نماز (اسلام)

نوعی عبادت در دین اسلام

نماز از عبادت‌های مسلمانان و از ارکان مهم دین اسلام است.[۱] واژهٔ نماز برابر فارسی واژه عربی صلاة است. نماز در نزد اهل سنت یکی از ارکان خمسه (ستون‌های پنجگانهٔ دین) و در نزد شیعیان یکی از فروع دهگانهٔ دین است.

نماز
نماز جماعت در مسجد جمکران
نام رسمیصلاة
نام خودمانینماز در اسلام
برپایی توسطمسلمان
گونهاسلامی
اهمیتنماز از عبادت‌های مسلمانان و ارکان دین اسلام است.
مراسم

نمازهایی که بر هر مسلمان، در هر شبانه‌روز، واجب است عبارت‌اند از: نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا. اهل سنت حنفی نماز وتر را نیز یکی از نمازهای واجب روزانه می‌دانند. البته غیر از این نمازها، نمازهای واجب دیگری هم وجود دارند.

عده‌ای از عارفان مسلمان بر این باورند که تمام موجودات نیز متناسب با وضع خود در حال حمد و تسبیح خداوند هستند و به آیاتی از قرآن نظیر «و ستارگان و درختان سجده می‌کنند» (به عربی: وَالنَّجْمُ وَالشجَرُ یَسجُدَانِ)،[۲] استناد می‌ورزند.

واژه‌شناسی ویرایش

واژه «صلاة» در عربی، به معنی «درود و تحیت»، «دعا» و همچنین «انعطاف» است.[۳] با این حال واژهٔ «نماز» واژه‌ای است که در ایران، افغانستان، کشورهای آسیای میانه، هند و پاکستان برای واژهٔ «صلاة» عربی به‌کار برده می‌شود. این واژه همچنین در زبان‌های ترکی، بنگالی، آلبانیایی، بوسنیایی و مقدونیایی، برابر صلاة به کار می‌رود.

واژه نماز به معنای خم‌شدن و سر فرودآوری برای ستایش و احترام است.[۴] برخی منابع ریشهٔ این واژه را از واژه پهلوی «نماک» می‌دانند که آن هم از ریشه باستانی «نم» به معنای خم شدن و کرنش است.[۵][۶] هرچند در برخی منابع ریشهٔ واژهٔ نماز از واژهٔ «ناماسته» در زبان سانسکریت آریاییان دانسته شده‌است[۷][۸]

نماز در قرآن ویرایش

 
زمان اقامهٔ نمازهای مختلف

کلمه صلاة ۸۲ بار در قران آمده‌است[۹] و خداوند، پیامبر و مسلمانان را امر به نمازخواندن (اقامه صلاه) کرده‌است.

﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾(سورهٔ بقره-آیهٔ ۱۱۰)

و نماز را به پا دارید و زکات را بدهید و هر گونه نیکی که برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا باز خواهید یافت آری خدا به آنچه می‌کنید بیناست.

﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا ۖ فَأَوْحَىٰ إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ﴾(سورهٔ ابراهیم-آیهٔ ۱۳)

فولادوند: به آن بندگانم که ایمان آورده‌اند بگو نماز را بر پا دارند و از آنچه به ایشان روزی داده‌ایم پنهان و آشکارا انفاق کنند پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی باشد و نه دوستی ای

تفاوت های نماز اهل سنت و شيعه ویرایش

۱.اذان و اقامه:

از نظر اهل‌سنت، اذان گفتن براي نماز صبح، پيش از رسيدن وقت آن، يعني پيش از طلوع‌فجر مستحب است، و لذا آنان پیش از طلوع‌فجر اذان مي‌گويند كه در حقيقت اعلام وقت نافله است تا مردم براي خواندن نماز صبح آماده شوند و پيش از آن، نمازهاي نافله را بخوانند. و چون وقت نماز صبح مي‌رسد يكبار ديگر اذان مي‌گويند و اين اذان براي اعلام داخل شدن وقت نماز صبح است و پس از آن اقامه مي‌گويند. بنابراين براي نماز صبح دوبار اذان و يك‌بار اقامه گفته مي‌شود.از نظر فقهاي شيعه اذان بايد پس از داخل شدن وقت گفته شود. اهل‌سنت جمله حي‌علي خيرالعمل را در اذان صبح نمي‌گويند. در برخي از كتاب‌هاي آنان آمده است كه در زمان محمد و زمان ابوبکر، اين جمله در اذان گفته مي‌شد و عمر از آن نهي كرد و دستور داد در اذان صبح به جاي اين جمله دوبار بگويند: الصلوه خير من النوم. شيعه عبارت اَشْهَدُ اَنَّ عَليً وَلِيُ الله را جزء اذان نمي داند ولي گفتن آنرا جايز مي داند ولي اهل سنت آوردن اين عبارت را بدعت مي شمارند.

