ویکی‌پدیا

شطرنج

یک باژی استراتژیک نوبتی دو نفره
(تغییرمسیر از شطرنج‌باز)

شطرنج نوعی بازی تخته‌ای دونفره است که بر روی صفحه شطرنج و با استفاده از مهره‌های شطرنج (شاه، وزیر، رخ، فیل، اسب و سرباز) انجام می‌شود. هر یک از مهره‌های شطرنج به شکل مخصوصی حرکت می‌کنند و قادر به زدن مهره‌های حریف نیز هستند. هدف این بازی مات کردنِ حریف است؛ یعنی ایجاد وضعیتی که شاه حریف بعد از کیش شدن هیچ راهی برای رفع کیش نداشته باشد. همچنین بازی در صورت تسلیم اختیاریِ یکی از بازیکنان نیز به پایان می‌رسد؛ این اتفاق معمولاً وقتی می‌افتد که شکست اجتناب‌ناپذیر به‌نظر برسد. بازی شطرنج همچنین در چندین حالت ممکن است با تساوی ختم شود. بازی شطرنج به سه بخشِ شروع بازی یا گشایش، وسط بازی و آخر بازی تقسیم می‌شود که در هر یک از این مراحل، تاکتیک‌ها، استراتژی‌ها و سبک‌های متفاوتی به‌کار بسته می‌شوند. مهره‌های شطرنج دارای ارزش متفاوتی هستند و برای ثبتِ حرکات، با نمادهای ویژه‌ای نوشته می‌شوند. شطرنج دارای تاکتیک‌هایی ازجمله چنگال و آچمز و حرکات ویژه‌ای مانند حرکت قلعه، آن‌پاسان و ترفیع پیاده است.

شطرنج
A selection of white and black chess pieces on a checkered surface.
بخشی از مجموعه شطرنج استانتون
چپ به راست: شاه سفید، رخ سیاه، وزیر سیاه، پیاده سفید، اسب سیاه، فیل سفید
قدمتح. قرن ۱۵ تا کنون (پیشینیان در حدود ۹۰۰ سال قبل)
ژانربازی تخته‌ای
بازی استراتژی انتزاعی
ورزش خردی
بازیکنان۲
زمان بازیبازی‌های معمولی معمولاً ۱۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. ; بازی‌های مسابقات از حدود ۱۰ دقیقه (شطرنج سریع) تا ۶ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد.
تأثیر شانسهیچ
مهارت‌هااستراتژی، تاکتیک

قدمت این بازی به سدهٔ ششم میلادی در شرق هندوستان بازمی‌گردد. نوع اولیهٔ شطرنج با نام سانسکریتِ چاتورانگا در امپراتوری گوپتا ابداع شد و در زمان حکومت خسرو انوشیروان ساسانی به ایران معرفی شد. شطرنج در ایران، با کمی تغییر در قوانین بازی، نام چَترَنگ را بر خود گرفت و با فتح قلمرو امپراتوری ساسانیان، توسط عرب‌ها در سراسر جهان اسلام رایج شد و «شطرنج» نام گرفت. ایرانیان و اعراب از قرن نهم میلادی، اروپا و روسیه را با شطرنج آشنا کردند؛ به همین دلیل در اغلب زبان‌های اروپایی نام این بازی برگرفته از واژهٔ «شطرنج» یا «شاه» (مهرهٔ اصلی بازی) و نام بیشتر مهره‌ها هم برگرفته از نام‌های فارسی و عربی آن‌هاست. در اروپا، رفته‌رفته شطرنج دستخوش تغییراتی شد و با تغییر شکل حرکت برخی مهره‌ها پویایی و سرعت بازی افزایش یافت.

در اواخر قرن نوزدهم، رقابت قهرمانی شطرنج جهان بنیادگذاری‌شد. نخستین قهرمان رسمی شطرنج جهان ویلهلم اشتاینیتس، شطرنج‌باز یهودی اهل بوهم بود که در سال ۱۸۸۶ با غلبه بر یوهانس تسوکرتورت ِانگلیسی این عنوان را به‌دست‌آورد. ماگنوس کارلسن ِ نروژی قهرمان فعلی شطرنج جهان است که با غلبه بر ویسوآناتان آناند در سال ۲۰۱۳ صاحب این عنوان شد. در سال ۱۹۲۴، سازمان بین‌المللی شطرنج جهان (فیده) بنیادگذاری شد و به‌تدریج مسابقات و عناوین تازه‌ای به‌وجود آمدند. رقابت‌های بین‌المللی شطرنج در طول جنگ جهانی دوم متوقف شد و پس از جنگ جهانی دوم، فیده مسئولیت برگزاری رقابت قهرمانی شطرنج جهان را بر عهده گرفت. تاکنون ۱۷۰ فدراسیون ملی عضو فیده شده‌اند و این سازمان را به یکی از بزرگ‌ترین نهادهای ورزشی جهان تبدیل کرده‌اند. فیده تلاش فراوانی برای افزودن شطرنج به بازی‌های المپیک داشته، اما این اتفاق هرگز نیفتاده و به‌جای آن از سال ۱۹۲۷ المپیاد شطرنج بین تیم‌های ملی شطرنج کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شود. فیده همچنین درجه‌هایی چون استاد فیده، استاد بین‌المللی و استادبزرگ را به بهترین شطرنج‌بازان دنیا اهدا می‌کند. استاد بزرگ، پس از قهرمان جهان، معتبرترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند به‌دست آورَد و گفته می‌شود که نخستین بار نیکلای دوم، تزار روسیه، در سال ۱۹۱۴ گروهی از بهترین شطرنج‌بازان دنیا را استاد بزرگ نامید.

شطرنج‌بازان اهل اتحاد شوروی در دوران پس از جنگ جهانی دوم به قدرت بی‌رقیب شطرنج جهان تبدیل شدند، به‌طوری‌که تا سال ۱۹۷۲ تمامی رقابت‌های قهرمانی جهان بین شطرنج‌بازان کشور شوروی برگزار شده‌بود. در این سال بابی فیشر آمریکایی که بسیاری او را بهترین شطرنج‌باز تاریخ می‌دانند، عنوان قهرمانی را از شوروی خارج ساخت. پس از فیشر نیز این عنوان دوباره به شوروی بازگشت و به‌ترتیب، آناتولی کارپف، گری کاسپارف و ولادیمیر کرامنیک صاحب این عنوان شدند و تا سال ۲۰۰۷ که ویسواناتان آناند ِهندی به مقام قهرمانی رسید، این عنوان در شوروی و روسیه باقی ماند.

هم زنان و هم مردان امکان کسب عنوان قهرمانی شطرنج جهان و دریافت درجات استادی را دارند و تورنمنت‌های شطرنج اغلب بدون محدودیت جنسیتی و سنّی برگزار می‌شوند، اما درجات و عناوین مخصوصی هم برای شطرنج‌بازان زن در نظر گرفته شده که دریافت آن‌ها شرایط آسان‌تری دارد و مسابقهٔ قهرمانی شطرنج زنان جهان هم برای تعیین بهترین بانوی شطرنج‌باز دنیا برگزار می‌شود. فیده همچنین مسابقات قهرمانی جهان را برای رده‌های سنّی مختلف و به‌طور جداگانه برای دختران و پسران برگزار می‌کند و درجات استادبزرگی مخصوصی را هم به بهترین طراحان و حل‌کنندگان مسائل شطرنج اهدا می‌کند.

شطرنج رابطهٔ نزدیکی با ریاضیات و رایانه دارد. در سال ۱۹۹۷، دیپ بلو، ساختهٔ شرکت آی‌بی‌ام، توانست برای نخستین بار گری کاسپارف، قهرمان وقت شطرنج جهان را شکست دهد. مسابقات شطرنج گاهی با محدودیت زمانی برگزار می‌شوند و عنوان شطرنجِ سریع و برق‌آسا برای مسابقاتی که زمان کوتاهی دارند استفاده می‌شود. در کنار انواع شطرنج رسمی (استاندارد، سریع و برق‌آسا)؛ انواع دیگری از این بازی مانند شطرنج آرماگدون، شطرنج بولت، شطرنج سیامی و شطرنج ۹۶۰ هم علاقه‌مندان زیادی را به خود اختصاص داده.

قوانین تعریف شده در فیده

ویرایش

نتیجه شطرنج

ویرایش

نتیجه شطرنج به سه صورت است یا به برد سفید (باخت سیاه) یا برد سیاه (باخت سفید) یا به تساوی کشیده می‌شود. برد یکی از طرفین به سه طریق اصلی می‌تواند اتفاق بیفتد:

  • حریف مقابل مات شده باشد؛ بازی بلافاصله خاتمه می‌یابد.
  • حریف مقابل باخت را قبول کرده باشد؛ در این صورت می‌گویند حریف تسلیم شده یا بازی را واگذار کرده است و بازی بلافاصله خاتمه می‌یابد.
  • در مسابقاتی که با کنترل زمان برگزار می‌گردد زمان حریف به پایان رسیده باشد. بازی بلافاصله خاتمه می‌یابد.

موارد دیگری نیز ممکن است در مسابقات به اعلام باخت یکی از طرفین از سوی داور منجر شود. برای مثال چنانچه بازیکنی دو یا سه بار حرکات غیرقانونی انجام داده باشد (فرضاً شاه خود را در حالت کیش رها کرده و حرکت دیگری انجام داده باشد یا مهره‌ای را به خانه‌ای که قانوناً نمی‌توانسته بدان حرکت کند حرکت داده باشد) داور در دفعات اول و دوم به بازیکن اخطار می‌دهد و در مرحله سوم می‌تواند بازیکن را بازنده اعلام کند؛ یا در صورتی که یکی از بازیکنان به طرق مختلف سعی در برهم زدن تمرکز حریف داشته باشد داور می‌تواند به او اخطار دهد یا او را بازنده اعلام کند یا موارد دیگری که داور ممکن است یک بازیکن را به خاطر تخطی از اصول بازی یا خارج شدن از دایره بازی شرافتمندانه جریمه و بازنده اعلام کند. تساوی بازی نیز ممکن است به چندین طریق اتفاق بیفتد که شرح آن در بخش «تساوی در بازی (پات)» رفت. یا تساوی توافقی با توافق دو بازیکن، افتادن زمان یک بازیکن در شرایطی که باخت او به‌طور قانونی غیرممکن است (مات ناشیانه) بازیکنی که بازی را می‌برد یک امتیاز، بازیکنی که بازی را مساوی می‌کند نیم امتیاز و بازیکنی که بازی را می‌بازد صفر امتیاز دریافت می‌کنند.

۱. قوانین اساسی بازی

ویرایش

۱٫۱. بازی شطرنج بین دو حریف انجام می‌شود که مهره‌های خود را به نوبت بر یک صفحهٔ مربع به نام صفحهٔ شطرنج حرکت می‌دهند. بازیکن دارای مهره‌های سفید بازی را شروع می‌کند. نوبت حرکت بازیکن زمانی است که حرکت حریف او انجام شده‌باشد.

۱٫۲. هدف هر بازیکن قراردادن شاه حریف در معرض حمله است به نحوی که حریف در حرکت قانونی بعد به هیچ امکان نتواند شاه خودش را از معرض حمله خارج کند. بازیکنی که موفق به این امر شده است به اصطلاح حریف را «کیش و مات» کرده است و بازی را برده است.

۱٫۳. اگر بازی به شرایطی برسد که هیچ‌یک از دو بازیکن نتواند «کیش و مات» کند، بازی مساوی است.

۲. موقعیت اولیهٔ مهره‌ها در صفحهٔ شطرنج

ویرایش

۲٫۱. صفحه شطرنج یک صفحهٔ مربعی ۸×۸ متشکل از ۶۴ مربع مساوی است که یکی‌درمیان روشن و تیره (مربع‌های سفید و مربع‌های سیاه) هستند. صفحهٔ شطرنج بین دو بازیکن قرار می‌گیرد به‌طوری‌که مربع گوشهٔ راست هر بازیکن سفید است.

