جناح اصلاح‌طلبان

جناح میانه‌رو جمهوری اسلامی ایران
(تغییرمسیر از اصلاح‌طلبان ایران)

اصلاح‌طلبان، یکی از دو جناح سیاسی اصلی در بین گروه‌های داخل حکومت ایران به‌شمار می‌رود. این جناح پس از واقعه دوم خرداد، خود را اصلاح‌طلب نامیدند؛ گرچه در مقایسه با مفهوم تاریخی اصلاح طلبی نو، محافظه کار تلقی می‌گردند.

جناح اصلاح‌طلبان
رهبرسید محمد خاتمی[۱]
فراکسیون پارلمانیفهرست کامل
مرام سیاسیخیمه بزرگ[۲]
اصلاح‌طلبی
پسااسلام‌گرایی[۳]
جمهوری‌خواهی[۴]
مردم‌سالاری اسلامی[۵]
لیبرالیسم اسلامی[۵]
دیناسلام
سهم جناح در قدرت سیاسی
رهبری
رئیس مجلس خبرگان رهبریخیر
مجلس خبرگان رهبری
۱۷ از ۸۸ (۱۹٪)
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظامخیر
قوه مجریه
رئیس‌جمهورخیر
وزیران، معاونان و دستیاران رئیس‌جمهور
۰ از ۳۱ (۰٪)
قوه مقننه
رئیس مجلسخیر
مجلس شورای اسلامی
۱۲ از ۲۹۰ (۴٪)
دبیر شورای نگهبانخیر
شورای نگهبان
۰ از ۱۲ (۰٪)
قوه قضائیه
رئیس قوه قضائیهخیر
شوراهای اسلامی شهر و روستا
تهران
۰ از ۲۱ (۰٪)
مشهد
۰ از ۱۵ (۰٪)
اصفهان
۰ از ۱۳ (۰٪)
کرج
۰ از ۱۳ (۰٪)
قم
۰ از ۱۳ (۰٪)
شیراز
۰ از ۱۳ (۰٪)
تبریز
۷ از ۱۳ (۵۴٪)
یزد
۰ از ۱۱ (۰٪)
رشت
۲ از ۱۱ (۱۸٪)

پس از ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۸ و با پیروزی در انتخابات هفتمین دورهٔ ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ و ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی با بیش از ۲۰ میلیون رأی به ریاست جمهوری رسید و آن انتخابات از جانب اصلاح طلبان حماسه دوم خرداد نامیده شد و اصلاح‌طلبان توانستند وارد عرصهٔ حاکمیت شوند و پس از آن اکثریت مجلس ششم و نخستین شورای شهر تهران را نیز به دست آوردند. این جریان به دلیل پیروزی در انتخابات دوم خرداد به جبههٔ دوم خرداد مشهور گشت و هشت سال کنترل دولت و همچنین چهار سال اکثریت نمایندگان مجلس ششم را در اختیار داشت.

دو حلقه فکری در جریان اصلاح طلبی در ایران وجود دارد که یکی موسوم به حلقه کیان و دیگری حلقه نیاوران است.[۶] از حلقه کیان، سیدمحمد خاتمی رئیس دولت اصلاحات و از حلقه نیاوران، حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور ایران بیرون آمدند.[۶]

کیان دارای دیدگاه چپ اسلامی بود و نیاوران دارای دیدگاه تکنوکراتی است.[۶]

حلقه نیاوران در طول سال‌ها، در حال کنار زدن چپ‌ها و حلقه موسوم به کیان بوده‌اند.[۶]

افول قدرت اصلاح‌طلبان و قدرت گرفتن اصول‌گرایان از انتخابات شوراهای دوم در سال ۱۳۸۱ آغاز شد و سپس انتخابات مجلس هفتم در نهایت پیروزی محمود احمدی‌نژاد در انتخابات نهمین دورهٔ ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴ به اوج رسید. انتخابات یازدهمین دورهٔ ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ و پیروزی حسن روحانی اعتدال‌گرا که نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان نیز بود، اصلاح‌طلبان راستگرا را به قدرت بازگرداند اما نیروهای اصلاح طلب چپ‌گرا همچنان در حاشیه ماندند.[۷]