۲.خواندن بسم الله در اول هر سوره:

اهل‌سنت درباره خواندن بسم‌الله در نماز، ديدگاه متفاوتي با شيعه دارند؛ از نظر شيعه، بسم‌الله جزئي از سوره است و بايد خوانده شود و خواندن سوره هاي قرآن بدون بسم الله در نماز سبب بطلان نماز است و ترك آن در نماز جايز نيست. و مستحب است كه حتي در نمازهايي كه آهسته خوانده شود، بسم‌الله در نماز بلند خوانده شود و اين يكي از شعائر شيعه است.ولي بسياري از اهل‌سنت، بسم‌الله را جزء سوره نمي‌دانند، حنفی و حنبلی ها در عين حال كه آن را جزء سوره نمي‌دانند ومي گويند خواندن بسم الله در اول سوره در نماز واجب نيست و ترك آن جايز است. اما در عين حال خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب مي‌دانند؛ ولي به نظر آنها اگرچه نماز جهري باشد مانند نمازهاي مغرب و عشاء بايد بسم‌الله آهسته خوانده شود.از نظر مذهب حنفی، حنبلی و مالكی بسم الله در هر سوره، جزء سوره نمي باشد . اما از نظر شافعي بسم الله جزء هر سوره است و ترك آن در نماز جايز نيست.

۳.قرائت سوره فاتحه در دو ركعت اول نمازهاي يوميه:

از نظر شيعه واجب است در دو ركعت اول نماز هاي يوميه سوره فاتحه خوانده شود. اگر سوره ديگري از قرآن به جاي آن خوانده شود، صحيح نيست و نماز باطل است. در دو ركعت سوم و چهارم، نماز گزار مي تواند تسبيحات اربعه بخواند و مي تواند به جاي آن سوره حمد يعني فاتحه را بخواند. اما اهل سنت بنابر مذهب حنفي، خواندن سوره فاتحه در دو ركعت اول نماز به طور معين لازم نيست، بلكه اگر سوره ديگري به جاي فاتحه خوانده شود ،نماز صحيح است.اما نظر شافعي و مالكي و حنبلي آن است كه خواندن سوره فاتحه در تمام ركعت هاي نماز واجب است، بدون فرق بين دو ركعت اول يا ركعت هاي سوم وچهارم نماز. هم چنين فرق بين نماز واجب و مستحب نمي باشد. در تمام نماز ها و در تمام ركعت ها خواندن حمد به نظر اين سه مذهب واجب است

۴. خواندن سوره بعد از فاتحه:

از نظر شيعه خواندن سوره در ركعت اول و دوم نماز بعد از خواندن سوره حمد (فاتحه) واجب است و بايد يك سوره كامل خوانده شود.به نظر حنبلي در دو ركعت اول نماز فقط خواندن يك سوره كفايت مي كند، هر سوره كه باشد، بلكه هر مقداري كه ازآيات قران خوانده شود، كفايت مي كند؛ اگر كسي حمد را هم بخواند، خواندن سوره بعد از حمد واجب نيست. اما به نظر سه مذهب ديگر، خواندن يك سوره در دو ركعت اول نماز بعد از خواندن سوره فاتحه، مستحب است، نه واجب.

۵. جهر و اخفات در نماز:

از نظر شيعه واجب است قرائت حمد و سوره در نماز صبح و مغرب و عشا بلند خوانده شود. در نماز ظهر و عصر واجب است آهسته خوانده شود.اما مذاهب اهل سنت نظرات متفاوتی دارند:به نظر حنفي: جهر و اخفات در نماز واجب نيست، بلكه مستحب هم نيست و نماز گزار مخير است كه قرائت را بلند بخواند يا آهسته.اما شافعي مطابق با مذهب شيعه در مسئله جهر و اخفات فتوا دارد. از نظر مالكي و حنبلي، جهر در نماز صبح و مغرب و عشا مستحب است

۶. تكتف: دست گذاشتن روي هم در نماز:

از نظر شيعه گذاشتن دست روي هم در نماز باطل است.اما از نظر هال سنت:قرار دادن دست راست بر روي دست چپ در نماز (دست بسته نماز خواندن) از اموري است كه استحباب آن بين فقهاي سه مذهب از مذاهب چهارگانة اهل سنّت مشهور است: حنفي‌ها مي‌گويند:روي هم گذاشتن دست‌ها در نماز، سنّت است وواجب نيست، و براي مرد بهتر است كه كف دست راستش را بر پشت دست چپ، زير ناف قرار دهد، و زن دست‌ها را بر سينه‌اش بگذارد. شافعي‌ها مي‌گويند: گذاشتن دست روي يكديگر، در نماز، براي مرد و زن سنّت است و بهتر است كه كف دست راست را بر پشت دست چپ زير سينه و بالاي ناف به سمت چپ قراردهد.حنبلي‌هامي‌گويند: گذاشتن دست‌ها روي هم، سنّت است و بهتر است كه كف دست راست را بر پشت دست چپ نهاده، زير ناف قرار دهند. فرقه مالكيّه بر خلاف سه مذهب فوق مي‌گويند: آويختنِ دست‌ها در نمازهاي واجب، مستحب است.