۲٫۲. در ابتدای بازی، یکی از بازیکنان ۱۶ مهره به رنگ روشن (مهره‌های سفید) دارد. بازیکن دیگر ۱۶ مهره به رنگ تیره (مهره‌های سیاه) دارد.
این مهره‌ها عبارت‌اند از:
  یک شاه سفید با نماد «K» برگرفته از ابتدای کلمهٔ King
  یک وزیر سفید با نماد «Q» برگرفته از ابتدای کلمهٔ Queen
  دو رخ سفید با نماد «R» بر گرفته از ابتدای کلمهٔ Rook
  دو فیل سفید با نماد «B» بر گرفته از ابتدای کلمه Bishop
  دو اسب سفید با نماد «N» بر گرفته از دومین حرف کلمه کلمه Knight
  هشت سرباز (پیاده) سفید (بدون نماد) [از «P» می‌توان به عنوان نماد آن استفاده کرد] بر گرفته از ابتدای کلمه Pawn
  یک شاه سیاه با نماد «K»
  یک وزیر سیاه با نماد «Q»
  دو رخ سیاه با نماد «R»
  دو فیل سیاه با نماد «B»
  دو اسب سیاه با نماد «N»
  هشت سرباز (پیاده) سیاه (بدون نماد) [از «P» می‌توان به عنوان نماد آن استفاده کرد]

۲٫۳. موقعیت اولیهٔ مهره‌های شطرنج به صورت زیر است:

 
موقعیت اولیهٔ مهره‌های شطرنج


۲٫۴. هشت ستون عمودی را «ستون» و هشت ردیف افقی را «عرض» می‌نامند. به خطی که از مربع‌های یک‌رنگ [و پیوسته] می‌گذرد «قطر» گویند.

۳. حرکت مهره‌ها

ویرایش

۳٫۱. مجاز نیست مهره‌ای را به خانه‌ای که مهرهٔ خودی در آن است حرکت داد. اگر مهره‌ای به مربعی حرکت کند که تحت اشغال مهرهٔ حریف است، مهرهٔ حریف از صفحهٔ شطرنج خارج می‌شود و این بخشی از همان حرکت به حساب می‌آید. در صورتی که مهره‌ای بتواند طبق ماده‌های ۳٫۲ تا ۳٫۸ مهره‌ای را بگیرد، اصطلاحاً می‌گویند آن مهره به مهرهٔ حریف حمله کرده است. [گرچه هیچ‌گاه مهرهٔ شاه (King) حذف نمی‌شود]

۳٫۲. فیل در قطری که خودش در آن قرار گرفته است به هر مربعی می‌تواند حرکت کند.

۳٫۳. رخ در ستون یا عرضی که خودش در آن قرار گرفته است به هر مربعی می‌تواند حرکت کند.

۳٫۴. وزیر در ستون، عرض یا قطری که خودش در آن قرار گرفته است به هر مربعی می‌تواند حرکت کند.

۳٫۵. فیل، رخ و وزیر نمی‌توانند از مهره‌ای که در مسیرشان وجود دارد عبور کنند. [(فقط رخی که قلعه رفتن قرار است با آن انجام شود می‌تواند از شاه عبور کند که البته این حرکت قانوناً یک حرکت بوده و حرکت شاه محسوب می‌شود)]

۳٫۶. اسب می‌تواند به نزدیک‌ترین مربع‌هایی که در ستون، عرض و قطر مشترک با آن اسب نباشند حرکت کند. [که در این صورت اسب می‌تواند حداکثر ۸ حرکت داشته باشد.]

۳٫۷.

a. سرباز می‌تواند روبه جلو و به مربع اشغال نشده [به اندازهٔ یک مربع] حرکت کند یا
b. سرباز در حرکت نخست خود می‌تواند همانند حالت a حرکت کند یا آن‌که دو مربع در همان ستون به جلو برود، مشروط به این‌که این دو مربع اشغال نشده باشند.
c. سرباز می‌تواند به مربع تحت اشغال مهرهٔ حریف که به‌طور مورب در مقابل آن و در ستون مجاور باشد حرکت کند و آن مهره را از صفحهٔ شطرنج حذف کند.
d. اگر یک سرباز حریف در یک حرکت دو مربع از مربع اولیه‌اش پیشروی کرده باشد، پیاده هم‌عرض و کناری آن می‌تواند آن را بگیرد [(از صفحهٔ شطرنج حذف کند)] و به جلوی همان سرباز برود طوری‌که انگار آن سرباز فقط یک خانه به جلو آمده مشروط بر آنکه این حرکت حریف، آخرین حرکت او باشد. به این حرکت، «آن‌پاسان» گفته می‌شود.
e. وقتی پیاده‌ای به دورترین عرض نسبت به موقعیت اولیه‌اش برسد باید به عنوان بخشی از همان حرکت آن را به وزیر، رخ، فیل یا اسب همرنگ همان پیاده ارتقاء داد. حق انتخاب بازیکن منحصر به مهره‌هایی که قبلاً گرفته شده‌اند نیست. این تعویض پیاده با مهرهٔ دیگر را «ترفیع» می‌نامند و اثر مهره جدید آنی است.

۳٫۸. شاه می‌تواند به دو صورت مختلف حرکت کند:

a. حرکت کردن به هر مربع مجاور که در معرض حمله یک یا چند مهره حریف نباشد. حتی اگر این مهره‌های حریف قادر به حرکت نباشند مربع‌های مسیر حرکت آن‌ها [(به جز سرباز که مسیر حرکت و حمله متفاوت دارد)] در معرض حمله شمرده می‌شوند.
b. «قلعه رفتن». این حرکت شاه و یکی از دو رخ همرنگ آن در یک عرض واحد است و یک حرکت شاه به حساب می‌آید و به صورت زیر انجام می‌شود: شاه از مربع اولیه‌اش دو مربع به طرف رخ جابه‌جا می‌شود، سپس آن رخ به مربعی منتقل می‌شود که شاه همان موقع [فقط] از آن عبور کرده است.
۱. در حالت‌های زیر قلعه‌رفتن غیرقانونی است:
a. شاه قبلاً حرکت کرده باشد یا
b. با رخی که قبلاً حرکت کرده است.
۲. در حالت‌های زیر قلعه‌رفتن به‌طور موقت ممنوع است:
a. مربعی که شاه در آن قرار دارد، یا مربعی که شاه باید از آن عبور کند یا مربعی که شاه قرار است آن را اشغال کند، در معرض حمله یک یا چند مهرهٔ حریف باشد.
b. بین شاه و رخی که قلعه رفتن قرار است با آن انجام شود، مهره‌ای وجود نداشته باشد.

۳٫۹. شاه در حالت «کیش» باشد. اگر شاه در معرض حمله یک یا چند مهرهٔ حریف باشد حتی اگر این مهره‌ها خود قادر به حرکت نباشند قلعه رفتن مجاز نیست. در واقع در پاسخ به کیش حریف نمی‌توان قلعه رفت.

۳٫۱۰.

a. حرکتی قانونی‌ست که تمام موارد مربوطه در مواد ۳٫۱ تا ۳٫۹ را احراز کند.
b. حرکتی غیرقانونی‌ست که نتواند یکی از مفاد مربوطهٔ مواد ۳٫۱ تا ۳٫۹ را احراز کند.
c. موقعیتی غیرقانونی‌ست که نتوان با مجموعه حرکاتی قانونی به آن رسید.

۴. عمل حرکت دادن مهره‌ها

ویرایش

۴٫۱. هر حرکت را باید فقط با یک دست انجام داد.

۴٫۲. بازیکنی که نوبت حرکت اوست می‌تواند یک یا چند مهره را در مربع‌های آن‌ها مرتب کند مشروط بر آن‌که قصد خود را بیان کند. (به عنوان نمونه: با گفتن «J'adoube» یا «I adjust» [بخوانید «ژادوب» یا «آی اَدجاست»])

۴٫۳. غیر آنچه در ماده ۴٫۲ آمده است، اگر بازیکنی که نوبت اوست، عمداً در صفحهٔ شطرنج:

a. یک یا چند مهرهٔ خود را لمس کند، باید اولین مهره لمس‌شده‌ای را که می‌توان حرکت داد حرکت بدهد، یا
b. یک یا چند مهرهٔ حریف را لمس کند، باید اولین مهرهٔ لمس‌شده‌ای را که می‌توان گرفت را بگیرد. یا
c. یک مهره از هر رنگ (مهرهٔ خود یا حریف) را لمس کند، باید مهره حریف را با، مهره خود بگیرد، یا اگر این عمل قانونی نبود، اولین مهره لمس‌شده‌ای را که می‌توان حرکت داد یا گرفت، حرکت بدهد یا بگیرد. اگر قابل تشخیص نباشد که مهرهٔ خودی اول لمس شده است یا مهره حریف، مهرهٔ بازیکن را باید لمس شده قبل از مهره حریفش به حساب آورد.

۴٫۴. اگر بازیکنی قصد حرکت داشته باشد:

a. اگر بازیکنی عمداً شاه و رخ خود را لمس کند، باید در آن جناح قلعه برود، به شرطی که این کار قانونی باشد.
b. اگر بازیکنی عمداً رخی را لمس کند و سپس شاه خود را لمس کند، مجاز نیست در آن نوبت در آن جناح قلعه برود و موقعیت مشمول ماده «۴٫۳ a» خواهد بود.
c. اگر بازیکنی به قصد قلعه‌رفتن شاه را لمس کند یا هم‌زمان شاه و رخ را لمس کند ولی قلعه‌رفتن در آن جناح غیرقانونی باشد، بازیکن باید حرکتی قانونی با شاه خود انجام دهد که ممکن است شامل قلعه رفتن در جناح دیگر نیز باشد. اگر شاه اصلاً حرکت قانونی نداشته باشد، بازیکن مختار است هر حرکتی که قانونی باشد انجام دهد.

۴٫۵. اگر هیچ‌کدام از مهره‌های لمس‌شده را نتوان حرکت داد یا گرفت، بازیکن می‌تواند هر حرکتی که قانونی باشد انجام دهد.

۴٫۶. بازیکن به محض آن‌که عمداً مهره‌ای را لمس کند، حق اعتراض به تخطی حریف از هر یک از مواد این قوانین را از دست می‌دهد.[۱]

۴٫۷. در حرکت غیرقانونی یا دست به مهره اگر بازیکن مهره خود را رها کرده باشد ولی ساعت نزده باشد دست به مهره به حساب میاد ولی اگر مهره را رها کرده باشد و ساعت زده باشد دیگر حق جابه جایی آن مهره را ندارد. بازیکنی اگر در این زمینه اعتراض کند باید ساعت را نگه دارد و به داور بگوید دو طرف باید شاهدهایی عینی و بالغ داشته باشند.

قوانین

ویرایش

آغاز بازی

ویرایش
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
موقعیت مهره‌ها در آغاز بازی

نخستین گام برای آغاز بازی شطرنج، چیدن درست مهره‌ها در صفحهٔ شطرنج است. صفحهٔ شطرنج ۸×۸ است و هر خانه دارای یک عدد و یک حرف است. اعداد از پایین به بالا از ۱ تا ۸ هستند و حروف طبق الفبای انگلیسی از چپ به راست از a تا h هستند.[۲] همیشه رخ‌ها در آغاز بازی در گوشهٔ زمین قرار می‌گیرند.[۳] محل قرارگیری اسب‌ها کنار رخ‌ها است.[۴] فیل‌ها نیز کنار اسب‌ها قرار می‌گیرند.[۵] پس از قرارگیری این مهره‌ها کنار یک‌دیگر، تنها دو خانه در ردیف پایانی باقی می‌مانند. وزیر در یکی از این دو خانه و در خانهٔ هم‌رنگ خود قرار می‌گیرد. وزیر سفید بر خانهٔ سفید و وزیر سیاه بر خانهٔ سیاه قرار می‌گیرد.[۶] شاه‌ها نیز که بلندترین مهره‌های شطرنج هستند و دارای صلیبی بر روی سر خود هستند، در کنار وزیر قرار می‌گیرند. شاه باید در خانهٔ غیر هم‌رنگ خود قرار گیرد. شاه سفید بر روی خانهٔ سیاه و شاه سیاه بر روی خانهٔ سفید قرار می‌گیرد.[۷] سربازان نیز که کوتاه‌ترین و متعددترین مهره‌ها در شطرنج هستند، جلوی مهره‌های دیگر قرار می‌گیرند. هر بازیکن باید ۸ سرباز داشته‌باشد.[۸]

بازی توسط یک مهرهٔ سفید آغاز می‌گردد و پس از آن، یک مهرهٔ سیاه حرکت می‌کند. بازی همین‌گونه و طبق همین روند ادامه پیدا می‌کند و بازیکنان به ترتیب (به نوبت) مهره‌های سفید و سیاه (روشن و تیره) خود را حرکت می‌دهند.[۹]

زمان بازی

ویرایش
 
ساعت شطرنج دیجیتال به صفحهٔ شطرنج وصل‌شده و حرکات بازی را ثبت می‌کند.

