ذ
|
شكل حرف | ||||
---|---|---|---|---|
جدا | آغازی | میانی | پایانی | |
ذ | ذ | ـذ | ـذ |
ذ نویسه یازدهم در دبیرهٔ فارسی و حرف نهم در دبیرهٔ عربی است. نام این نویسه «ذال» است.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/%D8%AD%D8%B1%D9%81_%D8%B0.jpg/220px-%D8%AD%D8%B1%D9%81_%D8%B0.jpg)
صدای آن در واگفت فارسی امروز همانند «ز» است؛ ولی در عربی گونهای از «ز» واگفت میشود. در گویش نخستین فارسی دری واگفتش /ð/
مانند ذال عربی یا th در They انگلیسی بود. دگویشوامروزین فارسی دری ز نویسهٔ ذال کمابیش کمرنگتر شده و ذال کمابیش در همهٔ واژگان فارسی (یعنی غیرعربی) با دال جایگزین شدهاست.
شیوهٔ همهگیر برای جدا کردن «دال» و «ذال» در گویش نخستین فارسی این بودهاست که زمانی پیش از آن نویسهٔ ساکن بود آن را دال نوشته و میخواندند و هنگامی که پیش از آن نویسهٔ صامت بودهاست آن را ذال نوشته و میخواندند. برای نمونه کتاب کشفالمحجوب سجستانی که هانری کربن آن را با نگهداری همهگیر ذال فارسی چاپ کرده با این سخن آغاز میشود: «چیزی در آفریذگار دور کنذ تا بذان نشان آفریذه بوذ بدرست و بذان آفریذه را جذائی افتذ از یک دیگر…»[۱] (در این نوشته «درست» یک واژهٔ خودسر است و کسره به در «بِدرست» مایهٔ دگرگونی دال به ذال نمیشود ولی دربارهٔ «بِذان» کسرهٔ ب دستآویز میشود با ذال واگفت شود).
تنها کاربردهای بهجامانده ذال در زبان فارسی را در واژههایی چون «گذشتن»، «پذیرفتن»، و «گذاردن» میتوان دید. در زبان فارسی ذال در آغاز هیچ کلمه نیامده و در این بین «ذرخش» تنها واژهای است که با ذال آغاز میشود.[۲]
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Shahnama_Met_57.51.36.jpg/300px-Shahnama_Met_57.51.36.jpg)
در این نسخه بسیاری از واژگانی که امروزه با نویسهٔ «د» نوشته و تلفظ میشدند با «ذ» نوشته شدهاند. به این «ذ» در گویش نحستین فارسی دری ذال معجم گفته میشد و واگفتی شبیه به ذال عربی یا th انگلیسی داشت.
جستارهای وابسته
ویرایشپانویس
ویرایش- ↑ ابویعقوب سجستانی، کشفالمحجوب، به تصحیح هانری کربن، کتابخانه طهوری، ۱۳۵۸
- ↑ (فرهنگ دهخدا)
الفبای عربی | |||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ألِف | باء | تاء | ثاء | جيم | حاء | خاء | دال | ذال | راء | زاي | سين | شين | صاد | ضاد | طاء | ظاء | عين | غين | فاء | قاف | كاف | لام | ميم | نون | هاء | واو | ياء |
سایر شکلهای حروف دال و ذال در عربی | |||||||||||||||||||||||||||
ڈ | ډ | ڊ | ڌ | ڍ | ڏ | ۮ | ݙ |