۷. گفتن آمين در نماز:

از نظر شيعه گفتن آمين در نماز حرام است و نماز باطل است.اما از نظر چهار مذهب اهل سنت مستحب است.

۸- خواندن قنوت:

به نظر شيعه در تمام نماز هاي يوميه خواندن قنوت مستحب است.اما به نظر اهل سنت:به نظر حنفي ها و حنابله: در غير نماز وتر در نمازهاي ديگر قنوت ندارد.به نظر شافعي و مالكي: خواندن قنوت فقط در نماز صبح مستحب است.

۹.برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام:

شافعي‌ها و حنفي‌ها و حنبلي‌ها عقيده دارند كه مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز، در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند، آن هم به اندازه‌اي كه از پشت‌سر صورت او ديده شود. مالكي‌ها نيز اين كار را مستحب مي‌دانند، ولي آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند. از نظر شيعه نمازگزار هنگام سلام نماز نبايد صورتش از قبله منحرف شود.

۱۰.عبور از مقابل نمازگزار:

از نظر اهل‌سنت عبور كردن از مقابل نمازگزار حرام است، حتي در بعضي از كتاب‌هاي حديثي آنان آمده است كه نمازگزار بايد مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگرچه اين كار به درگيري بكشد و كسي كه از مقابل نمازگزار عبور مي‌كند شيطان است. به همين جهت وقتي در مكه يا مدينه از مقابل كسي كه نماز مي‌گذارد، عبور كنيد، با اعتراض شديد او و ديگران روبرو مي‌شويد و حتي ممكن است براي اين كار خشونت هم نشان بدهند.

۱۱.محل سجده:

از نظر شيعه، سجده بايد بر زمين (خاك و سنگ) و چيزهاي غير خوراكي كه از زمين مي‎رويد باشد و سجده بر خاك از همه بهتر است. ولي اهل سنّت در مورد محلّ سجده توسعه بيشتري قايل هستند و سجده بر فرش، سجاده و... را نيز جايز مي‎دانند.

۱۲.خم شدن در رکوع:

شيعيان و اهل سنت در مقدار خم شدن در هنگام ركوع متفق القولند؛ جز حنفي‎ها كه خم نمودن سر را كافي مي‎دانند.

۱۳.اركان نماز:

اركان نماز را اهل سنّت چهار تا مي‎دانند (قيام و ركوع، سجود و قرائت) و بعضي از آنها نيّت را اضافه نموده‎اند ولي شيعيان اركان نماز را پنج تا مي‎دانند (نيّت، تكبيرة الاحرام، قيام، ركوع، سجود)

۱۴.وقت نماز:

اهل سنّت مي‎گويند نمازهاي پنجگانه بايد در پنج وقت (ظهر، عصر، مغرب، عشاء، صبح) خوانده شود ولي از نظر شيعه در پنج وقت خواندن افضل و مستحب است.

۱۵:ذکر تشهد:

درباره صلوات عبارت آل محمد را اهل سنت از صلوات حذف مي كنند و در تشهد كه صلوات آن واجب است اين عبارت را نمي گويند و نماز ناقص مي خوانند.[۱۰]

واجبات و مستحبات نماز ویرایش

 
مسلمانان در حال نماز

واجبات نماز ویرایش

 
تصویر حرکات مختلف یک رکعت نماز را نشان می‌دهد.

واجبات نماز یعنی کارهایی که باید در نماز انجام شود. واجبات نماز یازده مورد هستند که این واجبات به دو نوع رکن و غیررکن تقسیم می‌شوند. واجباتی که رکن هستند، کم یا زیاد کردن آن‌ها چه به‌عمد و چه سهواً نماز را باطل می‌کند. واجبات رکن در نماز پنج مورد است شامل: نیّت، تکبیرةالإحرام، قیام (قیام درهنگام تکبیرةالاحرام و قیام متصل به رکوع)، رکوع و سجود. واجبات نماز از این قرارند:[۱۱]

