
  3. ↑ "Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". www.who.int (به انگلیسی). Retrieved 2021-09-23.
  4. ↑ Gates, Bill (30 April 2020). "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. Archived from the original on 14 May 2020. Retrieved 2 May 2020.
  5. ↑ Gates B (February 2020). "Responding to Covid-19: A once-in-a-century pandemic?". The New England Journal of Medicine. 382 (18): 1677–79. doi:10.1056/nejmp2003762. PMID 32109012.
  6. ↑ Weintraub, Rebecca; Yadav, Prashant; Berkley, Seth (2 April 2020). "A COVID-19 vaccine will need equitable, global distribution". Harvard Business Review. ISSN 0017-8012. Archived from the original on 9 June 2020. Retrieved 9 June 2020.
  7. ↑ Steenhuysen, Julie; Eisler, Peter; Martell, Allison; Nebehay, Stephanie (2020-04-27). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. Archived from the original on 15 May 2020. Retrieved 2020-05-02.
  8. ↑ Gartner, Annelies; Roberts, Lizzie (3 May 2020). "How close are we to a coronavirus vaccine? Latest news on UK trials". The Telegraph. ISSN 0307-1235. Archived from the original on 4 May 2020. Retrieved 3 May 2020.
  9. ↑ "Covid-19 vaccine: who are countries prioritising for first doses?". the Guardian. 18 November 2020.
  10. ↑ Dooling K, McClung N, Chamberland M, Marin M, Wallace M, Bell BP, et al. (December 2020). "The Advisory Committee on Immunization Practices' Interim Recommendation for Allocating Initial Supplies of COVID-19 Vaccine – United States, 2020" (PDF). MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 69 (49): 1857–9. doi:10.15585/mmwr.mm6949e1. PMC 7737687. PMID 33301429.
  11. ↑ Dooling, Kathleen (2021). "The Advisory Committee on Immunization Practices' Updated Interim Recommendation for Allocation of COVID-19 Vaccine — United States, December 2020". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 69 (5152): 1657–1660. doi:10.15585/mmwr.mm695152e2. ISSN 0149-2195. PMID 33382671.
  12. ↑ Sun, Lena H.; Stanley-Becker, Isaac. "Health-care workers and nursing home residents should be the first to get coronavirus vaccines, CDC advisory group says". The Washington Post. Retrieved 3 December 2020.
  13. ↑ "Overview of COVID-19 vaccination strategies and vaccine deployment plans in the EU/EEA and the UK". European Centre for Disease Prevention and Control. 2 December 2020. Retrieved 1 January 2021.
  14. ↑ Pietsch, Bryan (27 December 2020). "E.U. Starts Effort to Vaccinate 450 Million". The New York Times. Retrieved 1 January 2021.
  15. ↑ "Coronavirus (COVID-19) Vaccinations". Our World in Data  Sourced from individual health agencies. {{cite web}}: External link in |postscript= (help)نگهداری CS1: پست اسکریپت (link)
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ "COVID Data Tracker". Centers for Disease Control and Prevention (به انگلیسی).
  17. ↑ "Pope Francis and Benedict XVI receive second dose of COVID-19 vaccine". Catholic News Agency (به انگلیسی).
  18. ↑ "Vatican defends pope's trip to Iraq, stadium mass for 10,000 people". Associated Press. March 2, 2021.
  19. ↑ Kates, Jennifer; Tolbert, Jennifer; Michaud, Josh (11 January 2021). "The COVID-19 "Vaccination Line": An Update on State Prioritization Plans". Kaiser Family Foundation. Retrieved 20 January 2021.
  20. ↑ Robbins, Rebecca; Robles, Francis; Arango, Tim (31 December 2020). "Here's Why Distribution of the Vaccine Is Taking Longer Than Expected". The New York Times. Retrieved 20 January 2021.