نخستین ساعت مکانیکی شطرنج توسط «توماس برایت ویلسون» (۱۸۴۳–۱۹۱۵) اختراع‌شد و در مسابقات شطرنج لندن در سال ۱۸۸۳ مورد استفاده قرار گرفت.[۱۰][۱۱]

یک ساعت شطرنج متشکل از دو ساعت است که با یک‌دیگر ارتباط دارند و وقتی یکی از آن‌ها متوقف می‌شود، دیگری وقت را آغاز می‌کند. ساعت‌های امروزی آنالوگ و دیجیتال و دارای ویژگی پرچم هستند.[۱۲][۱۳][۱۴]

پایان بازی

ویرایش

بازی‌های شطرنج معمولاً با پیروزی یکی از بازیکنان به پایان می‌رسد. بازیکن به‌منظور پیروزی باید شاه حریف را کیش کند و همهٔ خانه‌هایی را که شاه می‌تواند به آن حرکت کند، تحت پوشش قرار دهد. بازیکن می‌تواند در هر جای بازی که خواست، بازی را واگذار کند و این رخداد زمانی روی می‌دهد که بازیکن باخت خود را قطعی بداند.[۱۵][۱۶]

تساوی در شطرنج یکی دیگر از راه‌های پایان بخشیدن به بازی است. پنج حالت وجود دارد که در آن تساوی در شطرنج رخ می‌دهد:

  • توافق دوطرفه: انجام این حالت در هر مرحله از بازی امکان‌پذیر است و فقط باید دو طرفِ بازی تساوی را بپذیرند.
  • پات: زمانی رخ می‌دهد که هیج مهره‌ای نتواند حرکتی در صفحهٔ بازی انجام دهد و شاه در حالتِ کیش نباشد و درضمن نتواند هیچ حرکتی انجام‌دهد.
  • تکرار سه‌گانه: اگر یکی از طرفین بتواند اثبات کند که یک موقعیت واحد برای بار سوم در صفحه پدیدار شده، خواه این تکرار در سه حرکت متوالی یا غیر متوالی پیش آمده باشد بازی مساوی می‌شود.
  • قانون پنجاه حرکت: چنانچه پنجاه حرکت متوالی انجام شود بدون این که پیاده‌ای حرکت کرده باشد یا سواری گرفته شده باشد بازی می‌تواند با ادعای یکی از طرفین مساوی اعلام شود.
  • نداشتن نیروی کافی برای مات کردن شاه: اگر کیش مات کردن شاه امکان‌پذیر نباشد، بازی مساوی می‌شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که مهره‌های کافی برای کیش مات کردن شاه در صفحهٔ بازی وجود نداشته باشد. برای مثال، یک شاه و یک فیل در مقابل یک شاه باشند.[۱۷][۱۸]
  • کیش دائم: اگر یکی از بازیکنان شاه حریف را در معرض کیش دائمی قرار دهد؛ یعنی شاه راهی برای خروج از کیش در حرکت‌های بعدی نداشته باشد.[۱۹]

پیشینه

ویرایش
مقالهٔ اصلی: پیشینه شطرنج

پیشینیان (۶۰۰–۱۰۰۰ میلادی)

ویرایش
مهره‌های چاتورانگا
راجا (شاه)
مانتری یا سیناپاتی (وزیر)
راتا (رخ)
گاجا (فیل)
اَسوا (اسب)
پاداتی یا باتا (سرباز)

شطرنج در سدهٔ چهارم[۲۰] یا ششم میلادی از شمال‌غربی هند سرچشمه گرفته است. در آن زمان، امپراتوری گوپتا بر هند فرمان می‌راند.[۲۱] شاهان هند بر این باور بودند که یادگیری جنگ موجب یادگیری ارزش‌های دلاوری، تصمیم‌گیری، شکیبایی و شجاعت می‌شود؛ بنابراین، تصمیم گرفتند که جنگ را مدل‌سازی کنند. رایج‌ترین داستان در مورد اختراع شطرنج این است که شطرنج اختراع یک قدّیس هندی بوده است. شاه هند که "بالهات" نام داشت، از قمار و اعتیاد به بازی‌های شانسی خشمگین شده‌بود. او از این قدّیس هندی که "سیساً نام داشت، درخواست کرد بازی‌ای ایجاد کند که در آن بتوان دوراندیشی و استدلال کرد و چیزی به‌عنوان شانش در آن وجود نداشته باشد. مدتی بعد، سیسا با صفحه‌ای متشکل از ۶۴=۸×۸ خانه نزد شاه آمد. دو ارتش متشکل از ۳۲ مرد با دو رنگ مختلف، صفحه را پُر کرده‌بودند و آرمانِ هر ارتش، دستگیری و کشتن شاه ارتش حریف بود. این بازی چاتورانگا نام گرفت. صفحهٔ شطرنج "آشتاپاداً نام داشت.[۲۲][۲۳]

واژهٔ چاتورانگا از زبان سانسکریت سرچشمه گرفته و به‌معنی «چهار عضو» است که به ۴ عضو نظامی ارتش هند یعنی ارابه‌ها، فیل‌ها، سواره‌نظام و پیاده‌نظام اشاره دارد.[۲۴] پیروزی بازیکنان در چاتورانگا به سرنوشت یکی از مهره‌ها (شاه کنونیِ شطرنج) بستگی داشت. تعداد خانه‌های موجود در صفحهٔ این بازی ممکن است ۱۰۰ خانه یا حتی بیشتر از آن باشد.[۲۵]

در کارنامه اردشیر بابکان نوشته شده است که این بازی یکی از دستاوردهای فرهنگیِ اردشیر بابکان (بنیادگذار امپراتوری ساسانیان) بوده است.[۲۶] اما در حدود سال ۶۰۰ میلادی، ۳ متن به زبان پارسی میانه (زبان پهلوی) نوشته شد که در آن ادعا شده است که بازی «چَترَنگ» را هند به دربار ایران معرفی کرد و اصیلان ایرانی باید این بازی را یادمی‌گرفتند. برخی از زبان‌شناسان ثابت کرده‌اند که واژهٔ چترنگ در زبان پارسی میانه از واژهٔ چاتورانگا در زبان سانسکریت ریشه گرفته است.[۲۷] هندیان سفیری را نزد خسرو انوشیروان (فرمانروایی در ۵۳۱–۵۷۹ میلادی)، که یکی از امپراتورهای ساسانی و فرمانروایان ایران بود، فرستادند. در آن زمان، ساسانیان بر ایران کنونی، عراق، افغانستان و آسیای مرکزی فرمان می‌راندند.[۲۷] سفیر هندی پیشکش‌هایی را به‌همراه شطرنج به خسرو ارائه داد. با ازدواج خسروپرویز و دختر امپراتور موریس (امپراتور بیزانس)، شطرنج به روم شرقی رسید. شطرنج در همان سال‌ها به یونان نیز رسید.[۲۸] در سال ۶۴۴، ارتش‌های اسلام امپراتوری ساسانی را برچیدند و ایران را تصرف کردند و واژهٔ «شطرنج» جایگزین واژهٔ «چترنگ» شد. ازآن‌پس، شطرنج وارد اسلام شد.[۲۷]

ریشه‌های بازی امروزی (۱۰۰۰–۱۸۵۰)

ویرایش
 
دو شاه و دو وزیر شطرنج جزیرهٔ لوئیس کشف‌شده در جزیرهٔ لوئیس که مربوط به سدهٔ دوازدهم میلادی است و اکنون در موزه بریتانیا نگه‌داری می‌شود.
 
شطرنج نیشابوری کشف‌شده در نیشابور، ایران که مربوط به سدهٔ دوازدهم میلادی است و در موزه متروپولیتن نیویورک نگه‌داری می‌شود.

شطرنج توسط بازرگانان ایرانی به اروپا رسید.[۲۹] در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی، شطرنج به اروپا و روسیه رسید و به زودی در ژاپن و چین گسترش یافت.[۲۱] در حدود سال ۱۲۰۰ میلادی، شطرنج به اروپای جنوبی رسید و در اواخر سدهٔ پانزدهم تغییراتی در این بازی پدید آمد.[۳۰] مهرهٔ «فِرز» که در زبان پارسی به معنای مشاور مرد شاه (وزیر) است. اما هنگامی که شطرنج وارد اروپا شد، اروپاییان آن را به «ملکه» (Queen) تغییر دادند. در آن زمان، وزیر ضعیف‌ترین مهرهٔ بازی بود و فیل نیز از مهره‌های ضعیف بود و این باعث می‌شد که سرعت بازی بسیار کندتر از سرعت امروزی بازی باشد.[۲۹] این قانون که سرباز در نخستین حرکت خود می‌تواند دو خانه به جلو حرکت کند نیز در اروپا ساخته‌شد.[۳۰]

 
صفحه‌ای از کتاب تکرار عشق و هنر بازی شطرنج.

نخستین کتاب شطرنج توسط فردی به نام «ویسِنت» نوشته شد و در سال ۱۴۹۵ در والنسیا منتشر شد که تقریباً همهٔ موارد شطرنج امروزی را در بر می‌گرفت. این کتاب تاکنون از بین رفته است. قدیمی‌ترین کتاب به‌جا مانده دربارهٔ شطرنج امروزی، جریان بازی و قوانین حرکات به نام[۳۱] تکرار عشق و هنر بازی شطرنج[۳۲] توسط لوئیس رامیرز د لوسنا نوشته‌شد و در سال ۱۶۴۶ یا ۱۴۹۷ در سالامانکا منتشر شد.[۳۱] پس از لوسنا، نویسندگانی ازجمله پدرو دامینو، جیووانی لئوناردو دی بونا، جولیو چزاره پلریو، جیاچینو گرکو و روی لوپس د سگورا اشاره کرد.[۳۳]

 
کایسای سر ویلیام جونز، الهه نگهبان شطرنج؛ توسط دومنیکو ماریا فراتا، قرن نوزدهم

در سدهٔ هجدهم، فرانسه قدرت شطرنج جهان را به دست گرفت. در آن زمان، فرانسوآ-آندره دانیکان فیلیدور بهترین بازیکن شطرنج جهان اهل فرانسه بود.[۳۴] فرانسوا آندره ابتدا یک هنرمند برجستهٔ موسیقی بود که موسیقی را به‌طور کامل آموزش دیده‌بود، اما در هجده سالگی به شطرنج روی آورد.[۳۵] او نوشته‌های مهمی دربارهٔ قدرت سرباز و ارزش مهره‌ها دارد.[۳۴] در آن زمان‌ها، قهوه‌خانه‌های پاریس و لندن محل فعالیت بازیکنان شطرنج بود.[۳۶] سلطهٔ فرانسه بر شطرنج در اواسط سدهٔ نوزدهم به پایان رسید.[۳۴]

در اواسط سدهٔ نوزدهم، لندن سلطهٔ خود را بر شطرنج آغاز کرد. این بازی به بازی‌ای برای همهٔ مردم تبدیل شد. باشگاه‌های شطرنج بنیادگذاری شدند؛ کتاب‌های مقدماتی دربارهٔ شطرنج منتشر شدند و مجلات و مطبوعات، بخش‌های مهمی از نشریهٔ خود را به این بازی اختصاص دادند و بر محبوبیت شطرنج افزوده شد. مردم کشورهایی ازجمله آلمان و مجارستان به این بازی علاقه‌مند شدند، و باشگاه شطرنج لندن در سال ۱۸۰۷ بنیادگذاری شد. مسابقاتی میان بازیکنان انگلستان و فرانسه و هم‌چنین مسابقات مختلفی میان شهرها انجام شد. برای نمونه، باشگاه شطرنج لندن و باشگاه شطرنج ادینبرو برابر هم بازی کردند.[۳۷]

زایش ورزشی (۱۸۵۰–۱۹۴۵)

ویرایش
 
بازیکنان شطرنج در سدهٔ نوزدهم در قاهره، مصر. اثر استانیسلاو چلبوسکی، نقاش لهستانی.
 