  • نیت: به‌معنی قصد قلبی است و نیازی نیست به زبان آورده شود؛ بلکه به این معنی است که نمازگزار با هوشیاری و قصد نماز را می‌خواند. قابل ذکر است که نیت در نماز بسیار مهم است و اگر مثلاً کسی نماز را برای غیر خدا بخواند، مانند این است که اصلاً نماز نخوانده‌است.
  • تکبیرة الاحرام: یعنی گفتن الله اکبر در اول نماز؛ و در این هنگام معمولاً دست‌ها را تا مقابل گوشها بالا می‌برند.
  • قیام: به معنی ایستادن است؛ کسی که نمی‌تواند بایستد، می‌تواند نشسته یا خوابیده نماز بخواند.
  • قرائت: در ابتدای رکعت، خواندن سورهٔ فاتحه واجب است. در دو رکعت اول نمازهای ظهر، عصر، مغرب و عشا همچنین واجب است که سورهٔ دیگری پس از فاتحه خوانده شود. اهل سنت خواندن بخشی از یک سوره را هم کافی می‌دانند.
  • رکوع: به معنی خم شدن نمازگزار است، تا این‌که دست‌ها به زانو برسند. مسلمانان معمولاً در هنگام رکوع اذکاری را می‌گویند مانند سبحان الله یا سبحان ربّی العظیم و بحمده.
  • سجده: در این زمان، نمازگزار پیشانی، کف دست‌ها، دو زانو و سر انگشتان پاها را بر زمین می‌گذارد؛ در زمان سجده نیز اذکاری چون سبحان الله یا سبحان ربّی الأعلی و بحمده گفته می‌شود.
  • ذکرهای سجده و رکوع
  • تشهد: به‌معنی گواهی دادن بر یکتا بودن خدا و پیامبری محمد است. این کار در رکعت‌های زوج و در رکعت پایانی، بعد از سجده انجام می‌شود.
  • سلام: یعنی درود فرستادن بر پیامبر و خانواده‌اش و بر خود و بر سایر بندگان شایستهٔ خدا، در پایان نماز.
  • ترتیب: یعنی این‌که کارهای نماز به ترتیب خودش انجام شود و مثلاً سلام نماز در ابتدای نماز گفته نشود.
  • موالات: یعنی پی‌درپی بودن اجزای نماز؛ بین کارهای نماز نباید خیلی فاصله انداخته شود (معمولاً حداکثر چند ثانیه).

مستحبات نماز ویرایش

  • بعد از رکوع، مستحب است نمازگزار بگوید: «الله اکبر» و «سمع الله لمن حمده»
  • بعد از سجده، مستحب است نمازگزار بگوید: «الله اکبر» و «استغفرالله ربی و اتوب الیه»
  • در هنگام برخاستن از زمین، مستحب است نمازگزار بگوید: «بحول الله و قوته اقوم و اقعد»[۱۲][۱۳]

شرایط نماز و نمازگزار ویرایش

  • نمازگزار پیش از نماز می‌بایست، بسته به شرایط و موقعیت، وضو،[۱۴] غسل یا تیمم[۱۵] کرده باشد. همچنین بهتر است قبل از نماز اذان و اقامه بگوید.
  • نمازگزار، باید در هنگام خواندن نماز رو به قبله، که همان کعبه است، بایستد.
  • بدن نمازگزار باید پاک باشد. لباس نمازگزار نیز باید پاک و پوشانندهٔ عورت باشد.[۱۶] همچنین لباس نمازگزار نباید غصبی و نجس، از اجزای مردار، از حیوان حرام گوشت و ابریشم خاص یا طلا بافت (در مردان) باشد.
  • بر اساس دستورهای اسلامی، محلی که نمازگزار در آن نماز می‌خواند، نباید غصبی باشد. همچنین مکان نمازگزار باید استقرار داشته باشد و امکان نماز گزاردن در آن جا وجود داشته باشد.[۱۷]

موارد بالا شرایط و استثناهای مخصوص به خود را دارند و همچنین در شرایط و موقعیت‌های خاص می‌توانند تغییر یابند که در مذهب تشیع این موارد توسط مراجع تقلید مشخص می‌شوند.

مُبطِلات نماز ویرایش

برخی از مواردی که نماز را باطل می‌کنند عبارتند از:[۱۸]

  • از بین رفتن هرکدام از شرایط نماز و نمازگزار
  • باطل شدن وضو
  • سخن گفتن با دیگران
  • خندیدن و گریه کردن (گریه برای امور دنیا؛ اما گریه به خاطر ترس از خداوند پسندیده نیز است)
  • خوردن و نوشیدن
  • انحراف از جهت قبله
  • کم یا زیاد کردن ارکان نماز

نمازهای واجب ویرایش

نمازهای واجب در ذیل خواهد آمد. البته مسلمانان سنی علاوه بر اینها، شرکت در نماز جمعه و نماز عید را نیز واجب می‌دانند؛ شیعیان این نمازها را در زمان غیبت کبری، مستحب می‌دانند.