ناکارآمدی دولت دوم حسن روحانی باعث شد اصلاح‌طلبان مقبولیت خود را تا حد زیادی از دست بدهند همچنین انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ و پیامدهای آن از جمله تحریم انتخابات و شرکت نکردن اکثریت واجدین شرایط در انتخابات و پیروزی سید ابراهیم رئیسی که نامزد مورد حمایت اصول‌گرایان بود، باعث شد جریان اصلاحات بیش از پیش قدرت خود را از دست دهد.

سید محمد خاتمی

ائتلاف اصلاح طلبان ایران ۱۳۸۶ ویرایش

ائتلاف اصلاح‌طلبان ایران به بخشی از کارزار احزاب و گروه‌های وابسته به نظام سیاسی ایران برای انتخابات دورهٔ هشتم مجلس گفته می‌شود که در پایان زمستان سال ۱۳۸۶ برگزار شد این ائتلاف از ۲۱ حزب و گروه تشکیل یافته بود و هدف اصلی آن بنا به گفتهٔ سخنگویانش، بازسازی اقتدار مجلس و مهار افراطی‌گری دولت بود.[۸]

انتخابات ریاست جمهوری دهم ویرایش

در انتخابات ریاست جمهوری دهم در ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ از میان کاندیداهای اصلاح طلب تنها دوتن به نام‌های میرحسین موسوی و مهدی کروبی به رقابت با دو نامزد دیگر پرداختند.[۹] در این انتخابات که محمود احمدی‌نژاد پیروز گردید باعث اعتراض شدید کاندیداهای اصلاح طلب و اصلاح طلبان دیگر از قبیل خاتمی قرار گرفت و اعتراضات مردمی را در پی داشت. هم چنین میرحسین موسوی نیز گفت تا تشکیلاتی با نام راه سبز امید تأسیس خواهد کرد و او و محمد خاتمی و مهدی کروبی در شورای مرکزی آن خواهند بود و هدف از آن ایجاد مردم سالاری، آزادی، پیشرفت و جمهوری اسلامی واقعی بر اساس آرمان‌های سید روح‌الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است.

فعالان اصلاحات بعد از انتخابات ویرایش

اغلب فعالان اصلاح طلب بعد از انتخابات یا دستگیر شدند یا مجبور شدند ایران را ترک کنند و عده‌ای از اصولگرایان پیاپی درخواست دستگیری یا محاکمه سران دستگیر نشده اصلاح طلب را دارند. نماینده مجلس: ۱۰۰ چهره اصلاح‌طلب پس از انتخابات ۸۸ محاکمه شدند

انتخابات ریاست جمهوری یازدهم ویرایش

در جریان یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، حسن روحانی، تنها کاندیدای مورد حمایت اصلاح طلبان توانست با کسب ۵۰٫۷۱ درصد آراء و اکثریت قاطع پست ریاست جمهوری ایران را احراز کند. حسن روحانی پس از پیروزی در انتخابات و در اولین پیام خود به عنوان رئیس‌جمهور منتخب ملت صراحتاً از علی اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی تشکر کرد و اظهار داشت از همه نیروهای اصلاح‌طلب نخبه و اصولگرای معتدل استفاده خواهد کرد. در انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم نیز جناح اصلاح طلبان مجدداً از حسن روحانی حمایت کردند.