بازی جاویدان میان آدولف آندرسن و لیونل کیسریتسکی در سال ۱۸۵۱.
 
سربازان ورماخت در فرانسه در سال ۱۹۴۳ که سرگرم بازی شطرنج هستند.

نخستین مسابقات بین‌المللی شطرنج توسط هوارد استانتون که خود یک بازیکن شطرنج انگلیسی بود، در سال ۱۸۵۱ برگزار شد.[۳۸] آدولف اندرسن قهرمان این مسابقات شد و در سال ۱۸۵۸، این افتخار را در بازی با پل مورفی از دست داد.[۳۹] او هم‌چنین در بازی جاویدان مقابل لیونل کیِسِریتسکی[۴۰] و در بازی همیشه سبز مقابل جین دافرِسنه[۴۱] بازی کرد.[۴۲]

پل مورفی آمریکایی، نابغه‌ای در شطرنج و قوی‌ترین بازیکن شطرنج وقت خود بود. مورفی با دیدن بازی‌های انجام‌شده در خانواده‌اش شطرنج را آموخت.[۴۳][۴۴] ویلهلم اشتاینیتس زادهٔ پراگ، بوهم (اکنون جمهوری چک) نخستین قهرمان رسمی شطرنج جهان بود. او به‌عنوان بازیکن پیشروِ شطرنج شناخته می‌شود و از سال ۱۸۸۶ تا ۱۸۹۴ قهرمان جهان بود.[۴۵][۴۶]

در پایان سدهٔ نوزدهم، شماری از مسابقات استاد و مسابقات سالانه برگزار شد.[۴۷] ادعا می‌شود که عنوان «استادبزرگ» شطرنج به سال ۱۹۱۴ بازمی‌گردد. در این سال، تزار نیکلای دوم روسیه این عنوان را به پنج فینالیست سن پترزبورگ (لاسکر، کاپابلانکا، آلخین، تاراش و مارشال) اعطا کرد. البته این یک ادعا و موضوعی بحث‌برانگیز است.[۴۸] سرانجام، «فیده» در ۲۰ ژوئیهٔ ۱۹۲۴ در پاریس بنیادگذاری شد.[۴۹] مسابقات قهرمانی شطرنج جهان زنان در سال ۱۹۲۷ بنیادگذاری‌شد و در نخستین دورهٔ آن، ورا منچیک اهل انگلستان–چکسلواکی–روسیه قهرمان شد.[۵۰][۵۱] خوزه رائول کاپابلانکا اهل کوبا قهرمان شطرنج جهان از سال ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۷ بود.[۵۲][۵۳] الکساندر آلخین زادهٔ مسکو، روسیه جانشین کاپابلانکا شد و از سال ۱۹۲۷ تا ۱۹۴۶ چهار عنوان قهرمانی جهان به دست آورد. او هم‌چنین در مسابقات گوناگون عنوان‌های مهمی به‌دست آورده است.[۵۴][۵۵]

در طول جنگ جهانی دوم، زندانیان آلمانی بیشتر وقت خود را صرف شطرنج می‌کردند. زندانیان در اردوگاه‌های آلمان شطرنج را از شمع و چوب می‌ساختند. در طول جنگ جهانی، ستاد مرکزی فیده به آرژانتین منتقل‌شد. در آن زمان، «آگوستو دِ مورو» (رئیس فدراسیون شطرنج آرژانتین)، رئیس فیده شد.[۵۶]

پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) – تاکنون

ویرایش

پس از مرگ آلخین در سال ۱۹۴۶، شطرنج جهانی دچار هرج‌ومرج شد.[۵۷][۵۸] در سال ۱۹۴۸، فیده رقابت شطرنج جهان را میان پنج نفر برگزار کرد که سرانجام میخائیل بوتوینیک اهل اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قهرمان این جام شد.[۵۹][۶۰] باتوینیک قهرمانی جهان خود را در قهرمانی‌های سال‌های ۱۹۵۱ و ۱۹۵۴ حفظ کرد و آن را در سال ۱۹۵۷ در بازی مقابل واسیلی اسمیسلوف از دست داد؛ اما این عنوان را دوباره در مسابقهٔ برگشت در سال ۱۹۵۸ به‌دست‌آورد. او این عنوان را در سال ۱۹۶۰ در بازی مقابل میخائیل تال از دست داد و در سال ۱۹۶۱ در بازی برگشت تال را شکست داد و دوباره عنوان را به‌دست‌آورد. او در سال ۱۹۶۳ این عنوان را در بازی مقابل تیگران پتروسیان از دست داد و فیده مسابقهٔ برگشت را ازآن‌پس حذف کرد.[۵۹][۶۱]

پتروسیان از سال ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۹ قهرمان جهان بود.[۶۲][۶۳] بوریس اسپاسکی این عنوان را در سال ۱۹۶۹ از چنگ او درآورد.[۶۲][۶۴] بابی فیشر اهل ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۲ عنوان قهرمان جهان را از چنگ اسپاسکی درآورد و تبدیل به نخستین بازیکن شطرنج غیر روسی شد که به عنوان قهرمان جهان دست‌یافت.[۶۵][۶۶]

آناتولی کارپف اهل شوروی، عنوان قهرمان جهان را در سال ۱۹۷۵ از دست فیشر درآورد.[۶۷][۶۸] سرانجام، گری کاسپارف اهل شوروی، که در باکو، آذربایجان زاده شد، عنوان قهرمان جهان را در سال ۱۹۸۵ در ۲۲سالگی از چنگ کارپف درآورد. کاسپاروف سازمان رقیب فیده، شطرنج حرفه‌ای را بنیادگذاری کرد و در سال ۱۹۹۳ قهرمانی جهان را برگزار کرد که در آن نایجل شورت را شکست داد. در همان زمان، فیده مسابقات قهرمانی جهان خود را برگزار کرد که کارپف قهرمان شد. کاسپارف و کارپف هر دو ادعا کردند که قهرمان جهان هستند.[۶۹][۷۰] ولادیمیر کرامنیک روسی در سال ۲۰۰۰ عنوان قهرمانی جهان را از چنگ کاسپاروف درآورد و آن را تا سال ۲۰۰۷ حفظ کرد.[۷۱][۷۲] در سال ۲۰۰۷ ویسواناتان آناند عنوان قهرمانی جهان را با شکست دادن کرامنیک به دست آورد. در سال ۲۰۱۳، مگنوس کارلسن، با شکست دادن آناند، قهرمان جدید جهان شد و تاکنون نیز قهرمان جهان است.[۷۳][۷۴]

مهره‌ها

ویرایش
مهره‌های شطرنج
  
شاه
  
وزیر
  
رخ
  
فیل
  
اسب
  
پیاده

ویژگی‌های مهره‌ها

ویرایش

پیاده (سرباز)

ویرایش
همچنین ببینید: سرباز (شطرنج)

سرباز یا پیاده، مهره‌ای بسیار مهم برای مبارزه در شطرنج است. این مهره در حالی که جابه‌جایی محدودی دارد و مهره‌ای کم‌ارزش شمرده می‌شود، پتانسیل زیادی دارد و میدان نبرد شطرنج را تشکیل می‌دهد. فیلیدور در جمله ای گفته:پیاده روح شطرنج است.[۷۵]

در آغاز بازی، هر بازیکن ۸ پیاده دارد که به صورت ردیفی جلوی همهٔ مهره‌های دیگر می‌ایستند.[۷۶] این مهره ضعیف‌ترین مهرهٔ شطرنج است و در هر حرکت یک خانه به جلو حرکت می‌کند. در حرکت نخست نیز این توانایی را دارد که دو خانه به سمت جلو حرکت کند. این مهره می‌تواند مهره‌های حریف را در جهت مورب بزند.[۷۷] یکی از شرایط ویژه‌ای که سرباز حریف را می‌توان به‌صورت دیگری گرفت، آن‌پاسان نام دارد. سرباز نمی‌تواند به عقب بازگردد و هنگامی که مهره‌ای دیگر جلوی مسیر حرکت آن قرارگیرد، راه آن را مسدود می‌کند. هنگامی که سرباز به واپسین خانهٔ صفحهٔ شطرنج می‌رسد، هر مهرهٔ دلخواه به‌جز شاه می‌تواند جایگزین آن شود. این عمل را در اصطلاح «ترفیع» می‌نامند. در چنین شرایطی، معمولاً وزیر را جایگزین سرباز می‌کنند. اما هر سوار دیگری را هم می‌توان جایگزین سرباز کرد.[۷۸]

اسب

ویرایش
همچنین ببینید: اسب (شطرنج)

اَسب یا اَسپ، یکی از مهره‌های شطرنج است که به صورت L در هر جهت جابه‌جا می‌شود و همچنین این قابلیّت را دارد که بِپرد یعنی هرگز این مهره در مسیر حرکت خود مسدود نمی‌شود. برای نمونه، اسب در یک حرکت می‌تواند دو خانه به سمت پایین و یک خانه به سمت راست یا چپ حرکت کند. اسب با هر حرکت رنگ خانهٔ خود در صفحهٔ شطرنج را نیز تغییر می‌دهد. به‌طور کلی حرکت اسب را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: نخست این که دو خانهٔ افقی و یک خانهٔ عمودی حرکت می‌کند، دوم این که دو خانهٔ عمودی و یک خانهٔ افقی حرکت می‌کند.[۷۹][۸۰][۸۱]

در آغاز بازی، هر بازیکن ۲ اسب دارد که هر دو بین رخ و فیل قرار دارند.[۸۲][۸۳] با استفاده از این مهره می‌توان به تضعیف دفاع حریف، به‌ویژه پیادگان، پرداخت و مهره‌های حریف را به‌طور مخفیانه گرفت. البته می‌توان با این مهره کیش‌های مخفیانه هم داد که این امر به‌دلیل خاصیت پَرِشِ این مهره است. همچنین اسب بهترین مهره برای چنگال است.[۸۴]

فیل

ویرایش
همچنین ببینید: فیل (شطرنج)

فیل یا پیل، یکی از مهره‌های شطرنج است که می‌تواند به صورت مورب تا هر خانه‌ای که بخواهد، حرکت کند. هیچ‌گاه رنگ خانه‌هایی که فیل بر آن‌ها قرار می‌گیرد، تغییر نمی‌کند. برای نمونه، اگر این مهره از آغاز بازی بر خانهٔ تیره قرار گرفته‌باشد، هیچ‌گاه نمی‌تواند بر خانه‌ای روشن قرارگیرد.[۸۵] امکان مسدود شدن مسیر فیل توسط مهره‌های دیگر وجوددارد. مسیر این مهره مانند مهره‌های دیگر با گرفتن مهره‌های حریف مسدود می‌شود.[۸۶]