نمازهای روزانه ویرایش

بر مسلمانان واجب است که روزی ۵ بار نماز بخوانند؛ کودکان، بیماران روانی و زنان در دوره عادت ماهانه از خواندن این نمازها معاف هستند. این نمازهای پنجگانه عبارت‌اند از:[۱۷]

شیعیان معتقدند که بلافاصله پس از خواندن نماز ظهر می‌توان نماز عصر و بلافاصله پس از نماز مغرب، می‌توان نماز عشا را تا نیمه شب خواند در واقع آنها بر خلاف اهل سنت که در پنج وقت نماز می‌خوانند اهل تشیع در سه وقت نماز به جا می‌آورند.

صبح: نماز صبح

ظهر: نماز ظهر و نماز عصر

مغرب: نماز مغرب و نماز عشا

مسلمانان اعتقاد دارند که چنانچه کسی نتواند نماز را در وقت آن بخواند، باید آن را پس از پایان وقت بخواند. چنین نمازی را نماز قضا می‌گویند.

نماز مسافر ویرایش

  • در تشیع، نماز مسافر شکسته‌است، یعنی مسافر باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت بخواند.[۱۹]
  • نظر اهل سنت گوناگون است. گروهی نماز را در سفر و حضر کامل می‌دانند؛ بعضی بر نظر شیعه‌اند و گروهی به تخییر بین شکسته و کامل قایل هستند.[۲۰]

نماز طواف واجب خانه خدا (در مسجدالحرام) ویرایش

 

پس از هفت دور چرخیدن به دور کعبه، یک نماز دورکعتی به نام نماز طواف خوانده می‌شود.

نماز میّت ویرایش

نماز میت، بر مرده گزارده می‌شود. این نماز نیاز به وضو و غسل و غیره ندارد و با کفش می‌توان آن را انجام داد. معمولاً در مسجدالحرام پس از هر نماز یومیّه از نمازگزاران دعوت می‌شود که برای مرده یا مردگانی نماز بخوانند.

نماز قضای پدر و مادر ویرایش

کسی که در زندگی خود برخی از نمازهایش را به جا نیاورده، باید پسر بزرگترش آن نمازها را قضا کند که جزئیات آن در کتاب‌های دینی نوشته شده‌است.

نماز نافله‌ای که به علت نذر یا عهد یا قسم واجب شده‌است ویرایش

نماز نافله به خودی خود واجب نیست و مستحب است ولی مثلاً اگر کسی نذر کند (تصمیم بگیرد) که اگر بیماریم معالجه شود، نماز نافله خواهم خواند و بیماریش معالجه شود، نماز نافله بر او واجب می‌شود که جزئیات این موضوع در کتابهای دینی ذکر شده‌است.

نمازهای متفاوت در حکم واجب یا استحباب ویرایش

این نمازها در شرایطی واجب، و در شرایطی مستحب هستند، یا این که در برخی از مذهب‌ها واجب و در مذاهب دیگر مستحب هستند.

نماز آیات ویرایش

نماز آیات یا نماز نشانه‌ها یا نماز وحشت به واسطه چهار چیز بر مسلمان واجب می‌شود:

  1. خورشید گرفتگی (اگرچه به مقدار کمی باشد)
  2. ماه گرفتگی (اگرچه به مقدار کمی باشد)
  3. زمین‌لرزه
  4. رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ و مانند این‌ها در صورتی که بیشتر مردم بترسند.

این نماز در نزد شیعیان، واجب و در نزد اهل سنت مستحب است. البته این نماز هر رویدادی که اتفاقی بیفتد و موجب نمایش هر چه تمام‌تر قدرت خداوند شود، هم خوانده می‌شود.

نماز جمعه ویرایش

نماز جمعه، نمازی است که در ظهر روز آدینه در مساجد خوانده می‌شود. طبق نظر شیعیان این زمان در زمان حضور پیامبر و امام معصوم و نایب خاص او واجب عینی است، اما در زمان غیبت کبری واجب تخییری است یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیر است. در نزد اهل سنت، شرکت در این نماز برای مردان واجب است؛ در حالی که زنان می‌توانند در این نماز شرکت کنند یا به جای آن نماز ظهر را بخوانند. مراسم نماز جمعه با دو خطبه آغاز می‌شود؛ پس از آن، دو رکعت به جای نماز ظهر خوانده می‌شود. در ایران، هر شهر تنها یک امام جمعه دارد و نماز جمعه در مسجد جامع یا مصلای اصلی همان شهر، برگزار می‌شود- امام جمعه‌ی شهرهای ایران، همیشه از سوی رهبر انتخاب می‌شود.

نماز عیدین ویرایش

نماز عیدین، شامل نماز عید فطر و نماز عید قربان است که به هنگام عید فطر و عید قربان خوانده می‌شوند.