انتخابات مجلس دهم و خبرگان پنجم ویرایش

ائتلاف اصلاح طلبان ایران به نام ائتلاف فراگیر اصلاح‌طلبان: گام دوم برای شرکت در انتخابات دهمین دورهٔ مجلس شورای اسلامی و انتخابات پنجمین دورهٔ مجلس خبرگان رهبری شکل گرفت. در نهایت این ائتلاف با چهار چهره سرشناس یعنی سید محمد خاتمی، محمد رضا عارف، حسن روحانی و اکبر هاشمی رفسنجانی تشکیل شد و فهرستی با نام لیست امید برای انتخابات توسط شورای عالی سیاستگذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان ارائه شد که در تهران به پیروزی قاطع رسید و در استان‌ها نیز در مرحله اول و دوم ۱۳۰ کرسی مجلس را به دست آوردند.[۱۰]

انتخابات مجلس یازدهم ویرایش

براساس تصمیم پانزدهم بهمن ماه شورای عالی سیاست گذاری جبهه اصلاح طلبان، احزاب می‌توانستند از حق قانونی خود برای رقابت حداقلی در انتخابات دوم اسفندماه مجلس یازدهم استفاده کنند. به همین دلیل، شورای عالی اصلاح طلبان با بیان اینکه این جبهه در تهران لیستی ارائه نمی‌دهد، از احزاب و شوراهای اصلاح‌طلبان استان‌ها خواست متناسب با واقعیات صحنه رقابت، راساً و به شکل اقتضایی نسبت به معرفی نامزدها و کمک به حضور پررنگ مردم، نهایت سعی و تلاش خود را مبذول دارند.[۱۱] با آغاز ثبت‌نام انتخابات مجلس شورای اسلامی، محمدرضا عارف که سرلیست اصلاح‌طلبان برای انتخابات ۹۴ بود و ریاست شورای سیاست‌گذاری را برعهده داشت از ثبت‌نام خودداری کرد و برخلاف دوره قبل، اصلاح‌طلبان کم‌فروغ ظاهر شدند و روز آخر ثبت‌نام، مجید انصاری وارد عرصه شد تا خلأ نبود سرلیست را برای آنها پر کند.[۱۲] پس از اینکه شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان اعلام کرد برای انتخابات ۲ اسفند مجلس شورای اسلامی لیستی را ارائه نخواهد کرد برخی از احزاب و گروه‌های سیاسی اصلاح طلب به صورت جداگانه یا با ائتلاف چند حزب اصلاح طلب مباردت به ارائه لیست انتخاباتی کردند که از این جمله لیست‌ها می‌توان به ائتلاف برای ایران، یاران هاشمی اشاره کرد.[۱۳]

در این چارچوب هشت حزب اصلاح طلب شامل:[۱۱]

با ارائه لیستی مشترک برای پایتخت با نام ائتلاف برای ایران وارد رقابت‌های انتخاباتی دور یازدهم مجلس شورای اسلامی شدند. انتخاباتی که با حضور ۱۴۵۳ نامزد در تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس برای کسب ۳۰ کرسی مجلس برگزار می‌شود. در نهایت اصلاح طلبان موفق به کسب بیست کرسی در مجلس یازدهم شدند. اصلاح طلبان تهران موفق به کسب کرسی نشدند.[۱۴]

انتقادها ویرایش

خیزش ۱۴۰۱ ایران ویرایش

در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران بیشتر اصلاح‌طلبان به خشونت حکومتی علیه معترضان اعتراضی نکردند.[۱۵]

