ویکی‌پدیا:زندگی‌نامه زندگان
| این صفحه یکی از سیاست‌های ویکی‌پدیای فارسی است. این سیاست در نزد عدهٔ زیادی از ویرایشگران مقبولیت دارد و تفاهم بر آن است که همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آن‌اند. قبل از انجام هر گونه تغییری در این صفحه، بایستی بر روی آن اجماع شده باشد. |
ویراستاران ویکی‌پدیا باید هنگام نوشتن مطالب مربوط به افراد زنده، در تمام صفحات ویکی‌پدیا دقتی مضاعف مبذول دارند.[۱] این‌گونه محتواها حساسیت بالایی دارند و باید به شکل سختگیرانه‌ای از سیاست‌های محتوایی بنیاد ویکی‌پدیا تبعیت کنند:
باید کار را درست انجام دهیم. در مورد استفاده از منابع پرکیفیت بسیار سختگیر باشید. همهٔ گفتاوردها و مطالبی که به چالش کشیده می‌شوند یا احتمالاً به چالش کشیده خواهند شد باید به صراحت به منبع قابل اعتمادِ منتشر شده نسبت داده شده باشند؛ این کار معمولاً با استفاده از یادکرد درون‌خطی انجام می‌شود. مطالب مناقشه‌برانگیز، دربارهٔ افراد زنده (یا به‌تازگی درگذشته) که منبع ندارند یا منبع ضعیفی دارند - بدون در نظر گرفتن منفی، مثبت یا خنثی بودن مطلب یا اینکه تنها سؤال‌برانگیز باشد - باید بی‌درنگ و بدون صبرکردن برای بحث حذف شوند.[۲] کاربرانی که به طور مداوم یا به طرز فاحشی این سیاست را نقض کنند ممکن است از ویرایش قطع دسترسی شوند.
زندگی‌نامهٔ زندگان باید محافظه‌کارانه و با در نظر گرفتن حریم فرد نوشته شود. ویکی‌پدیا یک دانشنامه است، نه یک روزنامهٔ زرد.[۳] کار ویکی‌پدیا این نیست که احساسی عمل کند، یا عامل اصلی ادعاهای تحریک‌کننده در مورد زندگی افراد باشد. احتمال خسران موضوعات زنده باید همواره در قضاوت‌های ویرایشی در نظر گرفته شود. این سیاست هر فرد زنده‌ای را شامل می‌شود، چه آن فرد مستقیماً موضوع مقاله باشد، چه در مقاله‌ها یا صفحه‌های دیگری یاد شده باشد (از جمله صفحه‌های بحث).[۴] مسئولیت ارائهٔ مدرک برای هر ویرایشی در ویکی‌پدیا، بر گردن شخصی است که مطالب را می‌افزاید یا بازمی‌گرداند.
توجیه
همه‌روزه شکایت‌های معتبر از سوی افرادی که مقاله‌های زندگی‌نامه‌ای پیرامون آن‌ها نوشته شده‌است از طریق رایانامه (ای‌مِیل) و فکس و تلفن و نامه به دست مسئولان بنیاد ویکی‌مدیا و شخص جیمبو ویلز می‌رسد. این افراد، به دلایل قابل فهم، از دیدن مطالب غیردقیق و احیاناً نادرست دربارهٔ خود دلخور می‌شوند. حل و فصل شکایت‌های آنان کاری حساس و ظریف است و نیازمند صرف وقت و دوندگی دائم از سوی کارمندان بنیاد و داوطلبان اوتی‌آراس است.
مشکل وقتی حادتر می‌شود که این افراد اقدام به حذف مطالب مشکل‌دار از مقاله‌های دربارهٔ خود می‌کنند. از آنجا که این‌گونه افراد به طور عادی ویکی‌نویسی نمی‌کنند با سیاست‌های ما در اینجا آشنایی ندارند و معمولاً از سوی سایر مشارکت‌کنندگان متهم به خرابکاری و راه‌انداختن جنگ ویرایشی می‌شوند. در حالی که ایشان با نیت خیر دست به ویرایش مقاله‌ها زده‌اند.
به همین مناسبت ویراستاران هنگام ویرایش و نوشتن مقاله‌های زندگی‌نامه‌ای دربارهٔ افراد زنده باید نکته‌های کلیدی زیر را مد نظر داشته باشند:
- مقاله‌ها باید با درجه‌ای از حساسیت و تبعیت مطلق از سیاست‌های محتوایی نوشته شوند.