از نظر شیعیان این نماز در زمان حضور امام واجب و در زمان غیبت مستحب است و می‌توان آن را به جماعت یا فرادی خواند. طبق نظر اهل سنت این نمازها مستحب است.[۱۷][۲۱]

نماز جماعت ویرایش

به‌طور کلی نمازهای واجب بهتر است به جماعت خوانده شوند یعنی به صورت گروهی؛ بنابراین نماز جماعت، نماز دیگری به غیر از نمازهای واجب نیست. در نماز جماعت یک نفر پرهیزگار در جلو دیگران می‌ایستد که به او امام جماعت گویند.

طبق نظر شیعیان شرکت در نماز جماعت مستحب مؤکد است. از نظر برخی از مذاهب اهل سنت شرکت در نماز جماعت واجب است که برخی آن را واجب عینی و برخی واجب کفایی می‌دانند.

نمازهای مستحب ویرایش

نمازهای مستحبی نمازهایی هستند که مسلمانان برای کسب ثواب بیشتر و نزدیک تر شدن به خداوند و دوری از شیطان بجا می‌آورند. برخی از این نمازها مخصوص شیعیان است. نمازهای مستحبی به صورت دورکعت، دورکعت خوانده می‌شوند.

نمازهای نافله ویرایش

نمازهای نافله از نمازهای مستحبی هستند که به آن‌ها نوافل هم گفته می‌شود. از مهم‌ترین نمازهای مستحبی، نافله‌های شبانه‌روزی هستند که به آن‌ها نوافل یومیه می‌گویند، نافله صبح (دو رکعت)، نافله ظهر (هشت رکعت)، نافله عصر (هشت رکعت)، نافله مغرب (چهار رکعت)، نافله عشاء (دو رکعت) و نافله شب (یازده رکعت). از آنجایی که دو رکعت نافله عشاء، یک رکعت محسوب می‌شود در مجموع نافله‌های شبانه‌روزی ۳۴ رکعت می‌شوند. در روزهای جمعه چهار رکعت به نافله‌های ظهر و عصر اضافه می‌شود و در جمع ۳۸ رکعت می‌شود. نافله‌های شبانه‌روزی به صورت نمازهای دورکعتی خوانده می‌شوند.

از میان نافله‌های شبانه‌روزی، نافله شب یا نماز شب نزد مسلمانان از اهمیت بیشتری برخوردار است و در روایت‌ها بر انجام آن تأکید شده‌است. از یازده رکعت نافله شب، ۸ رکعت به نیت نافله شب، ۲ رکعت آن به نیت نافله شفع و ۱ رکعت به نیت نافله وتر بجا آورده می‌شود.

نماز غفیله ویرایش

نماز غفیله از دیگر نمازهای مستحبی است که بین نماز مغرب و عشاء خوانده می‌شود. فرصت خواندن این نماز، از نماز مغرب تا زمانی است که سرخی مغرب از بین برود. این نماز دو رکعتی می‌باشد و دستور مخصوص خود را دارد.[۱۷][۲۲]

نماز تحیت مسجد ویرایش

تَحیّت به معنای سلام است و نماز تحیت مسجد نمازی دورکعتی است که هنگام ورود به مسجد و به قصد تحیت و احترام مسجد خوانده می‌شود. اگر یک نماز دورکعتی واجب (مثلاً نماز صبح) را هم بخواند کافی است، یعنی در این صورت این نماز هم نماز صبح و هم نماز تحیت مسجد محسوب می‌شود.

نماز عید غدیر ویرایش

نماز عید غدیر یکی دیگر از نمازهای مستحبی است که در روز عید غدیر خوانده می‌شود. این نماز دو رکعتی است و بهتر است نزدیک ظهر خوانده شود.[۲۳]

نماز جعفر طیار ویرایش

نماز جعفر طیار نیز از نمازهای مستحبی است که می‌توان آن را از نافله‌های شب یا روز به‌شمار آورد. بافضیلت‌ترین زمان برای خواندن این نماز، روز جمعه هنگام برآمدن آفتاب ذکر شده‌است. این نماز چهار رکعتی است و دو سلام دارد.[۲۴][۲۵]

نماز زیارت معصومین ویرایش

نماز زیارت معصومین، به نمازهای مستحبی گفته می‌شود که به نیت زیارت معصومین خوانده می‌شود و هر کدام آداب خاص خود را دارد.[۲۶]

نماز چهارده معصوم ویرایش

نماز چهارده معصوم از نمازهای مستحبی شیعیان است که هر کدام آداب خاص خود را دارد و برخی دو رکعتی و برخی چهار رکعتی و برخی شش رکعتی هستند.[۲۷]