تشکل‌های عمده اصلاح‌طلبان ویرایش

بنیادها ویرایش

عملکرد انتخاباتی ویرایش

ریاست‌جمهوری
سال ائتلاف سیاست نتیجه
۱۳۸۰ شورای هماهنگی جبهه دوم خرداد حمایت از سید محمد خاتمی[۱۶][۱۷][۱۸] پیروزی
شورای هماهنگی گروه‌های خط امام
جبهه اصلاح‌طلبان
۱۳۸۴
خرداد
شورای هماهنگی جبهه اصلاحات اختلاف در معرفی معین، کروبی یا هاشمی رفسنجانی[۱۹]
جبهه اصلاح‌طلبان پیشرو حمایت از مصطفی معین[۲۰][۲۱] شکست
جبهه دموکراسی‌خواهی و حقوق بشر
ائتلاف اصلاح‌طلبان ایران اسلامی حمایت از اکبر هاشمی رفسنجانی[۲۲][۲۳] راهیابی به دور دوم
جبهه تحکیم دموکراسی حمایت از مصطفی کواکبیان[۲۴][۲۵] رد صلاحیت
۱۳۸۴
تیر
شورای هماهنگی جبهه اصلاحات رأی‌دهی تاکتیکی به اکبر هاشمی رفسنجانی[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹] شکست
جبهه اصلاح‌طلبان پیشرو
جبهه دموکراسی‌خواهی و حقوق بشر
ائتلاف اصلاح‌طلبان ایران اسلامی حمایت از اکبر هاشمی رفسنجانی[۳۰][۳۱]
جبهه تحکیم دموکراسی
۱۳۸۸ شورای هماهنگی جبهه اصلاحات حمایت از میرحسین موسوی[۳۲][۳۳] شکست
جبهه تحکیم دموکراسی
۱۳۹۲ شورای هماهنگی جبهه اصلاحات حمایت از اکبر هاشمی رفسنجانی[۳۴][۳۵]حسن روحانی[۳۶][۳۷] پیروزی
جبهه مردمی اصلاحات
جبهه اصلاح‌طلبان حمایت از مصطفی کواکبیان[۳۸]حسن روحانی[۳۹]
۱۳۹۶ شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان حمایت از حسن روحانی[۴۰] پیروزی
۱۴۰۰ جبهه اصلاحات ایران اعلام موضع سکوت[۴۱]
ائتلاف جمهور حمایت از عبدالناصر همتی[۴۲] شکست
مجلس
سال ائتلاف(های) حاضر در انتخابات کرسی‌ها -/+ وضعیت در مجلس
۱۳۷۹–۱۳۷۸ جبهه دوم خرداد ۱۸۴[۴۳] جدید اکثریت
۱۳۸۳–۱۳۸۲ ائتلاف برای ایران ۴۷[۴۳] ۱۳۷   اقلیت
۱۳۸۷–۱۳۸۶ ائتلاف اصلاح‌طلبان
ائتلاف مردمی اصلاحات
۵۸[۴۳] ۱۱   اقلیت
۱۳۹۱–۱۳۹۰ جبهه اصلاح‌طلبان
جبهه مردمی اصلاحات
۲۰[۴۳] ۳۸   اقلیت
۱۳۹۵–۱۳۹۴ ائتلاف فراگیر اصلاح‌طلبان ۱۲۳[۴۳] ۱۰۳   مجلس معلق
در اتحاد با جبهه تدبیر و توسعه ایران اسلامی
۱۳۹۹–۱۳۹۸ ائتلاف برای ایران ۳۸[۴۳] ۸۵   اقلیت

فراکسیون‌های پارلمانی ویرایش

رهبر پارلمانی جناح اصلاح‌طلبان
فراکسیون حائز اکثریت در مجلس
فراکسیون‌های جبهه‌ای
دوره سال‌ها فراکسیون(ها)
۶ ۱۳۸۳–۱۳۷۹ دوم خرداد[۴۴]
رئیس: محتشمی‌پور
۷ ۱۳۸۷–۱۳۸۳ خط امام
رئیس: تابش
۸ ۱۳۹۱–۱۳۸۷ خط امام
رئیس: هاشمیان
۹ ۱۳۹۵–۱۳۹۱
۱۰ ۱۳۹۹–۱۳۹۵ امید
رئیس: عارف
۱۱ اکنون–۱۳۹۹
فراکسیون‌های حزبی
دوره سال‌ها حزب(ها)
۶ ۱۳۸۳–۱۳۷۹ روحانیون مبارز
رئیس: انصاری
مشارکت
رئیس: نعیمی‌پور
همبستگی
رئیس: قندهاریحضرتی
کارگزاران
رئیس: مرعشیعلی هاشمی
اسلامی کار
رئیس: سرحدی‌زاده
نیروهای خط امام
رئیس: غریبانی
خط امام
رئیس: سلیمانی
۷ ۱۳۸۵–۱۳۸۳
۱۳۸۷–۱۳۸۵ اعتماد ملی
رئیس: قمی
۸ ۱۳۹۱–۱۳۸۷ اعتماد ملی
رئیس: خباز
۹ ۱۳۹۵–۱۳۹۱
۱۰ ۱۳۹۹–۱۳۹۵ مردم‌سالاری
رئیس: کواکبیان
۱۱ اکنون–۱۳۹۹

