بین‌النهرین

بِینُ الْنَهرِین یا میان‌رودان یا میانْ دو رود نام یک منطقه جغرافیایی است که میانِ دو رود دجله و فرات جای گرفته و محدودهٔ آن در کشور های عراق، سوریه، ترکیه، ایران و کویت امروزی است.

این نقشه وسعت میان رودان را نشان می‌دهد، که از شمال واشوکنی، نینوا، هاترا، آسور، نوزی، پالمیرا، ماری، سیپار، بابل، کیش، نیپور، ایسین، لاگاش، اوروک، چاراکس اسپاسینو و اور تا جنوب امتداد یافته‌است.

حوضه آبریز رودهای دجله و فرات

تصویر ماهواره‌ای از منطقه میان‌رودان دجله و فرات

نام‌گذاری

ایرانیان این منطقه را میان‌رودان می‌نامیدند که همین نام به یونانی ترجمهٔ گرته‌برداری شد و «مزوپوتامیا» نام گرفت. نخستین مورخ یونانی که این اصطلاح را به کار برد پلیبیوس بود و پس از وی پلینی و استرابون نیز در قرون اولیه میلادی از این اصطلاح استفاده نمودند. واژه رودان در دوره ای به رافدان و رافدین تغییر یافته و در متون قدیمی به رافدین نیز معرفی شده است. در نوشته های عربی این واژه به «بین‌النهرین» ترجمه‌شده و فارسی نیز همان واژهٔ عربی را به وام گرفتند.

در زبان آرامی این منطقه را بث نهرین می‌نامند.
عرب‌ها قسمت شمالی بین النهرین را جزیره و قسمت جنوبی را عراق می‌نامیدند.

گهوارهٔ تمدن

مجسمه گودئا یکی از حکمرانان ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد در موزه لوور پاریس

یک جفت زینت سر از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد

میان رودان به سبب تمدن‌های کهن و باستانی خود آوازه دارد و نامش همواره با نام و آثار این تمدن‌ها همراه است. تمدن‌های سومر، اکد، بابل، آشور، کلدانی، میتانی و تمدن‌های ایرانی مانند کاسی و ایلام و ماد، هریک در گوشه‌ای از این سرزمین رونق و تأثیر داشته‌اند و از آن تأثیر نیز پذیرفته‌اند. ادیان و فرهنگ‌های بسیاری از کشورهای مختلف از میان رودان تأثیر گرفته‌اند. آنچه در گذشته به نام باکوماس در آنجا پرستیده می‌شد، همان بتی است که امروزه به نام بافومه در بسیاری از کشورها پرستیده می‌شود. هم چنین منشور (فرمان) کوروش بزرگ (کورش دوم)پادشاه ایران زمین نیز در این جایگاه یافته شده‌است.

سومریان

این تمدن از جهات گوناگون بسیار ابتدایی بود. هر شهر برای خود شاه خاصی داشت بنام پاتسی یا کاهن، از همین کلمه آشکار می‌شود که حکومت تا چه حد با دین پیوستگی داشته‌است. سازمان ملوک الطوایفی وسیله حفظ نظام اجتماع بود. سومریان پاره‌ای از موارد استفاده از مس و قلع را می‌دانستند و از مخلوط آن‌ها مفرغ می‌ساختند اما به هر حال فلز برای آن‌ها عنصری تجملی بود. ابزار کار سومریان بیشتر با سنگ چخماق ساخته می‌شد. بیشتر کالاها از راه آب حمل و نقل می‌شدند و چون سنگ در سومر کمیاب بود از خلیج پارس یا قسمت‌های شمالی دو نهر با قایق آورده می‌شد. شگفت انگیزترین چیزی که از سومریان باقی مانده، خط‌نویسی این مردم است. پیدایش خط میخی و مراحل تطور و تکامل آن بزرگترین منتی است که سومریان بر تمدن بشر دارند.

آکدیان

ملتی دیگر به سرپرستی سارگون بزرگ کشور آکد را تأسیس نمود و پایتخت آن را در آگاده در سیصد و بیست کیلومتر شمال باختری شهرهای سومری قرار داد.

بابل

هیچ‌کس نیست که چون امروز بر محل بابل قدیم نظر کند، در خاطرش بگذرد که این سرزمین فقیر و بی‌حاصل و سوزان و ممتد بر ساحل رود فرات روزگاری مرکز مدنیت نیرومند و پر ثروت بوده‌است. بابل را مردمان سومری تشکیل داده بودند ولی بعد از حمله آکدی‌ها از بیابان‌های غربی، این شهر را به سلطه خود درآوردند. حمورابی دولت‌های کوچک و پراکنده در جنوب میانرودان را یکی کرد و با قانون نامه بزرگ خود نظم نوینی را بر این سرزمین‌ها حاکم ساخت.

آشور

مردم این سرزمین به دلیل تهدیدات مداوم از ناحیه کوهستان‌های اطراف مجبور به متابعت از زندگی سربازی و پهلوانی سختی بودند و به تدریج بر مهاجمان و دست اندازان غلبه کرده و تمدن درخشان آشور تا مصر نیز گسترش یافت. از اختراعات ایشان به نخستین لنز یا همان عدسی تلسکوپ و اختراع قفل و کلید و تأسیس اولین کتابخانه جهان به دست آشور بانیپال می‌توان اشاره کرد.

سالشمار

• در سال ۱۴۱ پیش از میلاد مهرداد یکم وارد بین‌النهرین می‌گردد و شهر سلوکیه را آزاد می‌نماید.
• ۱۱۵ میلادی: اشغال آشوریه، بین‌النهرین و تیسفون توسط تراژان.
• ۱۱۷ میلادی: مرگ تراژان. عقب‌نشینی هادریانوس از ارمنستان و بین‌النهرین.
• ۲۸۳ میلادی: کاروس امپراتور روم بین‌النهرین را فتح می‌کند اما سپاهیانش پس از مرگ او بلافاصله آن سرزمین را ترک می‌کنند.
• ۲۹۷ میلادی: گالریوس نِرسه را شکست می‌دهد. بنا بر پیمان‌نامه نصیبین نِرسه از ارمنستان و بین‌النهرین عقب‌نشینی می‌کند. (تاریخ ارمنستان)

جستارهای وابسته

• ادیان میانرودان باستان
• ماوراءالنهر
• نیا-فراتی
• تمدن زاگرس رافدین

منابع

• Mesopotamia
• Ancient Mesopotamia
• مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد ۱، ۱۶۴–۱۶۸.
• زاگرس سرچشمه و زادگاه تمدن [[۱]]