  21. ↑ Brown, Julie (7 January 2021). "Who can get the COVID vaccine in Florida? Hint: It helps if you have donated to a hospital". Miami Herald. Retrieved 20 January 2021.
  22. ↑ Goldhill, Olivia; Fleur, Nicholas (3 December 2020). "'There absolutely will be a black market': How the rich and privileged can skip the line for Covid-19 vaccines". STAT. Retrieved 20 January 2021.
  23. ↑ Bellafante, Ginia (8 January 2021). "How the Wealthy Are Maneuvering to Get the Vaccine First". The New York Times. Retrieved 20 January 2021.
  24. ↑ Kaplan, Adiel; Siemaszko, Corky (10 January 2021). "Coming to a black market near you: Covid-19 vaccine". NBC News. Retrieved 20 January 2021.
  25. ↑ Ritchie, Hannah; Ortiz-Ospina, Esteban; Beltekian, Diana; Mathieu, Edouard; Hasell, Joe; MacDonald, Bobbie; Giattino, Charlie; Appel, Cameron; Rodés-Guirao, Lucas (5 March 2020). "Coronavirus (COVID-19) Vaccinations - Statistics and Research". Our World in Data.
  26. ↑ "Lo que se sabe de las 70 vacunas fraudulentas incautadas en El Dorado". El Tiempo (به اسپانیایی). 17 February 2021. Retrieved 19 February 2021.
  27. ↑ "Head of Canada's largest pension fund quits after Covid vaccine trip". Financial Times. Retrieved 26 February 2021.
  28. ↑ "How global high flyers get vaccinated in the UAE". Financial Times. Retrieved 8 March 2021.
  29. ↑ "Meet the super-rich skipping the queue for a vaccine vacation". Evening Standard. Retrieved 25 February 2021.
  30. ↑ Coletta, Amanda (15 February 2021). "How the pandemic has upended the annual migration of Canada's snowbirds". The Washington Post.
  31. ↑ McGinnis, James (15 April 2021). "'Vaccination vacations': International travelers booking U.S. trips to get COVID-19 shots". Bucks County Courier Times.
  32. ↑ Rodriguez, Olga R.; Chacon, Marcos Martinez (21 April 2021). "Unable to find vaccine at home, affluent Latin Americans head to the US to get COVID-19 shots". USA Today.
  33. ↑ Kahn, Carrie (26 March 2021). "Some Mexicans Travel To U.S. For COVID Vaccines As Their Country's Rollout Stumbles". National Public Radio.
  34. ↑ "Covid-19 vaccine: who are countries prioritising for first doses?". the Guardian. November 18, 2020.
  35. ↑ Gates, Bill (23 April 2020). "The first modern pandemic: The scientific advances we need to stop COVID-19". The Gates Notes. Archived from the original on 13 May 2020. Retrieved 6 May 2020.
  36. ↑ Gates, Bill (30 April 2020). "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. Archived from the original on 14 May 2020. Retrieved 2 May 2020.
  37. ↑ Gates B (February 2020). "Responding to Covid-19: A once-in-a-century pandemic?". The New England Journal of Medicine. 382 (18): 1677–79. doi:10.1056/nejmp2003762. PMID 32109012.
  38. ↑ Sanger, David E.; Kirkpatrick, David D.; Zimmer, Carl; Thomas, Katie; Wee, Sui-Lee (2020-05-02). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on 11 May 2020. Retrieved 2020-05-02.
  39. ↑ Steenhuysen, Julie; Eisler, Peter; Martell, Allison; Nebehay, Stephanie (2020-04-27). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. Archived from the original on 15 May 2020. Retrieved 2020-05-02.
  40. ↑ Bossaert, Jeroen (17 December 2020). "Zoveel gaan we betalen voor de coronavaccins: staatssecretaris zet confidentiële prijzen per ongeluk online". Het Laatste Nieuws. Retrieved 18 December 2020.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گسترش_واکسن_کووید-۱۹&oldid=39047261»