در آغاز بازی، هر بازیکن دارای ۲ فیل است که یکی بر خانهٔ روشن و دیگری بر خانهٔ تیره قرار دارد. فیل به‌طور معمول با اسب هم ارزش است اما دو فیل معمولاً یک برتری در برابر اسب و فیل یا دو اسب است و همکاری دو فیل و کنترل خوب آن‌ها، تهدید بزرگی برای مهره‌های حریف محسوب می‌شود.[۸۷] ارزش نسبی این مهره به‌میزان ارزش نسبی اسب است و ارزش آن از شاه، وزیر و رخ کم‌تر است. به فیلی که سربازی در جهت حرکت آن قرار گرفته و راه آن را مسدود کرده‌باشد، «فیل بد» می‌گویند.[۸۸]

رخ (قلعه)

ویرایش
همچنین ببینید: رخ (شطرنج)

رُخ یا قَلعه، مهره‌ای است که می‌تواند به بالا، پایین، راست و چپ و به‌طور کلی در یک خط راست تا هر خانه که بخواهد، حرکت کند.[۸۹] هر بازیکن در آغاز بازی ۲ رخ دارد که هر دو در گوشهٔ صفحهٔ شطرنج قراردارند.[۹۰] شکل ظاهری این مهره مانند قلعه است و در برخی از نقاط جهان با نام «قلعه» شناخته می‌شود.[۹۱]

واژهٔ انگلیسی "Rook" به‌معنای رخ، ترکیب شده از دو واژهٔ زبان فارسی "Rokh" و زبان سانسکریت "Rath" است.[۹۲][۹۳] با این مهره و شاه می‌توان عمل کیش مات را به انجام رساند. کیش مات کردن با این دو مهره از کیش مات کردن با وزیر و شاه دشوارتر است، زیرا شاه حریف می‌تواند رخ را بزند. در این روش باید شاه حریف را به کنارهٔ صفحهٔ شطرنج کشاند.[۹۴]

وزیر

ویرایش
همچنین ببینید: وزیر (شطرنج)

وزیر یا فرزین، یک مهرهٔ حمله‌ور نیرومند است که معمولاً برای کیش مات استفاده می‌شود. این مهره بسیاری از کیشهای نخست را انجام می‌دهد و با پشتیبانی مهره‌ای کوچک، کیش مات را نیز عملی می‌سازد.[۹۵] این مهره می‌تواند هرچند خانه که بخواهد در همهٔ جهات (بالا، پایین، راست، چپ و جهات مورب) به جز حرکت اسب حرکت کند. با این حال، مسیر این مهرهٔ نیرومند را می‌توان با همهٔ مهره‌های دیگر مسدود کرد.[۹۶]

در آغاز بازی، هر بازیکن یک وزیر دارد که مجاور شاه قرار دارد و وزیر در خانهٔ هم‌رنگ خود و شاه در خانهٔ غیر هم‌رنگ خود قراردارد.[۹۷][۹۸]

شاه

ویرایش
همچنین ببینید: شاه (شطرنج)

شاه مهم‌ترین و یکی از ضعیف‌ترین مهره‌های شطرنج است و فقط می‌تواند یک خانه به همهٔ جهات (بالا، پایین، راست، چپ و جهات مورب) حرکت کند.[۹۹] اگر به شاه کیش داده‌شود، شاه بلافاصله باید به خانه‌ای امن در صفحهٔ شطرنج برود و اگر این کار امکان‌پذیر نباشد، شاه بازی را باخته است. شاه نمی‌تواند به خانه‌هایی که مهره‌های حریف می‌توانند به آن حمله‌ور شوند، جابه‌جا شود. این مهره قابلیت گرفتن مهره‌های حریف را نیز دارد. اگر شاه با گرفتن مهره‌ای مورد حملهٔ مهره‌ای دیگر قرار بگیرد، اجازهٔ گرفتن آن مهره را ندارد.[۱۰۰]

اگر شاه مورد حملهٔ یکی از مهره‌های حریف قرار گیرد، اصطلاحاً می‌گوییم که شاه کیش شده است. این مهره برای خارج شدن از منطقهٔ کیش سه راه دارد: نخست این که به خانه‌ای امن در صفحه حرکت کند. دوم این‌که مهره‌ای خودی جلوِ منطقهٔ کیش قرار گیرد و از کیش حریف جلوگیری کند. سوم این‌که مهره‌ای خودی، مهرهٔ حمله‌ور شده به شاه را بزند. اگر شاه نتواند از موقعیت کیش خارج شود، اصطلاحاً می‌گویند که شاه کیش مات شده است و بازی را باخته است.[۱۰۱] همچینی اگر شاه قبل از کیش شدن خانه ای برای رفتن نداشته باشد و هیچ مهرهٔ دیگری هم توانایی حرکت نداشته باشد بازی مساوی است و به این وضعیت پات می‌گوییم.

حرکات مهره‌ها

ویرایش
حرکات یک سرباز
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
حرکات یک اسب
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
حرکات یک فیل
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
حرکات رخ
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
حرکات یک وزیر
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
حرکات یک شاه
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh

xها خانه‌هایی هستند که سرباز می‌تواند مهره‌های حریف را بزند. ●ها خانه‌هایی هستند که مهره‌ها می‌توانند به آن خانه‌ها حرکت کنند.

ارزش مهره‌ها

ویرایش

ارزش مهره‌های شطرنج به شرح زیر است:[۱۰۲]

  • ارزش وزیر: ۹ امتیاز (به‌اندازهٔ ۹ سرباز می‌ارزد)
  • ارزش رخ: ۵ امتیاز (به‌اندازهٔ ۵ سرباز می‌ارزد)
  • ارزش فیل:۳ امتیاز (به‌اندازهٔ ۳ سرباز می‌ارزد)
  • ارزش اسب: ۳ امتیاز (به‌اندازهٔ ۳ سرباز می‌ارزد)
  • ارزش سرباز: ۱ امتیاز

نمادها و شکل نوشتاری مهره‌ها

ویرایش

برای نگارش بازی شطرنج، مهره‌ها را با حروف ویژه‌ای نشان می‌دهند یا درصورت امکان از تصویر مهره استفاده می‌کنند. حروف مهره‌ها به شکل زیر است و اگر حرکتی بدون نماد یک مهره نوشته شود این حرکت متعلق به پیاده بوده است:

ثبت انگلیسی:

  • اسب (Knight) با نماد N
  • فیل (Bishop) با نماد B
  • رخ (Rook) با نماد R
  • وزیر (Queen) با نماد Q
  • شاه (King) با نماد K

نمونه‌هایی از حرکات سادهٔ مهره‌ها در ثبت انگلیسی (بدون کیش کردن و گرفتن مهره‌ها):

  • Nf6 (اسب به خانهٔ f6 حرکت می‌کند)
  • Bb5 (فیل به خانهٔ b5 حرکت می‌کند)

ثبت فرانسوی:

  • اسب با نماد C
  • فیل با نماد F
  • رخ با نماد T
  • وزیر با نماد D
  • شاه با نماد R

نمونه‌هایی از حرکات ساده مهره‌ها در ثبت فرانسوی (بدون کیش کردن و گرفتن مهره‌ها):

  • Cf6 (اسب به خانه f6 حرکت می‌کند)
  • Fb5 (فیل به خانه b5 حرکت می‌کند)

نکته مهم:

در هر دو نوع روش ثبت نماد مهره با باید با حروف بزرگ و مختصات خانه‌ها باید با حروف کوچک نوشته شود.

نمادهای ویژه:

  • o–o قلعه کوچک (قلعهٔ شاه و رخ سمت شاه)
  • o–o–o قلعه بزرگ (قلعهٔ شاه و رخ سمت وزیر)
  • . یا x (گرفتن مهره‌ها) ← اگر BxB را یک حرکت فرضی در نظر بگیریم، B سمت چپ مهره‌ای است که می‌زند و B سمت راست مهره‌ای است که می‌خورد.
  • + (کیش) ← این علامت همیشه در پایانِ حرکت می‌آید. برای نمونه: +RxR
  • ++ (کیش دوگانه) ← کیش دوگانه به این معنی است که شاه توسط دو مهره هم‌زمان مورد حمله واقع شده. این علامت نیز مانند کیش در پایان حرکت می‌آید. برای نمونه: ++QxP[۱۰۳]

تاکتیک‌های پایه

ویرایش
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
چنگال اسب. اسب شاه را کیش کرده و شاه وادار است حرکت کند و اسب می‌تواند رخ را بزند
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
سیخ وزیر. وزیر به شاه کیش می‌دهد و شاه وادار است حرکت کند و وزیر می‌تواند رخ را بزند

چنگال

ویرایش
همچنین ببینید: چنگال (شطرنج)

گاهی اوقات یک مهره می‌تواند به دو مهرهٔ حریف حمله‌ور شود. در چنین حالتی، اصطلاحاً چنگال ایجاد می‌شود. اسب‌ها برای عمل چنگال در شطرنج مشهور هستند. برای نمونه، اگر اسب در موقعیت حمله به شاه و وزیر قرارگیرد، شاه وادار است به خانه‌ای امن حرکت کند و اسب می‌تواند وزیر را بزند.[۱۰۴][۱۰۵]

آچمز

ویرایش
همچنین ببینید: آچمز

آچمَز در زبان ترکی به معنای بازنشدنی است (آچ یعنی باز و مز که منفی‌کننده است). یک تاکتیک بسیار رایج برای محدود کردن جابه‌جایی مهره‌های حریف است. در این تاکتیک یکی از مهره‌ها که «مهرهٔ آچمزکننده» نامیده می‌شود، یکی از مهره‌های حریف را که در پشت آن مهره یا خانهٔ ارزشمندی قرار دارد، زیر ضرب خود قرار می‌دهد و به‌این‌ترتیب آن مهره را مجبور می‌کند که در جای خود میخ‌کوب بماند. آچمز کردن یکی از راه‌های ایجاد محدودیت برای حرکت سوارهای حریف است. آچمز به دو نوع «نسبی» و «مطلق» تقسیم می‌شود. اگر مهره‌ای برای دفاع از وزیر یا سوار و خانه مهم دیگری آچمز شود، «آچمز نسبی» اتفاق افتاده است، اما مهره‌ای که آچمزِ شاه شده‌باشد حق حرکت کردن ندارد و این حالت «آچمز مطلق» نامیده می‌شود.[۱۰۵][۱۰۶] برای ایجاد آچمزی باید هر سه مهرهٔ دخیل در یک ردیف یا ستون قرار داشته‌باشند؛ در نتیجه وزیر، فیل و رخ تنها مهره‌هایی هستند که توانایی آچمز کردن را دارند.

سیخ‌کباب (یا حمله پیکانی)

ویرایش

تاکتیک سیخ‌کباب (یا حمله پیکانی) بسیار مشابه آچمز است، اما در جهت معکوس آن عمل می‌کند. در این تاکتیک، با حمله‌ور شدن به یک مهرهٔ ارزشمند حریف، مهرهٔ حریف مجبور می‌شود که جابه‌جا شود و می‌توان مهرهٔ پشتی مهرهٔ حریف را زد. برای نمونه، اگر یک رخ به شاه حریف کیش بدهد و پشت آن وزیر حریف باشد، شاه مجبور می‌شود که جابه‌جا شود و رخ می‌تواند وزیر حریف را بزند.[۱۰۵][۱۰۷]

حرکات ویژه

ویرایش

قلعه

ویرایش
 
قلعهٔ شاه و رخ.

حرکت قلعه یک مانور دفاعی است که در سده شانزدهم میلادی به‌منظور سرعت بخشیدن به بازی و کمک به دفاع وارد شطرنج شد. این حرکت میان شاه و رخ انجام می‌گیرد.[۱۰۸][۱۰۹]

طی این حرکت، شاه و رخ هم‌زمان حرکت می‌کنند. شاه دو خانه به‌سمت رخ حرکت می‌کند و رخ به خانهٔ آن سویِ شاه می‌آید. مواقعی نیز وجود دارند که انجام این حرکت غیرممکن است:[۱۱۰]

  • پیش از انجام حرکت، شاه جابه‌جا شده‌باشد.
  • پیش از انجام حرکت، رخ جابه‌جا شده‌باشد.
  • مهره‌هایی میان شاه و رخ در صفحهٔ شطرنج وجود داشته‌باشند.
  • شاه در وضعیت کیش باشد.
  • یکی از خانه‌های بین شاه و رخ، زیر ضرب مهره‌های حریف باشد.