پانویس ویرایش

  1. Rohollah Faghihi (3 May 2017), "Spiritual leader of Iranian Reformists backs Rouhani", Al-Monitor, retrieved 25 May 2017
  2. Scott Peterson (9 February 2009), "On eve of Iran anniversary, talk of compromise", MinnPost, retrieved 30 April 2016
  3. Badamchi, Meysam (2017). Post-Islamist Political Theory: Iranian Intellectuals and Political Liberalism in Dialogue. Philosophy and Politics - Critical Explorations. Vol. 5. Springer. p. 3. ISBN 978-3-319-59492-7.
  4. Mohseni, Payam (2016). "Factionalism, Privatization, and the Political economy of regime transformation". In Brumberg, Daniel; Farhi, Farideh (eds.). Power and Change in Iran: Politics of Contention and Conciliation. Indiana Series in Middle East Studies. Indiana University Press. p. 201–204.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ Ahmad Ashraf and Ali Banuazizi (2001), "Iran's Tortuous Path Toward "Islamic Liberalism"", International Journal of Politics, Culture and Society, 15 (2): 237–256, doi:10.1023/A:1012921001777
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ «از حلقه کیان تا حلقه نیاوران؛ جدال بر سر قدرت!». مشرق نیوز. ۲۰۱۷-۰۹-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۱.
  7. «چرخش به راست روحانی در چینش کابینه | امید». omidnameh.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۴.
  8. تشکیل «ائتلاف اصلاح‌طلبان» در ایران، وبگاه دویچه وله
  9. vista. «آرایش اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری دهم». ویستا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۱.
  10. پیروزی قاطع لیست امید
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «رونمایی از لیست ائتلافی ۸ حزب اصلاح طلب /جای خالی کارگزاران در ائتلاف احزاب اصلاح طلب». خبرآنلاین. ۲۶ بهمن ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  12. «ختمِ شورای سیاست‌گذاری اصلاح طلبان با اعلام «نیامدن» !؛ چگونه کار تشکیلات عارف توسط رادیکال‌ها تمام شد؟». تسنیم. ۱۸ بهمن ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  13. «یاران اصلاحات؛ جدیدترین لیست اصلاح طلبان برای انتخابات مجلس در تهران+اسامی». تسنیم. ۲۹ بهمن ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  14. «حضور کم‌رمق اصلاح‌طلبان و مستقلین در مجلس یازدهم +جدول». خبرآنلاین. ۴ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  15. عبدالله مومنی (۱۱ آبان ۱۴۰۱). «اعتراضات ایران؛ آیا جریان اصلاح‌طلبی و اصلاح‌طلبان پایان یافته است؟». بی‌بی‌سی فارسی.
  16. «بیانیه شماره یک ستاد انتخابات جبهه دوم خرداد منتشر شد». ایسنا. ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۰.