- اگر فردِ موضوعِ مقاله اقدام به ویرایش مقاله کرد فرض حسن نیت اهمیت حیاتی دارد.
- اگر سروکلهٔ یک آی‌پی گمنام یا یک کاربر تازه‌وارد پیدا شد که دائم مقالهٔ زندگی‌نامه‌ای یا بخشی از آن را پاک می‌کرد این احتمال وجود دارد که خود شخص مزبور باشد. در این موارد سعی کنید که پرخاشگرانه برخورد نکنید و در عوض با طرف وارد گفتگو شوید. همچنین مقاله را وارسی کنید و ببینید که آیا ادعایی بدون سند و مدرک در آن یافت می‌شود یا نه. اگر یافت شد، آن ادعا را حذف کنید.
سبْکِ نوشتن
مقاله‌های زندگی‌نامه‌ای افراد زنده باید مسئولانه، محافظه‌کارانه، با لحنی دانشنامه‌ای و بی‌طرفانه نوشته شوند. گرچه رویکردی غایت‌اندیش در مورد مقاله‌های دیگر مدخلیت دارد، در این مورد خاص اگر مقاله بد نوشته شده باشد باید پاک شود یا قسمتهای بد آن زدوده شود.
مقاله باید، با دیدی غیرطرفدارانه، آنچه را منابع مستقل دربارهٔ فرد مزبور نوشته‌اند ثبت کند. در بعضی موارد می‌توان از آنچه افراد راجع به خود نوشته‌اند هم بهره برد. سبک نوشتار باید بی‌طرف، مستند و کم‌جلوه‌دهنده باشد. همچنین باید غیردلسوزانه و به دور از لحن دفاعیات ژورنالیستی باشد.
در مورد قومیت فرد نباید در ویکی‌پدیا مطلبی نوشته نشود مگر آن که فرد مشخصاً قومیتی برای خودش اعلام کرده باشد و این از طریق منابع معتبر (مثلاً یک مصاحبه که در یک خبرگزاری معتبر چاپ شده، یا یک پروندهٔ حقوقی که متنش منتشر شده) قابل اثبات باشد. در مورد نژاد افراد به هیچ وجه در ویکی‌پدیا مطلبی نوشته نشود مگر نژاد آن فرد به خصوص، موضوعیت بحث منابع بسیار فراوان و بسیار معتبر باشد.[۵]
حذف انتقادهای بدون منبع
ویرستاران باید هر مطلب منفی بدون منبع یا با یادکردی ضعیف را از مقاله یا صفحهٔ بحث پاک کنند و برای انجام این کار نیازی به صحبت با دیگران نیست. این امر همچنین یکی از استثنائات قانون سه برگردان است. این اصل همچنین شامل تمام مطالب زندگی‌نامه‌ای زندگان در هرکجای ویکی‌پدیا می‌شود. مدیران حق دارند که حذف مطالب بدون منبع را به هر نحو از جمله قفل‌کردن صفحه و قطع دسترسی افراد اعمال کنند، حتی اگر خود مدیران در ویرایش صفحه دست داشته‌اند. می‌توان به ویراستارانی که مطالب را دگرباره به مقاله اضافه کنند اخطار داد و احیاناً دسترسیشان را قطع کرد. به ویکی‌پدیا:قطع دسترسی و ویکی‌پدیا:مسئولیتهای قانونی رجوع کنید.
مدیرانی که به زندگی‌نامه‌های بدون منبع و با لحنی منفی برخورد می‌کنند حق دارند که اگر نسخه‌ای بی‌طرف برای واگردانی وجود نداشته باشد مطلب را بدون هیچ بحث و گفتگویی حذف کنند.
جیمبو ویلز گفته‌است: «هرچقدر تأکید کنم کم کرده‌ام. به نظر می‌آید که تمایلی وحشتناک نزد بعضی ویراستاران وجود دارد که جمله‌ای حدس‌آمیز مثل 'جایی شنیده‌ام که' که حاوی نوعی شبه‌اطلاع است باید برچسب نیاز به ذکر منبع بخورد! به هیچ وجه! باید با قاطعیت هرچه تمام‌تر حذف شود مگر اینکه بتوان برایش منبع ذکر کرد. این برای هرگونه اطلاعات صحت دارد ولی صحتش به طور خاص برای اطلاعات منفی راجع به افراد زنده‌است.»
الگو
الگو:زنز را می‌توان به صفحه‌های بحث مقاله‌های راجع به افراد زنده افزود تا ویراستاران، خوانندگان شامل خود افراد موضوع مقاله توجهشان جلب شود.
