زبان قشقایی
زبان قشقایی، زبانی از شاخه اغوز جنوبی خانواده زبان‌های ترکی است که قشقایی‌ها بدان گفتگو می‌کنند.[۱] کوالسکی این زبان را نزدیک‌ترین زبان به ترکی خراسانی و ترکی آذربایجانی دانسته‌است. این موضوع به شکل‌های گوناگون توسط آنه ماری ون‌گابن و گرهارد دوئرفر نیز بیان شده‌است اما کی.اچ. منگز این زبان را بیشتر به ترکی عثمانی شبیه می‌داند.
| قشقایی | |
|---|---|
| قاشقایێ ديلى, Qaşqayı dili | |
| زبان بومی در | ایران |
| منطقه | فارس، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد، اصفهان، شازند |
| قومیت | قشقایی‌ها |
شمار گویشوران | ۹۴۹٬۰۰۰ (۲۰۱۵)[۱] |
| عربی، لاتین | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | qxq |
| زبان‌شناسی | part of 44-AAB-a |
در قشقایی مصوت‌های i, e, ä, a, å, ï, u, ü, o, ö و صامت‌های p, b, m, f, v, t, d, n, s, z, š, ž, č, ۳˘, k, g, q, γ, χ, ŋ, l, r, h موجودند. در واژگان قشقایی تأثیر زبان فارسی مشخص است، در متون جمع‌آوری شده توسط دوئرفر و همکارانش از فیروزآباد دخیل‌های فراوان عربی دیده می‌شود. واژگان حکومتی و نظامی مانند پاسبان، پیکان و شاه بیشتر از فارسی وارد این زبان شده‌اند. قاموس دینی بیشتر ریشه عربی دارد اما از فارسی وارد این زبان شده‌اند و ویژگی‌های فارسی‌شان را حفظ کرده‌اند. واژگان پزشکی نیز تحت تأثیر فارسی است مانند بیمار، درد و دارو.[۲]
تعداد گویشورانویرایش
دانشنامه اتنولوگ در سال ۲۰۱۶ میلادی سخنوران زبان قشقایی را حدود ۹۵۹ هزار نفر تخمین زده است.[۳] در سال ۱۹۸۶ کتابخانه کنگره سخنوران قشقایی را حدود نیم میلیون نفر برآورد کرده است.[۴] در آخرین سرشماری جمعیت عشایری سازمان آمار ایران در سال ۱۳۸۷ جمعیت قشقایی‌های کوچرو مستقر در استان‌های فارس، بوشهر، اصفهان و چهارمحال و بختياري، ۱۱۲ هزار و ۴۳۰ نفر برآورد شده است.[۵]
بنا به یک پژوهش، در فیروزآباد افراد قشقایی در همه سنین از زبان مادری در حوزه‌های دوستانه و خانوادگی استفاده می‌نمایند، اما در شیراز افراد زیر بیست سال خانواده‌های ترک‌زبان تمایل چندانی به استفاده از زبان مادری ندارند. در شیراز در حوزه‌های مختلف، زبان غالب فارسی است و در موقعیت‌های غیررسمی در بعضی از مواقع زبان مادری استفاده می‌شود، در صورتی که در فیروزآباد در شرایط مشابه ترکی ترجیح داده می‌شود. ترکی در شیراز به‌شدت تحت تأثیر فارسی است و زبان قشقایی در میان جوانان به تدریج در حال از دست دادن کاربری‌اش است.[۶]
منطقه گویشورانویرایش
١- استان فارس به عنوان مرکز ایل قشقایی شامل شهرهای: فیروزآباد، شیراز، آباده، اقلید، مرودشت، سپیدان، کوهچنار، کوار، فراشبند، قیر و کارزین، خنج، کازرون و ممسنی
٢- استان چهارمحال و بختیاری شامل شهرهای: شهرکیان، طاقانک، بن، بارده، سامان، هوره، یان چشمه، سفیددشت، فرادنبه، بلداجی، سودجان، جونقان و نقنه
٣-استان اصفهان شامل شهرهای: زرین شهر، چادگان، سمیرم، داران، دهاقان، فتح‌آباد و شهرضا
٤-استان خوزستان شامل شهر هفتکل
٥-استان کهگیلویه و بویر احمد شامل شهر گچساران
٦-استان بوشهر شامل دشتستان
٧-استان مرکزی شامل شهر شازند
چند ضرب‌المثل قشقاییویرایش
اؤزؤنگه بیر ایگنه وور، اؤزگه‌یه بیر جوالدوز.[۷]
ائوینگی تمیس ساخلا قوناق گلر، اؤزؤنگؤ تمیس ساخلا اؤلؤم گلر.[۸]