  17. «شورای هماهنگی گروه‌های خط امام نامه سرگشاده‌ای به رئیس‌جمهور منتشر کرد». ایسنا. ۲۵ فروردین ۱۳۸۰.
  18. «بیانیه جبهه اصلاح‌طلبان (مدافعین نهادهای مدنی) در خصوص هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری». ایسنا. ۱۳ خرداد ۱۳۸۰.
  19. «رئیس دوره‌ای شورای هماهنگی جبههٔ اصلاحات: پروندهٔ اجماع در جبههٔ اصلاحات بسته نیست». ایسنا. ۲۲ فروردین ۱۳۸۴.
  20. «معین پس از ثبت‌نام: آنچه مورد اجماع ملی قرار گیرد برای ما هم اصلح هست/ مهم‌ترین رقیبم "عدم حضور حداکثری مردم در انتخابات" است». ایسنا. ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۴.
  21. «حمایت "حزب پاک" از تشکیل جبهه دموکراسی و حقوق بشر و کاندیداتوری معین». خبرگزاری مهر. ۱۷ خرداد ۱۳۸۴.
  22. «اصلاح‌طلبان ایران اسلامی: با نگاهی نو، دوم خردادی دیگر بسازیم». ایسنا. ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۴.
  23. «ستادهای اصلاح‌طلبان ایران اسلامی در ۳۰ استان کشور راه‌اندازی شد». خبرگزاری مهر. ۸ خرداد ۱۳۸۴.
  24. «جبهه تحکیم دموکراسی در زمینه کاندیداتوری کواکبیان به اجماع رسید». خبرگزاری مهر. ۲۳ بهمن ۱۳۸۳.
  25. «جبهه تحکیم دموکراسی از کاندیدای خاصی حمایت نمی‌کند». خبرگزاری مهر. ۲۰ خرداد ۱۳۸۴.
  26. «بیانیه شورای هماهنگی جبهه اصلاحات در حمایت از هاشمی رفسنجانی». ایسنا. ۱ تیر ۱۳۸۴. … معتقدیم باید طرح گلایه‌ها و انتظارات حداکثری را به فرصتی دیگر موکول کرد و همه برای دفع این خطرات عاجل، بسیج عمومی و مردمی را برای حضور در پای صندوق‌های اخذ رأی در مرحلهٔ دوم انتخابات وجهه همت خود قرار دهیم.
  27. «بیانیه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در حمایت از هاشمی رفسنجانی در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری». ایسنا. ۲۹ خرداد ۱۳۸۴. طی یک سال گذشته تمامی تلاش و تکاپوی سازمان در قالب جبهه اصلاح‌طلبان پیشرو، معطوف به تحقق حداقلی و در صورت امکان کسب پیروزی‌های فراتر برای ملت ایران بوده‌است… علیرغم اختلاف آراء و دیدگاه‌ها و فارغ از هرگونه چشم‌داشت و سهم‌خواهی سیاسی، شکست پروژه تبدیل رئیس‌جمهور به رئیس‌دفتر را در این مقطع در گرو حمایت از کاندیداتوری آقای هاشمی رفسنجانی می‌داند.
  28. «بیانیهٔ جبههٔ مشارکت: با حفظ دیدگاه‌های انتقادی و شفاف خود نسبت به هاشمی، آرای خود را به نفع وی می‌ریزیم». ایسنا. ۳۰ خرداد ۱۳۸۴. … با تأکید بر مواضع قبلی خود در موضوعات مختلف به ویژه پایبندی و تلاش برای تحقق برنامه‌های اعلام شده توسط کاندیدای اصلاح‌طلبان پیشرو آقای دکتر مصطفی معین، این رأی را به مثابهٔ نفی حاکمیت اقتدارگرایی مطلق و با حفظ دیدگاه‌های انتقادی و شفاف خود به عملکرد گذشتهٔ آقای هاشمی به صندوق‌ها می‌ریزد.