آن‌پاسان

ویرایش
 
"پیشرفت" (چپ) و "آن‌پاسان" (راست).

آن‌پاسان حرکت ویژه‌ای در شطرنج است که سرباز تحت قوانین ویژه‌ای می‌تواند سرباز حریف را بزند. اگر سربازی خودی از ردیف دوم به ردیف چهارم حرکت کند و سرباز حریف نیز کنار آن در همان ردیف باشد، سرباز حریف می‌تواند سرباز خودی را بزند. در این حرکت، سرباز حریف پس از گرفتن سرباز خودی، پشت سرباز خودی قرار می‌گیرد. البته اگر حریف در اولین نوبت حرکت این کار را انجام ندهد در حرکات بعدی حق انجام دادن آن را ندارد.[۱۱۱]

اختراع این حرکت در شطرنج به پیش از سده پانزدهم میلادی بازمی‌گردد که قوانین آن زمان به گونه‌ای بود که سرباز در نخستین حرکت خود نمی‌توانست دو خانه به سمت جلو حرکت کند. با افزودن این قانون که سرباز در حرکت نخست خود می‌تواند دو خانه به سمت جلو حرکت کند، آن‌پاسان نیز به قوانین شطرنج افزوده‌گردید.[۱۱۲] آن پاسان یک حرکت انتخابی به دلخواه شطرنج باز است اما در صورتی که تنها حرکت یک شطرنج‌باز آن‌پاسان باشد شطرنج باز نمی‌تواند از آن پاسان خودداری کرده و به استناد نداشتن حرکت اعلام پات کند بلکه حتماً باید این حرکت را انجام دهد.

ترفیع

ویرایش

پیاده ضعیف‌ترین مهرهٔ شطرنج است، اما می‌تواند به مهره‌ای قوی‌تر تبدیل شود. اگر سرباز به آخرین ردیف صفحه شطرنج برسد، به یک سوار به انتخاب شطرنج‌باز (هر مهره‌ای به جز خود پیاده و شاه) تبدیل می‌شود. این حرکت را ترفیع پیاده می‌نامند. بیشتر بازیکنان شطرنج ترجیح می‌دهند که سرباز خود را به وزیر تبدیل کنند، اما در برخی وضعیت‌های خاص ممکن است رخ، فیل یا اسب بهتر از وزیر باشند. مهرهٔ تازه در همان خانه جایگزین سرباز می‌شود. ترفیع پیاده یک وضعیت اجباری است یعنی شطرنج باز نمی‌تواند از ترفیع پیاده صرفنظر کند و «حرکت» هم محسوب نمی‌شود یعنی لازم نیست شطرنج‌باز منتظر نوبت حرکت بعدی خود برای جابجایی باشد و لازم هم نیست جابجایی به صورت فیزیکی انجام شود و در صورت نبود مهره یدکی می‌توان همان پیاده را به عنوان سواری که شطرنج‌باز اعلام کرده در نظر گرفت.[۱۱۳] همچنین داشتن یک سوار مانع ترفیع سرباز به آن نیست، برای مثال در صورت داشتن یک وزیر و رسیدن سرباز به آخرین ردیف می‌توان آن را به وزیر تبدیل کرد و در این حالت بازیکن دو وزیر در زمین خواهد داشت.[۱۱۴]

فدراسیون شطرنج

ویرایش

سازمان بین‌المللی شطرنج (به فرانسوی: Fédération Internationale des Échecs) با نام اختصاری فیده (FIDE) در تاریخ ۲۰ ژوئیهٔ ۱۹۲۴ در پاریس، فرانسه بنیادگذاری‌شد. تاکنون ۱۷۰ فدراسیون عضو فیده هستند و این سازمان یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های ورزشی جهان است. این سازمان بیش از چهل رقابت قهرمانی برای جوانان، مردان، بانوان و سالمندان برگزار می‌کند. فیده یکی از اعضای وابسته به کمیتهٔ المپیک است. این سازمان بر این باور است که شطرنج باید در همهٔ ملت‌ها گنجانده شود.[۴۹] رئیس کنونی فیده کیرسان ایلیومژینوف است.[۱۱۵] هم‌اکنون دفتر مرکزی فیده در لوزان، سوئیس قرار دارد.[۱۱۶]

فیده همهٔ قاره‌های جهان را تحت پوشش قرار می‌دهد و کشورهایی از قاره‌های آسیا (آسیا و اقیانوسیه)، اروپا، آمریکا (آمریکای شمالی و جنوبی) و آفریقا عضو این سازمان هستند.[۱۱۷] از آسیا کشورهایی از جمله ایران، چین، هند، ازبکستان و ویتنام،[۱۱۸] از اروپا کشورهایی از جمله روسیه، اوکراین، فرانسه و مجارستان،[۱۱۹] از آمریکا کشورهایی از جمله ایالات متحده آمریکا، کوبا، برزیل و آرژانتین[۱۲۰] و از آفریقا کشورهایی از جمله مصر، آفریقای جنوبی، الجزایر و تونس[۱۲۱] عضو فیده هستند.

مسابقات، عناوین و رتبه‌بندی

ویرایش
 
ویسواناتان آناند، قهرمان سابق شطرنج جهان تا سال ۲۰۱۳ میلادی.
 
گری کاسپارف، استادبزرگ و قهرمان اسبق جهان که اسطوره‌ای در این بازی محسوب می‌شود.

قهرمانی شطرنج جهان مسابقاتی است که فیده تقریباً هر سه سال یک‌بار برگزار می‌کند.[۱۲۲] قهرمان کنونی شطرنج جهان دینگ لیرن از کشور چین است، که جایگاه ماگنوس کارلسن نابغه نروژی[۱۲۳][۱۲۴] را تصاحب کرد. قهرمان کنونی زنان، جو ونجوون اهل چین است.[۱۲۵] از دیگر مسابقات شطرنج می‌توان به قهرمانی شطرنج جوانان جهان،[۱۲۶] قهرمانی شطرنج انفرادی اروپا[۱۲۷] و قهرمانی شطرنج تیمی اروپا[۱۲۸] اشاره نمود.

فیده سعی کرده تا شطرنج را وارد بازی‌های المپیک کند اما موفق نبوده است. از سویی بسیاری از بازیکنان شطرنج حرفه‌ای بودند و المپیک در گذشته فقط ورزشکاران آماتور را می‌پذیرفت؛ و از سوی کمیتهٔ بین‌المللی المپیک به ورزش‌هایی اجازهٔ ورود به المپیک را می‌داد که فعالیت بدنی و فیزیکی داشتند. فیده به جای المپیک، المپیاد شطرنج را هر دو سال یک‌بار برگزار می‌کند که در آن کشورها به صورت تیمی با هم رقابت می‌کنند.[۱۲۹] علاوه بر این مسابقات، فیده و فدراسیون‌های قاره‌های مختلف مسابقات گوناگونی را برگزار می‌کنند.[۱۳۰]

مهم‌ترین عناوینی که فیده به برترین بازیکنان شطرنج مرد و زن اعطا می‌کند، عبارتند از:[۱۳۱]

  • استادبزرگ: عنوانی است که فیده به بازیکنان بسیار قوی شطرنج اعطا می‌کند. بعد از قهرمانی جهان، استادبزرگ بالاترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند به آن برسد. این عنوان را با نام کوتاه GM یا IGM نیز می‌خوانند.[۱۳۲] این سخت‌ترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند به‌دست‌آورد و برای به‌دست آوردن آن باید در رتبه‌بندی فیده حداقل به ۲۵۰۰ امتیاز برسد.[۱۳۱]
  • استاد بین‌المللی: عنوانی است که به بازیکنانی که در رتبه‌بندی فیده به ریتینگ ۲۴۰۰ می‌رسند، و در مسابقات خاصی موفق به کسب امتیاز مورد نظر می‌شوند اهدا می‌شود. این عنوان با نام کوتاه IM نیز خوانده می‌شود.[۱۳۱]
  • استاد: عنوانی است که به بازیکنانی که در رتبه‌بندی فیده به ریتینگ ۲۳۰۰ می‌رسند، اهدا می‌شود. این عنوان را با نام کوتاه FM نیز خوانده می‌شود.[۱۳۱]
  • نامزد استادی: عنوانی است که به بازیکنانی که در رتبه‌بندی فیده به ۲۲۰۰ امتیاز می‌رسند، اهدا می‌شود. این عنوان با نام کوتاه CM شناخته می‌شود.[۱۳۱]

بازیکنان بر پایهٔ ریتینگ خود رتبه‌بندی می‌شوند. در مارس ۲۰۱۵ بالاترین ریتینگ را در بین بازیکنان شطرنج جهان ماگنوس کارلسن اهل نروژ دارد.[۱۳۳] هو ییفان چینی هم بالاترین ریتینگ را در بین بازیکن زن (رتبه ۵۹ بین کل بازیکنان) در اختیار دارد.[۱۳۴] رتبه‌بندی کشورها در شطرنج توسط فیده انجام می‌گیرد. این سازمان رتبهٔ کشورها را بر پایهٔ میانگین ریتینگ ۱۰ بازیکن برتر هر کشور تعیین می‌کند. در مارس ۲۰۱۵ به ترتیب کشورهای روسیه، چین، اوکراین، آمریکا، هند، فرانسه، ارمنستان، مجارستان، هلند و انگلستان ده رتبه اول را در اختیار دارند.[۱۳۵]

شطرنج، ریاضیات و رایانه

ویرایش
 
سفر اسب

تخمین زده می‌شود که شطرنج دارای ۱۰۴۳ موقعیت قانونی باشد.[۱۳۶] کلود شانون مهندس برق، ریاضی‌دان و «پدر تئوری اطلاعات» برای نخستین‌بار پیچیدگی درخت-بازی شطرنج را محاسبه کرد و به عدد ۱۰۱۲۰ رسید؛ یعنی در هر بازی شطرنج به‌طور متوسط ۱۰۱۲۰ بازی با توجه به حرکات بازیکنان انجام می‌گیرد. این عدد به شماره شانون معروف است.[۱۳۷]

شطرنج‌باز ترک ماشینی بود که می‌توانست به‌طور خودکار شطرنج بازی‌کند و در سال ۱۷۶۹ اختراع‌شد. این ماشین دارای سه در جلوی خود بود و هنگام بازی، دو در را باز می‌گذاشتند تا به مردم ثابت کنند که کسی درون ماشین نیست. اما راز ماشین این بود که انسانی درون آن بود و به تنها در بسته تکیه می‌داد و مخاطبان او را نمی‌دیدند.[۱۳۸][۱۳۹]

مسئله دانه‌های گندم یکی از مسائل ریاضی مربوط به شطرنج است. روزی خواجه‌ای در مسابقه‌ای برنده‌شد و شاهزادهٔ جوان که به تازگی شاه شده‌بود، گفت که هرچه خواجه بخواهد به او می‌دهد. خواجه گفت که یک دانهٔ گندم و یک صفحهٔ شطرنج می‌خواهد. فقط شاه باید هر روز دو برابر روز قبل به او دانهٔ گندم بدهد تا ۶۴ روز (تعداد خانه‌های شطرنج) به پایان برسد؛ یعنی در روز نخست یک‌دانه، در روز دوم دو دانه، در روز سوم چهار دانه و به همین ترتیب تا ۶۴ روز به پایان برسد و در پایان تعداد دانه‌ها دوباره دو برابر می‌شد. اما این بازی ذهن بود و در روز ۶۴اُم، تعداد دانه‌های گندم به‌شمار ۱۸٬۴۴۶٬۷۴۴٬۰۷۳٬۷۰۹٬۵۵۱٬۶۱۵ رسید که اصلاً این تعداد دانهٔ گندم در زمین وجود نداشت.[۱۴۰]

در سال ۱۹۵۰، نخستین برنامهٔ شطرنج رایانه توسط آلن تورینگ انگلیسی نوشته شد، اما برنامهٔ او برای رقابت با بازیکنان شطرنج بسیار ضعیف بود. با این حال، این برنامه نشان داد که رایانه می‌تواند در بازی شطرنج با انسان رقابت کند. در همان سال، کلود شانون طرح خوبی برای اقدام رایانه به بازی شطرنج کشید. در سال ۱۹۵۸، برنامهٔ شطرنج برای نخستین بار یک انسان را شکست داد.[۱۴۱] در سال ۱۹۷۰، نخستین مسابقات قهرمانی بزرگ شطرنج رایانه به نام قهرمانی شطرنج رایانه آمریکای شمالی توسط انجمن ماشین‌های محاسب برگزار شد و تیم شطرنج دانشگاه نورت‌وسترن قهرمان این جام شد.[۱۴۲][۱۴۳] در ۱۱ مه ۱۹۹۷،[۱۴۴] دیپ بلو که رایانه‌ای ساختهٔ شرکت IBM بود، توانست در ۶ بازی قهرمان جهان، گری کاسپاروف[۱۴۵][۱۴۶] را شکست دهد. دو برد سهم دیپ بلو و یک برد سهم کاسپاروف بود و سه بازی دیگر مساوی شد. این نخستین باری بود که قهرمان شطرنج جهان از یک رایانه شکست‌خورد.[۱۴۷]

انواع شطرنج

ویرایش
 
شطرنج شش‌ضلعی که در سال ۱۹۳۰ محبوب‌شد.