منابع قابل اطمینان
هر گزاره‌ای راجع به افراد که در صورت حقیقت‌نداشتن می‌تواند افتراآمیز تلقی شود باید همراه با یادکرد منبع باشد. بدون منابع موثق غیروابسته، زندگی‌نامه سیاست‌های اثبات‌پذیری و ممنوع‌بودن تحقیق دست‌اول را زیر پا خواهد گذاشت و ممکن است منجر به شکایت قانونی به خاطر تهمت شود.
با اطلاعاتی که تنها در وبگاه‌های طرفدار متعصب یا روزنامه‌های گمنام یافت می‌شود، باید با احتیاط رفتار کرد و اگر این اطلاعات خفت‌آمیز است، اصلاً نباید از آن‌ها استفاده کرد. اطلاعاتی که در کتابها، روزنامه‌ها، وبگاه/وبلاگهای خودچاپ‌کرده آمده‌است به هیچ‌وجه نباید مورد استفاده قرار گیرد مگر اینکه توسط خود شخص موضوع نوشته شده باشد (به پایین‌تر رجوع کنید).
حذف توسط مدیران
زندگی نامه افراد زنده که بعد از تاریخ ۱۸ مارس ۲۰۱۰ ایجاد شده باشند باید دست کم دارای یک منبع معتبر باشند. زندگی نامه‌هایی که بعد از این تاریخ ایجاد شوند و فاقد منبع معتبر باشند می‌توانند توسط کاربران برچسب حذف (وپ:حذف زمان‌دار) بخورند. این برچسب فقط در صورتی قابل برداشتن است که منبعی معتبر به مقاله افزوده شود. ده روز پس از نصب برچسب مدیران می‌بایست پس از بررسی تمام شرایط مقاله را حذف می‌کنند.
استفاده از خود شخص به عنوان منبع
گاهی اوقات ممکن است که خود شخص موضوع درگیر مقاله شود. ممکن است خودشان دست به ویرایش مقاله بزنند یا از نماینده‌شان درخواست آن را بدارند. ممکن است با ویکی‌نویسان از طریق صفحهٔ بحث مقاله یا پست الکترونیکی تماس بگیرند. یا اینکه ممکن است اقدام به درج خبر راجع به خود در روزنامه‌ها یا وبگاه شخصی خود کنند. اگر اطلاعات ارائه‌شده توسط آن شخص با اطلاعی بدون منبع در تضاد است آنگاه آن اطلاع بدون منبع باید حذف شود. می‌توان اطلاعات ارائه‌شده توسط خود شخص موضوع مقاله را به مقاله افزود اگر:
- به سرشناسی طرف مربوط باشد
- ستیزه‌جویانه نباشد.
- به طرزی ناروا در جهت منافع شخصی نباشد.
- حاوی دعاوی‌ای راجع به افراد ثالث یا وقایعی که مستقیماً به موضوع مربوط نیست نباشد.
- شکی نباشد که اطلاعات واقعاً توسط خود آن فرد نوشته شده‌است.
پیوند وبگاه/وبلاگ شخصی را می‌توان در بخش پیوند به بیرون آورد حتی اگر از اطلاعات آن در نوشتن مقاله استفاده نشده باشد.
رویکرد مغفول‌گذاری زندگی خصوصی
زندگی‌نامهٔ زندگان باید محافظه‌کارانه و با احترام به زندگی خصوصی آن‌ها نوشته شود.
شُهرگان خاص و عام
در مورد افراد خیلی معروف حجم عظیمی منابع ثالث غیر وابسته و قابل اطمینان پیرامون جزئیات زندگی آنان وجود دارد. در چنین مواردی مقالهٔ ویکی‌پدیا باید همان‌چیزی را که این منابع می‌گویند ثبت کند و بس. اگر نسبتی یا واقعه‌ای برجسته، مربوط و درست‌وحسابی مستند است آنگاه باید در مقاله بیاید. حتی اگر منفی باشد یا شخص موضوع مقاله از بازگویی آن خوشش نیاید. اگر منابع قابل اطمینان غیروابسته ذکرش نکرده‌اند آنگاه نباید در مقاله بیاید.
- مثال: «میان اصغر آقا و سوسن خانم طلاق‌کشی جنجالی‌ای رخ داد.» آیا وجود مطلب برای مقاله مهم است و دارای منابع معتبر و مستقل است؟ اگر نه، دورش را خط بکشید، یا به واقعیات اکتفا کنید: «اصغر آقا و سوسن خانم جدا شدند.»