نماز امام زمان ویرایش

نماز امام زمان از نمازهای مستحبی شیعیان است. این نماز دو رکعتی است و آداب خاص خود را دارد.[۲۸]

نماز هدیه به معصومین ویرایش

نماز هدیه از نمازهای مستحبی شیعیان است که آن را بجا آورده و ثواب آن را به معصومین هدیه می‌کنند.[۲۹]

نماز استغاثه ویرایش

نماز استغاثه از نمازهای مستحبی است که دو رکعتی است و بهتر است قبل از خواب خوانده شود.[۳۰]

نماز آمرزش گناهان ویرایش

نماز آمرزش گناهان از دیگر نمازهای مستحبی است که به نیت بخشیده شدن گناهان خوانده می‌شود. این نماز دو رکعتی است.[۳۱]

نماز شکر ویرایش

نماز شکر از نمازهای مستحبی است که در هنگام حاصل شدن نعمت یا دفع بلا خوانده می‌شود.[۳۲]

نماز وحشت ویرایش

نماز وحشت یا نماز شب اول قبر، از نمازهای مستحبی است که دو رکعت دارد و در شب اول قبر برای میت خوانده می‌شود.[۳۳]

نماز اموات ویرایش

نماز اموات از دیگر نمازهای مستحبی است که برای درگذشتگان خوانده می‌شود. این نماز دو رکعتی می‌باشد.[۳۳]

نماز ایام هفته ویرایش

نماز ایام هفته از دیگر نمازهای مستحبی است که بر طبق روایات و بر اساس دستور گفته شده در طول ایام هفته خوانده می‌شود. در واقع هر روز هفته دو نماز مخصوص به خود دارد که یک نماز برای شب آن روز و یک نماز برای همان روز می‌باشد و بدین شرح است:

دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد آیه الکرسی و سوره قدر و نصر یک بار و سوره توحید سه بارخوانده شود ('شب شنبه') چهار رکعت در هر رکعت بعد از حمد سوره کافرون سه بار خوانده شود بعد از نماز هم یک بار آیه الکرسی را بخواند (روز شنبه)

شش رکعت در هر رکعت سوره حمد یک بار و سوره توحید هفت بار خوانده شود (شب یکشنبه) دو رکعت در رکعت اول بعد از حمد سوره کوثر سه بار و در رکعت دوم بعد از حمد سوره توحید سه بار خوانده شود (روز یکشنبه)

دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد آیه الکرسی و سوره توحید و معوذتین یک بار خوانده شوند (شب دوشنبه) چهار رکعت بعد از حمد در رکعت اول آیه الکرسی در رکعت دوم سوره توحید و در رکعت سوم سوره فلق و در رکعت چهارم سوره ناس خوانده شوند (روز دوشنبه)

دو رکعت در رکعت اول بعد از حمد سوره قدر یک بار و در رکعت دوم بعد از حمد سوره توحید هفت بار خوانده شود (شب سه شنبه) دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد سوره تین و سوره توحید و معوذتین یک بار خوانده شوند (روز سه شنبه)

دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد آیه الکرسی و سوره قدر و نصر هر کدام یکبار و توحید ۳ بارخوانده شود (شب چهارشنبه) دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد سوره زلزال یک بار و سوره توحید سه بار خوانده شود (روز چهارشنبه)

شش رکعت در هر رکعت بعد از حمد آیه الکرسی و کافرون یک بار و توحید سه بارخوانده شود بعد از نماز هم سه بار آیه الکرسی خوانده شود (شب پنج شنبه) دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد سوره نصر و کوثر هر یک پنج بار خوانده شوند (روز پنج شنبه)

دو رکعت در هر رکعت بعد از سوره حمد سوره توحید هفتاد بارخوانده شود و بعد از اتمام نماز هفتاد بار استغفار کند (شب جمعه) هشت در رکعت بعد از سوره حمد هر سوره‌ای که بخواهد می‌تواند بخواند بعد از اتمام نماز هفتاد بار استغفار کند (روز جمعه)[۳۴][۳۵]

نمازهای ماهانه ویرایش

از دیگر نمازهای مستحبی است که بعضی از آن‌ها در تمام ماه‌ها مشترک هستند و برخی برای هر ماه و همچنین روزهای مشخص آن ماه آداب خاص خود را دارند.[۳۶]

سایر نمازها ویرایش

 
جشن تکلیف دختران دانش‌آموز تهرانی در مصلای تهران

نماز قضا ویرایش

اگر نماز واجب در وقت خود خوانده نشود، باید بعداً خوانده شود که به چنین نمازی قضا می‌گویند.[۳۷]