شطرنج انواع مختلفی دارد که متداول‌ترین آن‌ها شطرنج استاندارد (یا کلاسیک)، شطرنج سریع و شطرنج برق‌آسا هستند؛ که در مسابقات رسمی انجام می‌شوند. همچنین در برخی مسابقات انواع دیگر شطرنج همچون شطرنج آرماگدون، شطرنج بولت، شطرنج سیامی و شطرنج ۹۶۰ هم برگزار می‌شوند.[۱۴۸]

در شطرنج سرعتی همهٔ حرکت‌ها باید در زمان معینی انجام‌شوند که معمولاً هر بازیکن برای همهٔ حرکات خود پنج دقیقه وقت دارند.[۱۴۹][۱۵۰] این بازی توسط «جو مچیو» در سال ۱۹۹۱ اختراع شد. صفحهٔ شطرنج سرعتی ۵×۶ است و در مجموع دارای ۳۰ خانه است و هر بازیکن دارای یک رخ، فیل، وزیر، شاه، اسب و ۶ سرباز جلوی آن‌ها است. این بازی قوانینی متفاوت با شطرنج استاندارد دارد. سرباز در نخستین حرکت خود فقط یک خانه می‌تواند به جلو حرکت کند؛ حرکات ان پاسان و قلعه در بازی وجود ندارند و اگر ۲۰ حرکت در بازی بدون زدن مهره‌ها و پیشرفت سرباز انجام شود، بازی تمام خواهد شد و بازیکنی برنده است که طبق امتیازات مهره‌ها، امتیازات مهره‌های درون زمینش بیشتر باشد.[۱۵۱] شطرنج سیامی یکی از محبوب‌ترین انواع شطرنج در جهان است. این بازی با دو تیم اجرا می‌شود که معمولاً هر تیم دارای دو بازیکن است. یکی از بازیکنان تیم با مهره‌های سفید بازی می‌کند و بازیکن دیگر تیم با مهره‌های سیاه در صفحه‌ای دیگر بازی می‌کند. زمان این بازی نیز مانند شطرنج سرعتی است و هر بازیکن باید در کمتر از پنج دقیقه همهٔ حرکات خود را انجام‌دهد.[۱۵۲]

امروزه انواع دیگری چون شاه در مرکز (king of the hill) که در این بازی هر طرف که زودتر بتواند شاه خود را به چهار خانه مرکزی برساند برنده می‌شود.

chess960 نیز یکی دیگر از انواع شطرنج است که بابی فیشر ساخته است، مخصوصاً در سایت‌های بازی شطرنج آنلاین صورت می‌گیرد که در این نوع مهره‌های دو طرفین (به غیر از سرباز) به صورت رندوم چیده می‌شود و قوانین خود را دارد.[۱۵۳]

three-check یا سه کیش به صورتی است که هر طرف بتواند تنها سه کیش به حریف خود بدهد بازی را برده است.

در ادیان

ویرایش

دربارهٔ شطرنج میان فقیهان اختلاف‌نظر وجود دارد. روح‌الله خمینی از اولین کسانی بود که بازی شطرنج را حلال اعلام کرد و شطرنج در ایران، مجاز و قانونی است.[۱۵۴][۱۵۵] مراجعی مثل علی سیستانی و محمد صادقی تهرانی و حسین وحید و صافی گلپایپگانی و شیخ انصاری و بسیاری از فقیهان دیگر شطرنج را حرام می‌دانند. علت رفع تحریم شطرنج این است که قبلا شطرنج حالت قمار محسوب می‌شده ولی امروزه از این حالت خارج شده است. در صفحه ۴۳۵ کتاب کافی از جعفر بن محمد امام ششم شیعه‌های اثناعشری نقل شده که شطرنج باطل و حرام است طبق حدیث دیگری در صفحه ۴۳۶ کتاب کافی، محمد بنیانگذار دین اسلام بازی با شطرنج و نرد را نهی کرده است. کافی (به عربی).

در برخی از روایات، درکتاب وسائل‌الشیعه عبارت‌های بسیار تندی دربارهٔ بازی شطرنج دیده می‌شود؛ از جمله: بازی با شطرنج شرک است؛ سلام‌کردن به بازی‌کننده آن گناه کبیره و موجب خلود در جهنم است؛ دست‌زدن به آن مانند دست‌زدن به گوشت خوک است؛ جایگاه بازی‌کننده آن در جهنم است.[۱۵۶]محمد بن حسن طوسی ملقب به شیخ طوسی در کتاب نهایه نرد و شطرنج را حرام کرده. در کتاب «جامع بزنطی» اثر «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی» روایتی از جعفر صادق امام شیعیان نقل شده که می‌گوید: فروش شطرنج حرام و خوردن پول آن حرام و نگهداشتن آن کفر و بازی کردن با آن شرک و سلام کردن بر بازی کننده آن گناه و یاد دادنش گناه کبیره هلاک کننده است و کسی که (برای بازی) دست در شطرنج می‌کند مانند کسی است که دست در گوشت خوک فرو برده است و باید برای نماز دستش را بشوید و کسی که به شطرنج می‌نگرد مثل کسی است که به فرج مادرش نگاه می‌کند و آنکه بازی می‌کند و آنکه به او سلام کند وآنکه در وقت بازی به او نگاه می‌کند همه در گناه مساوی هستند و کسی که به بازی شطرنج بنشیند جای خود را در دوزخ مهیا می‌سازد و آن زندگی در روز واپسین حسرت او خواهد بود و از همنشینی قمارباز بپرهیز زیرا از جمله مجالسی است که اهلش محل غضب الهی شده‌اند و هر ساعت منتظر غضبند و چون نازل شود تو را و ایشان را فرا خواهد گرفت.