- مثال: فلان سیاستمدار متهم به داشتن روابط نامشروع با شخص دیگری می‌شود، او این روابط را تکذیب می‌کند. اما روزنامه‌های مهم متعددی این اتهامات را چاپ می‌کنند و کار به عرصهٔ عمومی می‌کشد. این اتهامات باید در زندگی‌نامه نوشته شده و آن روزنامه‌ها به عنوان منبع ذکر شوند. البته باید به این شکل نوشته شود که آن سیاستمدار متهم به داشتن روابط نامشروع شده است نه به شکلی که قطعاً روابط داشته است.
غالباً از اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع دست‌اول نباید استفاده شود. مثلاً ارزش خانهٔ افراد یا حکم دادگاه‌های مدنی مربوط به مناقشاتی که این افراد در آن‌ها شرکت داشته‌اند جریمه‌ها و تخلفات رانندگی، فهرست املاک و مستقلات آن‌ها و مواردی از این قبیل ممکن است در اسناد و مضبوطات عمومی یافت شود. تنها از مطالبی استفاده کنید که در منابع مستقل و قابل‌اطمینان ذکر شده‌است. اگر فرضاً بازداشت فلانی در بهمان تاریخ اهمیت داشته باشد حتماً در منبع مستقلی ذکر آن رفته‌است.
شُهرگان خاص
ویکی‌پدیا همچنین حاوی زندگی‌نامهٔ افرادی‌است که اگرچه به اندازه‌ای سرشناس‌اند که مقاله‌ای راجع به آن‌ها در ویکی‌پدیا آمده‌است اما شهرهٔ خاص و عام نیستند. اطلاعات خصوصی این افراد باید ناگفته باقی بماند. در این موارد ویراستاران باید در ذکر جزئیات زندگی ایشان امساک کنند و تنها مواردی را ذکر کنند که مستقیماً با سرشناسی آنان مربوط است.
اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع دست‌اول نباید مورد استفاده قرار بگیرد.
در حالتهای مرزی یک قانون سرانگشتی می‌گوید «آسیب مرسانید». ویکی‌پدیا یک دانشنامه‌است و نه یک روزنامه. وظیفه و کار ما نیست که احساس‌زده باشیم و به پخش ادعاهای برچسب‌زنانه راجع به افراد بپردازیم.
محرمانه‌بودن تاریخ تولد
ویکی‌پدیا دربردارندهٔ تاریخ تولد بعضی افراد مشهور است؛ ولی باید در گنجاندن این اطلاعات در اکثر مقاله‌های مربوط به زندگان احتیاط شود. گرچه بسیاری از زادروز شهرگان عام اطلاع دارند، لیکن این امر برای شهرگان خاص یا افرادی با شهرت کمتر صادق نیست. با افزایش کلاهبرداریهایی که در آن افراد خود را شخص دیگری جا می‌زنند تاریخ تولد بیشتر از پیش، در نزد عده‌ای، خصوصی و محرمانه تلقی می‌شود. هرگاه راجع به سرشناسی شخص در گمان بودید، یا اینکه طرف به درج تاریخ تولدش اعتراض کرد، جانب احتیاط را بگیرید و به درج سال تولدش به جای تاریخ دقیق بسنده کنید.
نقد و انتقاد
ویرایش بداندیشانه
ویراستاران باید حواسشان به ایجاد و ویرایش مقاله‌ها و مطالب زندگی‌نامه‌ای که از روی بدخواهی نوشته شده‌است باشد. اگر به نظر می‌آید که کسی بر پیشبرد دیدگاه خاصی اصرار می‌ورزد و سعی در تحمیل نظری دارد برآوردن مدرک از منابع قابل اطمینان و غیروابسته و نیز واضحاً مرتبط با سرشناسی وی پای بفشارید.
نظرات منتقدان، رقیبان و بدگویان
دیدگاه منتقدان در صورتی باید بازتاب یابد که آن دیدگاه مرتبط با سرشناسی فرد بوده و نیز مبتنی بر منابع قابل اطمینان باشد. علاوه بر این تا جایی می‌توان مطالب انتقادی را به مقاله افزود که، کل مقاله را تحت‌الشعاع قرار ندهد یا به نظر نیاید که جانب منتقدان را گرفته‌است.
به خاطر بدارید که هنگامی که راجع به نظریاتِ انتقادیِ در اقلیت صحبت می‌کنید حجم بیش‌ازاندازه زیادی فضا به مطلب اختصاص ندهید تا دیدگاه در اقلیت به گونه‌ای ارائه نشود که گویی دیدگاه اکثریت است.