نماز استسقا یا نماز باران ویرایش

نماز استسقا یا نماز طلب باران، در هنگام خشکسالی خوانده می‌شود. در برخی منابع اولین نماز باران را نمازی ذکر کرده‌اند که پیامبر در سال پنجم هجری و در نتیجه خشکسالی به جا آورد.[۳۸] نماز استسقا مانند نماز عیدین دو رکعت دارد و بهتر است به جماعت خوانده شود. رکعت اول این نماز پنج قنوت و رکعت دوم آن چهار قنوت دارد.[۳۹]

نماز رفع فقر و تنگدستی ویرایش

نمازی دو رکعتی است که در هنگام فقر و بدبختی و عسرت خوانده می‌شود.[۴۰]

نماز رفع گرفتاری ویرایش

نمازی است دو رکعتی که خواندن آن در زمان مشکلات و گرفتاری‌ها توصیه شده‌است.[۴۱]

نماز استخاره ویرایش

استخاره در لغت یعنی طلب خیر یا خوبی‌خواستن، و در حقیقت دعا برای خیر از خداست. نماز استخاره، نمازی است که برای گرفتن تصمیم در مورد انجام دادن یا انجام ندادن فعلی یا اتخاذ تصمیم مناسب خوانده می‌شود. این نماز باید پس از به نتیجه نرسیدن تعقل و مشورت‌ها به جا آورده شود. این نماز دو رکعتی بوده و پس از انجام آن باید ذکرهای مخصوص این نماز گفته شود. برای انجام استخاره بعد از نماز نیز آداب مخصوص دارد.[۴۲]

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. فرهنگ فارسی معین؛ نماز؛
  2. قرآن کریم، سوره الرحمن. آیه ۶
  3. «اهمیت صلوات بر پیامبر». وبگاه لبیک. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  4. فرهنگ واژهٔ دهخدا
  5. «ریشه واژه نماز». راسخون. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  6. فرهنگ واژهٔ معین
  7. Ashraf F. Nizami, noted this in his book Namaz, the Yoga of Islam (Bombay: D.B. Taraporevala, 1977).
  8. «انواع نماز». شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام). ۲۰۱۶-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۰۵.
  9. «The Quranic Arabic Corpus - Quran Dictionary». corpus.quran.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۲۲.
  10. تارنمای 《بیتوته》
  11. ناصر مکارم شیرازی. رسالهٔ توضیح‌المسائل، قم، ۱۳۸۴
  12. «حج در اندیشه اسلامی». تبیان.
  13. «ذکر در حال حرکت». پرسمان. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  14. قرآن ۵:۶
  15. قرآن ۴:۴۳
  16. صحیح بخاری ۳۴:۱۲:۸
  17. ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ ناصر مکارم شیرازی. رساله توضیح المسائل. قم. ۱۳۸۴
  18. ناصر مکارم شیرازی. رسالهٔ توضیح‌المسائل، قم، ۱۳۸۴
  19. «نماز مسافر». آوینی. ۱۳۸۸.
  20. «خواندن نماز در سفر رخصت است یا واجب؟». اسلام‌کوئست. ۱۳۹۵.
  21. «نماز عیدین». مصلی اهل سنت گنبد کاووس. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  22. «نماز غفیله». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  23. «نماز عید غدیر». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  24. «روش خواندن نماز جعفر طیار». وبگاه جواب. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  25. «نماز جعفر طیار». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  26. «نماز زیارت معصومین (ع)». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  27. «نماز چهارده معصوم». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  28. «نماز امام زمان (ع)». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  29. «نماز هدیه به معصومین (ع)». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  30. «نماز استغاثه». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  31. «نماز آمرزش گناهان». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  32. «نماز شکر». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  33. ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ «نماز اموات و نماز وحشت». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  34. ضیاء الصالحین - جوهرچی
  35. «نماز ایام هفته». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  36. «نماز مشترک هر ماه». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  37. «نماز قضا». ویکی شیعه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲.
  38. «نماز استسقا و طلب باران». پایگاه رسول نور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  39. «علت و کیفیت برگزاری نماز باران یا استسقا». وبگاه غریبانه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۱.
  40. «نماز فقر و تنگدستی». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۱.
  41. «نماز رفع گرفتاری». اندیشه قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۸ سپتامبر ۲۰۲۱.
  42. «نماز استخاره و روش صحیح ان». پایگاه حوزه.
  • دستغیب، عبدالحسین. (۱۲۹۲–۱۳۶۰) صلاة الخاشعین. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱. شابک: ۳–۲۲۶–۴۷۰–۹۶۴ چاپ دوازدهم ۱۳۸۵ - کتابخانه ملی ایران ۱۵۳۴۷–۸۱م
  • موسوی خمینی، سید روح‌الله، سر الصلاة. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱. شابک:
  • توضیح‌المسائل اینترنتی یکی از مراجع شیعه

پیوند به بیرون ویرایش