جستارهای وابسته

ویرایش

پانویس

ویرایش
  1. ↑ FIDE Laws of chess
  2. ↑ Edward Scimia. "How to Set Up a Chess Board" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  3. ↑ Edward Scimia. "Placing the Rooks" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  4. ↑ Edward Scimia. "Placing the Knights" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  5. ↑ Edward Scimia. "Placing the Bishops" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  6. ↑ Edward Scimia. "Placing the Queens" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  7. ↑ Edward Scimia. "Placing the Kings" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  8. ↑ Edward Scimia. "Placing the Pawns" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  9. ↑ "White and Black Chess" (به انگلیسی). Chessvariants.org. Archived from the original on 23 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  10. ↑ Robert Byrne (20 October 1987). "In Chess, Clock Makes Nerves Jump" (به انگلیسی). The NewYork Times.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 31 March 2013.
  11. ↑ "Timing a Chess Game – Using a Chess Clock to Time a Game" (به انگلیسی). Chessinvasion.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 March 2013.
  12. ↑ "The Chess Clock" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 31 March 2013.
  13. ↑ "The Chess Clock – Timing the Game of Chess" (به انگلیسی). Chessinvasion.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 March 2013.
  14. ↑ Edward Scimia. "Learning to Use a Chess Clock" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 March 2013.
  15. ↑ "Chess Rules: to End the Game" (به انگلیسی). Learnchessrules.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 31 March 2013.
  16. ↑ "Ending a Game of Chess – How a Chess Game Ends" (به انگلیسی). Chessinvasion.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 March 2013.
  17. ↑ "How to Play Chess: Rules & Basics" (به انگلیسی). Chess.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 31 March 2013.
  18. ↑ "Chess Draw – An Ending to the Chess Game" (به انگلیسی). Chessinvasion.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 12 March 2013.
  19. ↑ مایزلیس، ایلیا لویچ. تئوری بنیادی شطرنج، ترجمهٔ رضا رضایی، چاپ سوم، تهران: ساغر و فرزین، ۱۳۷۸. صص۳۲–۳۳ شابک ‎۵−۱۹−۰۰۰۶۹۶−۴.
  20. ↑ "ChessOps - The HISTORY OF CHESS" (به انگلیسی). Eudesign.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ Edward Scimia. "History of Chess, Part I: Before Chess" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 11 March 2013.
  22. ↑ "History Of Chess,Brief History Of Chess,History Of Chess Piece ." (به انگلیسی). Chessncrafts.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  23. ↑ "Birth of Chess" (به انگلیسی). Learn-and-play-online-chess.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 11 March 2013.
  24. ↑ "India - History of Chess" (به انگلیسی). History.Chess.Free.fr. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  25. ↑ "History of Chess in India" (به انگلیسی). Iloveindia.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  26. ↑ "Chess, Iranian or Indian invention?" (به انگلیسی). Tehran Times.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 12 March 2013.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ "Chatrang or Chaturanga - History of Chess" (به انگلیسی). History.chess.free.fr. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 11 March 2013.
  28. ↑ "History of Chess" (PDF) (به انگلیسی). Ignou.ac.in. Archived from the original (PDF) on 10 June 2012. Retrieved 11 March 2013.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ "Chess History" (به انگلیسی). US Chess.org. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 12 March 2013.
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ "Chess" (به انگلیسی). Conservapedia.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ Dr. Ricardo Calvo. "Valencia Spain: The Cradle of European Chess" (PDF) (به انگلیسی). Chess.free.fr. Archived from the original (PDF) on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  32. ↑ "Repetición de amores y Arte de ajedrez. [Inc. San Román..." (به انگلیسی). BVPB.mcu.es. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  33. ↑ "History of Chess" (به انگلیسی). Buzzle.com. Archived from the original on 14 December 2013. Retrieved 14 March 2013.
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ Edward Scimia. "The History of Chess, Part II: The Romantic Era" (به انگلیسی). About.co. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  35. ↑ "François-André Philidor" (به انگلیسی). Britannica Online Encyclopedia. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  36. ↑ "Chess Cafes and Clubs" (به انگلیسی). Google.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  37. ↑ "Chess in the Early 19th Century: Chess Becomes Organized" (به انگلیسی). Mark-weeks.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  38. ↑ "Howard Staunton" (به انگلیسی). Howardstanton.com. Archived from the original on 8 November 2012. Retrieved 14 March 2013.
  39. ↑ "Adolf Anderssen (German chess player)" (به انگلیسی). Britannica Online Encyclopedia. Retrieved 6 April 2013.
  40. ↑ "The Immortal Game" (به انگلیسی). Chess.com. Retrieved 6 April 2013.
  41. ↑ "Fascinating Games" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 1 January 2015. Retrieved 6 April 2013.
  42. ↑ "The chess games of Adolf Anderssen" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  43. ↑ "Paul Morphy" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 6 April 2013.
  44. ↑ "The chess games of Paul Morphy" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  45. ↑ "The chess games of Wilhelm Steinitz" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  46. ↑ "Chess World Champions - Wilhelm Steinitz" (به انگلیسی). Chesswcorner.com. Retrieved 6 April 2013.
  47. ↑ "The History of Chess 1850 to 1945" (به انگلیسی). Palamede.com. Archived from the original on 31 October 2012. Retrieved 16 March 2013.
  48. ↑ "Edward Winter presents: Unsolved Chess Mysteries (10)" (به انگلیسی). Chessbase.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ "FIDE - World Chess Federation" (به انگلیسی). Fide.com. 8 April 2009. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 March 2013.
  50. ↑ Edward Scimia. "Women's World Chess Championship" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  51. ↑ "The chess games of Vera Menchik" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  52. ↑ "Chess World Champions - Jose Raul Capablanca" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Retrieved 6 April 2013.
  53. ↑ "The chess games of Jose Raul Capablanca" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  54. ↑ "Chess World Champions - Alexander Alekhine" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 12 March 2007. Retrieved 6 April 2013.
  55. ↑ "The chess games of Alexander Alekhine" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 16 March 2013.
  56. ↑ "World War II and Chess" (به انگلیسی). Chess.com. 30 June 2007. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 13 March 2013.
  57. ↑ "Alekhine's death – an unresolved mystery?" (به انگلیسی). Chessbase.com. Retrieved 6 April 2013.
  58. ↑ "The History of the World Chess Championship" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  59. ↑ ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ "World Chess Champions" (به انگلیسی). Netplaces.com. Retrieved 6 April 2013.
  60. ↑ "FIDE World Championship Tournament (1948)" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  61. ↑ "The chess games of Mikhail Botvinnik" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  62. ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ "Tigran Petrosian" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 2 May 2013. Retrieved 6 April 2013.
  63. ↑ "The chess games of Tigran Vartanovich Petrosian" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  64. ↑ "The chess games of Boris Spassky" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  65. ↑ Bruce Weber (18 January 2008). "Bobby Fischer, Chess Master, Dies at 64" (به انگلیسی). NewYork Times. Retrieved 6 April 2013.
  66. ↑ "The chess games of Robert James Fischer" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  67. ↑ "Anatoly Karpov" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 2 February 2008. Retrieved 7 April 2013.
  68. ↑ "The chess games of Anatoly Karpov" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  69. ↑ "Garry Kasparov" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 16 November 2006. Retrieved 7 April 2013.
  70. ↑ "The chess games of Garry Kasparov" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  71. ↑ "Candidates – Vladimir Kramnik (2810 – World #2)" (به انگلیسی). Chessbase.com. Retrieved 7 April 2013.
  72. ↑ "The chess games of Vladimir Kramnik" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  73. ↑ FIDE-Agon agreement (3.1a) of Annex 11, 2012 FIDE General Assembly
  74. ↑ "London Will Host FIDE World Chess Championship Match 2018". World Chess. 29 November 2017. Archived from the original on 1 December 2017. Retrieved 30 November 2017.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)
  75. ↑ Natalia Pogonina. "Strong and Weak Pawns" (به انگلیسی). Chess.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  76. ↑ "The Rules of Chess" (به انگلیسی). Chessusa.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  77. ↑ "pawn - definition of pawn by the Free Online Dictionary, Thesaurus ..." (به انگلیسی). Thefreedictionary.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  78. ↑ "Chess Tutorial - The Pawn" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  79. ↑ Edward Scimia. "The Knight - About Chess" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 January 2013.
  80. ↑ Edward Scimia. "The Knight - Jumping - About Chess" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 January 2013.
  81. ↑ "Chess Tutorial - The Knight" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 January 2013.
  82. ↑ "Chess Board" (به انگلیسی). Etc.Usf.Edu. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  83. ↑ "knight (chess)" (به انگلیسی). Encyclopedia Britannica Online. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 January 2013.
  84. ↑ "Chess Rules for Movement of the Knight" (به انگلیسی). Learnchessrules.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  85. ↑ Edward Scimia. "The Bishop - About Chess" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 January 2013.
  86. ↑ "Chess Tutorial - The Bishop" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 8 January 2013.
  87. ↑ "Names Of All Chess Pieces" (به انگلیسی). Chess-Game-Strategies.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  88. ↑ "Bishop Chess Piece" (به انگلیسی). Chess-Game-Strategies.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  89. ↑ "Chess Tutorial - The Rook" (به انگلیسی). Chesscorner. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  90. ↑ James Eade. "Recognizing the Role of the Rook in Chess" (به انگلیسی). Dummies.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  91. ↑ "Names of Chess Pieces" (به انگلیسی). Buzzle.com. Archived from the original on 31 May 2012. Retrieved 9 January 2013.
  92. ↑ "The Chess Rook Value- Discover The Value Of A Chess Piece" (به انگلیسی). Chessinvasion.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  93. ↑ "The Rook" (به انگلیسی). Enit-group.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 31 March 2013.
  94. ↑ "Chess Tutorial - Checkmating with Lone Rook" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  95. ↑ Edward Scimia. "Ten Basic Checkmates to Know - Basic Chess … - About Chess" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  96. ↑ "Chess Tutorial - The Queen" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  97. ↑ "The Chess Queen Value- Discover The Value Of A Chess Piece" (به انگلیسی). Chessinvasion.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 January 2013.
  98. ↑ "The Rules of Chess" (به انگلیسی). Chessusa.com. Archived from the original on 2 April 2013. Retrieved 31 March 2013.
  99. ↑ "How to Play Chess: Rules & Basics" (به انگلیسی). Chess.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  100. ↑ "Chess Tutorial - The King" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  101. ↑ "Chess Tutorial - Check and Checkmate" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  102. ↑ "Chess Tutorial - Making Wise Captures" (به انگلیسی). Chesscorner.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 25 January 2013.
  103. ↑ "Notation K=King B=Bishop Q=Queen N=Knight R=Rook P ..." (PDF) (به انگلیسی). Il-chess.org. Archived from the original (PDF) on 18 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  104. ↑ Edward Scimia. "Basic Chess Tactics -- Forks" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  105. ↑ ۱۰۵٫۰ ۱۰۵٫۱ ۱۰۵٫۲ "The Fork, the pin and the skewer" (به انگلیسی). Usefulchess.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  106. ↑ Edward Scimia. "Basic Chess Tactics -- Pins" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  107. ↑ Edward Scimia. "Basic Chess Tactics -- Sweekers" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 January 2013.
  108. ↑ "Chess Rules - How to Castle" (به انگلیسی). Learnchessrules.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  109. ↑ Edward Scimia. "Castling" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  110. ↑ "Rules of Chess: Castling FAQ" (به انگلیسی). Chessvariants.org. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  111. ↑ "Rules of Chess: En passant capture FAQ" (به انگلیسی). Chessvariants.org. Archived from the original on 23 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  112. ↑ Edward Scimia. "En Passant" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  113. ↑ Edward Scimia. "Pawn Promation" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  114. ↑ "How To Checkmate A King With A King and Two Queens". Chess Simplified (به انگلیسی). 2017-12-29. Retrieved 2020-07-18.
  115. ↑ "FIDE President - Directory" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  116. ↑ "Fédération Internationale des Échecs (FIDE)" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  117. ↑ "Directory" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  118. ↑ "Asia" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  119. ↑ "Europe" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  120. ↑ "Americas" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  121. ↑ "Africa" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  122. ↑ Edward Scimia. "The History of the World Chess Championship" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  123. ↑ "Viswanathan Anand wins 2012 World Chess Championship" (به انگلیسی). Chessdom.com. 30 May 2012. Archived from the original on 24 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  124. ↑ Stephen Moss (30 May 2012). "Anand remains king of world chess as Gelfand's time runs out" (به انگلیسی). The Guardian. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 14 March 2013.
  125. ↑ "Women's World Championship Final – Ushenina takes the title" (به انگلیسی). Chessbase.com. 1 November 2012. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 13 March 2013.
  126. ↑ "History of the World Youth Chess Championships" (به انگلیسی). Chessdom.com. 19 June 2010. Archived from the original on 22 January 2018. Retrieved 15 March 2013.
  127. ↑ Edward Scimia. "European Chess Championships" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  128. ↑ "History of the European Team Chess Championships" (به انگلیسی). Chessdom.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  129. ↑ "The history of all Chess Olympiads" (به انگلیسی). Endgame.nl. Archived from the original on 19 June 2012. Retrieved 14 March 2013.
  130. ↑ "Calendar" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  131. ↑ ۱۳۱٫۰ ۱۳۱٫۱ ۱۳۱٫۲ ۱۳۱٫۳ ۱۳۱٫۴ Edward Scimia. "Chess Titles - Understanding Chess Titles" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  132. ↑ "Grandmaster (chess)" (به انگلیسی). Princeton.edu. Archived from the original on 6 June 2013. Retrieved 15 March 2013.
  133. ↑ "Top 100 Players March 2013 - Archive" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  134. ↑ "Top 100 Women March 2013 - Archive" (به انگلیسی). Fide.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 9 March 2013.
  135. ↑ Federations Ranking Fide Website
  136. ↑ "number of legal chess positions" (به انگلیسی). Mathematik.uni-bielefeld.de. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  137. ↑ "The number of Shannon" (به انگلیسی). Chessdom.com. 15 April 2007. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 15 March 2013.
  138. ↑ "The chess games of The Turk (Automaton)" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 29 February 2008. Retrieved 17 March 2013.
  139. ↑ "A Point of View: Chess and 18th Century artificial intelligence". BBC (به انگلیسی). BBC NEWS. Retrieved 8 April 2013.
  140. ↑ "The Legend of the Chessboard" (به انگلیسی). Camosun.bc.ca. Archived from the original on 20 July 2013. Retrieved 21 March 2013.
  141. ↑ "An Introduction to Computer Chess" (به انگلیسی). Uwaterloo.ca. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 17 March 2013.
  142. ↑ "The Development of Computer Chess" (به انگلیسی). Mark-weeks.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 17 March 2013.
  143. ↑ "Nothwestern University's Chess Program" (به انگلیسی). Springer.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 17 March 2013.
  144. ↑ "Deep Blue" (به انگلیسی). IBM.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 17 March 2013.
  145. ↑ "Garry Kasparov vs Deep Blue" (به انگلیسی). Chessgames.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 17 March 2013.
  146. ↑ "Garry Kasparov vs. Deep Blue All games" (به انگلیسی). Chess.com. Retrieved 8 April 2013.
  147. ↑ "In Their Words" (به انگلیسی). IBM.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 17 March 2013.
  148. ↑ "Type of chess games" (به انگلیسی). Chess.net. Archived from the original on 5 February 2013. Retrieved 10 March 2013.
  149. ↑ "blitz chess" (به انگلیسی). Thefreedictionary.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  150. ↑ "lightning chess" (به انگلیسی). Dictionary.Refrence.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 10 March 2013.
  151. ↑ "Quick Chess" (به انگلیسی). Chessvariants.org. Archived from the original on 3 October 2012. Retrieved 10 March 2013.
  152. ↑ Edward Scimia. "The Rules of Bughouse" (به انگلیسی). About.com. Archived from the original on 20 March 2013. Retrieved 13 March 2013.
  153. ↑ "Fischer random chess". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-02-09.
  154. ↑ «شطرنج؛ حلال یا حرام؟». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  155. ↑ «بازخوانی نامه تاریخی امام (ره) دربارهٔ موسیقی و شطرنج: با برداشت بعضی‌ها از اسلام مردم باید بروند در صحراها زندگی کنند». عصرایران. ۲۱ بهمن ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۹.
  156. ↑ وسائل الشیعه (به عربی). آل البیت لا حیاء التراث. ۱۳۶۷.

پیوند به بیرون

ویرایش
اخبار
تاریخچه
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=شطرنج&oldid=40760182»