اگر انتقاداتْ متعلق به دیدگاه اقلیتی سخت کوچک است جای آن در مقاله نیست.
مطالب انتقادی باید متکی به منابع قابل اطمینان باشد و به آن‌ها ارجاع دهد و باید دقیقاً مربوط با موضوع مقاله باشد. حواستان به ادعاهای از نوع جرم به خاطر وابستگی باشد.
شمول سیاست
این سیاست تمامی محتواهای مربوط به افراد زنده را در هر کجای ویکی‌پدیا شامل می‌شود، از جمله صفحه‌های بحث، خلاصه‌ویرایش، صفحه‌های کاربری، تصاویر، رده‌ها، فهرست‌ها، عنوان نوشتارها و پیش‌نویس‌ها.
استفاده از رده‌ها
در نام رده‌ها گزاره‌های «اما» و «اگر» و «شاید» ی وجود ندارد از این رو در همان متن مقاله باید توجیه گنجاندن مقاله تحت ردهٔ بخصوص آورده شود. مقاله باید واقعیاتی را که منجر به انتخاب آن رده شده‌است ذکر کرده و به منابع معتبر ارجاع دهد.
مثلاً از رده:مجرمان تنها در صورتی می‌توان استفاده کرد که به یک جرم برجسته در متن مقاله همراه با ذکر منبع و مأخذ اشاره شده باشد و شخص مربوط در دادگاه مجرم شناخته شده یا خودش اعتراف کرده باشد.
رده‌های مربوط به اعتقادات دینی و گرایش جنسی نباید استفاده شوند مگر اینکه دو شرط زیر را دارا باشند.
- شخص موضوع مقاله در ملأ عام اعتقاد و گرایشش را اعلام کرده باشد.
- اعتقاد یا گرایش فرد با فعالیت‌های برجسته و زندگی اجتماعی‌اش مربوط باشد.
از استفاده از رده‌هایی که به‌تلویح متضمن آن هستند که شخص از شهرت چندانی برخوردار نیست باید اجتناب شود. رجوع کنید به ویکی‌پدیا:دخالت در زندگی خصوصی
طریقهٔ برخورد با ویرایشهای به دست خود شخص موضوع مقاله
هرچند در ویکی‌پدیا نوشتن مقاله پیرامون خود یا گسترش زیاد مقالهٔ پیرامون خود مکروه‌است افراد موضوع مقاله می‌توانند مقاله‌های پیرامون خود را ویرایش کرده و مطالب غیردقیق را اصلاح و گزاره‌های بدون منبع و تهمت‌ها را حذف کنند.
ویرایشهای گمنامانه‌ای که تمام یا بخشی از زندگی‌نامه را پاک می‌کنند باید مورد دقت قرار گیرند. وقتی فرد موضوع این گونه مقاله‌ها چندان مشهور نیست ویرایشهای این‌چنینی غالباً خرابکاری نیستند بلکه کوششی هستند از سوی فرد موضوع مقاله برای حذف مطالب جانبدارانه یا غیر دقیق. کسانی که در تغییرات اخیر گشت می‌زنند و کسان دیگری که درگیر این مسائل می‌شوند باید دقت کنند که در این موارد با چه‌کسانی طرف هستند. در این موارد باید از نوشتن خلاصه‌های آتش‌افروزانهٔ ویرایش یا استفاده از الگوهای مربوط به خرابکاری در صفحه‌های بحث اجتناب شود.
طریقهٔ برخورد با مقالهٔ پیرامون خودتان
اگر درخواستی یا پرسشی پیرامون مقاله‌ای راجع به خود دارید می‌توانید از طریق ایمیل مطرح کنید. یا اینکه می‌توانید ویراستاران آن صفحه را به این سیاست ارجاع دهید. اگر برای اعمال این سیاست نیاز به کمک دارید مدیران را از طریق وپ:تام مطلع کنید.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ افراد زنده محسوب می‌شوند مگر آن که خلافش ثابت شود.
- ↑ Jimmy Wales. "WikiEN-l Zero information is preferred to misleading or false information", May 16, 2006, and May 19, 2006; Jimmy Wales. Keynote speech, Wikimania, August 2006.
- ↑ tabloid
- ↑ Wikipedia:Requests for arbitration/Rachel Marsden: "WP:BLP applies to all living persons mentioned in an article"
- ↑ بر پایه این بحث و اجماع