ایت‌اینن یولداش اول؛ چوماغی الدن یئره قویما.[۹]
آیش وختینده چلاقام؛ ییَنده قلچماق.[۱۰]
بیچاق اؤز ساپینه کسمز.[۱۱]
تات گچیسیننگ قرخیمچلیگ اؤرگَنیر.[۱۲]
تاری ایسته‌یه نی قورد یئمز.[۱۳]
توتینگ شرفِه قِردِه طَنَفِه.[۱۴]
خروسونگ قویروغینا اینا نما، تیلکینینگ آندینا.[۱۵]
خوش‌حساب آدام، قاضی قاپسینا گئدمز.[۱۶]
قَلبِر قیلانا دِیِر ایکِه دلیگ وارینگ دِر.[۱۷]
گئری‌دن گلنینگ ایکه داش النه.[۱۸]
وراج کؤپک اِیه‌سئنه قوناق بولار.[۱۹]
هر کسینگ هی وای.[۲۰]
تازه بیمش اشگه شاخ ور میسه[۲۱]
قیزم سنه دیرم گلینم سن اشد[۲۲]
قیچینگ اوزاد یور قانیگ بابه[۲۳]
الم نچه قیریلرده که کج بیته
الاهم بیر بیرم
قرخان گزه چپ دیر[۲۴]
مالینگ گزله قنشسینگ اغیره ادمه
فنشه ایمید نه قالان شام سز فالار
بیر آلانان بیر اورگنر
جستارهای وابستهویرایش
پانویسویرایش
- ↑ Ethnologue report for language code: qxq
- ↑ Michael Knüppel، دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ https://www.ethnologue.com/country/IR/languages
- ↑ Library of Congress-Qashqais)
- ↑ «سازمان امور عشایر ایران». ashayer.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۳۰.
- ↑ حسین‌آبادی، «زوال تدریجی گویش ترکی قشقایی»، گویش شناسی، ۵۸.
- ↑ یک سوزن به خودت بزن، یک جوالدوز به دیگری.
- ↑ خانه خود را تمیز نگه دار؛ شاید مهمان بیاید و خودت را تمیز نگه دار؛ چون مرگ ناگهان سر می‌رسد.
- ↑ با سگ دوستی کن؛ اما چماقت را بر زمین مگذار.
- ↑ وقت کار کردن چلاقم؛ اما زمان خوردن قلچماق.
- ↑ چاقو دسته خود را نمی‌برد.
- ↑ با بز روستایی‌ها چیدن موی بز را یادمی‌گیرد - کنایه از آزمایش و تمرین روی مال دیگران
- ↑ کسی که محبوب خدا باشد، طعمهٔ گرگ نمی‌شود.
- ↑ شرف رو بگیرین که طناب رو پاره می‌کند - کنایه از عصبانیت و سر و صدا کردن بی‌جا
- ↑ به زیبایی دم خروس و قسم خوردن روباه اطمینان نداشته باش.
- ↑ آدم خوش معامله راهش به در خانهٔ قاضی نخواهد افتاد.
- ↑ از عیب خود اطلاع ندارد
- ↑ رعایت نکردن حق دیگران
- ↑ سگی که بی‌جهت عوعو کند، برای صاحبش مهمان پیدا می‌کند.
- ↑ هر کی به هر کی است.
- ↑ تازه سوارِ خر شده، شاخ می‌زنه
- ↑ دخترم به تو می‌گویم، عروسم تو بشنو.(به دختر گفتن و عروس شنیدن؛ معادلِ به درب گفتن تا دیوار بشنود.)
- ↑ پایت را به اندازه ملحفه دراز بکن.(معادلِ پایت را اندازه گلیمت دراز بکن.)
- ↑ چشمِ ترسو، چپ(کج) است.(ترسو، درست نمی‌بینید.)
منابع و توضیحاتویرایش
| پروژهٔ ویکی‌پدیا زبان قشقایی آزمایشی در ویکیمدیا انکوباتور موجود است. |
- آی سودا مجموعه شعر ترکی قشقایی، محسن رجایی‌پناه (قرخلو)، انتشارات راهگشا، شیراز: ۱۳۸۱.
- فرهنگ معین، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵
- حسین‌آبادی، سیاوش. «زوال تدریجی گویش ترکی قشقایی». گویش شناسی (۱ و ۲): ۵۳ تا ۶۰. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک)
- Michael Knüppel (15 ژوئیه 2009). "QAŠQĀʾI TRIBAL CONFEDERACY ii. LANGUAGE". [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] (به انگلیسی). Vol. ۱. Bibliotheca Persica Press. Retrieved 28 March 2013.
{{cite encyclopedia}}: URL–wikilink conflict (help)