  29. «بیانیه دکتر معین دربارهٔ حضور مردم در مرحله دوم انتخابات: در مرحله دوم انتخابات شرکت می‌کنم و به هاشمی رفسنجانی رأی می‌دهم». ایسنا. ۱ تیر ۱۳۸۴. من با اصرار بر آن که هیچ سهمی در آینده قدرت جز حق اساس خود و همه شهروندان در استفاده از آزادی نخواهم خواست تنها برای تشکیل جبهه دمکراسی و حقوق بشر برای توانمندسازی شهروندان و دفاع از حقوق فعالان سیاسی، احزاب، گروه‌ها و نهادهای مدنی، مطبوعات و اصناف خواهم کوشید، با تکیه بر مرزها و نقدهای سیاسی و اقتصادی و فرهنگی که تاکنون داشته‌ام و از این پس نیز خواهم داشت در روز جمعه به جناب آقای هاشمی رفسنجانی رأی خواهم داد.
  30. «رأی به هاشمی ادامه راه اصلاح‌طلبانی چون بهشتی، مطهری و خاتمی است». خبرگزاری مهر. ۲۹ خرداد ۱۳۸۴.
  31. «کوتاه از انتخابات». ایسنا. ۳۱ خرداد ۱۳۸۴.
  32. «حمایت رسمی شورای هماهنگی جبهه اصلاحات از میرحسین موسوی». خبرگزاری مهر. ۲۸ فروردین ۱۳۸۸.
  33. «سهیلا جلودارزاده: ائتلاف مردمی حامیان میرحسین موسوی با محوریت جبهه تحکیم دموکراسی شکل گرفته‌است». ایسنا. ۱۸ فروردین ۱۳۸۸.
  34. «شورای هماهنگی جبهه اصلاحات از کاندیداتوری هاشمی اعلام حمایت کرد». خبرگزاری مهر. ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  35. «حمایت جبهه مردمی اصلاحات از هاشمی رفسنجانی». خبرگزاری مهر. ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  36. «شورای هماهنگی جبهه اصلاحات از حسن روحانی حمایت کرد». ایسنا. ۲۱ خرداد ۱۳۹۲.
  37. «حمایت جبهه مردمی اصلاحات از حسن روحانی». خبرگزاری فارس. ۶ خرداد ۱۳۹۲.
  38. «اطلاعیه شماره ۲ جبهه اصلاح‌طلبان دربارهٔ انتخابات ریاست‌جمهوری». ایسنا. ۳۱ فروردین ۱۳۹۲.
  39. «جبهه اصلاح‌طلبان تأکید کرد: اصلاحات را با حسن روحانی ادامه می‌دهیم». ایسنا. ۲۲ خرداد ۱۳۹۲.
  40. «توضیحات صادقی دربارهٔ سازوکار فعالیت انتخاباتی شورای هماهنگی جبهه اصلاحات». ایسنا. ۱۰ فروردین ۱۳۹۶.
  41. معتمد کیا، محسن (۲۵ خرداد ۱۴۰۰). «تصمیم «جبهه اصلاحات ایران» برای انتخابات ریاست‌جمهوری عوض نشد». ایسنا.
  42. فرامرزی، محسن (۲۵ خرداد ۱۴۰۰). «بیانیه «ائتلاف جمهور» در حمایت از نامزدی همتی». ایسنا.
  43. ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ ۴۳٫۲ ۴۳٫۳ ۴۳٫۴ ۴۳٫۵ فخرآبادی، فرهاد (۵ اسفند ۱۴۰۲). «از مشارکت تا سکوت». هم‌میهن (۴۵۴): ۴.
  44. ابراهیمی، زهرا (۱۹ خرداد ۱۳۸۲). «فراکسیون گسسته». همشهری (۳۰۷۱): ۱۳ و ۱۵.

برای مطالعه بیشتر ویرایش

  • «فرهنگ جامع سیاسی» - نوشتهٔ محمود طلوعی - نشر علم - شابک: ۴-۰۳۰-۴۰۵-۹۶۴
  • «کتاب اصطلاحات سیاسی» - به کوشش عبدالرحمان میاح - نشر پارسایان - ۴-۹۱-۶۵۶۶-۹۶۴
  • «کتاب پژوهش در علوم سیاسی» - نوشته دکتر کاووس سید امامی - ۵-۴۱-۷۷۴۶-۹۶۴
  • «چرا اصلاحات شکست خورد: نقدی بر عملکرد هشت ساله اصلاح طلبان در ایران ۱۳۷۶–۱۳۸۵»، دکتر کاظم علمداری، خرداد ۱۳۸۷، انتشارات سایه، شابک: ۲-۳۷-۹۳۳۴۲۹-۱