موسیقی راک
موسیقی راک ژانری وسیع از موسیقی عامهپسند است که در اواخر دههٔ ۱۹۴۰ و اوایل دههٔ ۱۹۵۰ میلادی تحت عنوان «راک اند رول» شکل گرفت و در میانهٔ دههٔ ۱۹۶۰ و بعد تر به طیف گستردهای از سبکهای مختلف، به ویژه در بریتانیا و ایالات متحده گسترش یافت.[۱] این سبک ریشه در راک اند رول دههٔ ۱۹۴۰ و دههٔ ۱۹۵۰ دارد؛ سبکی که مستقیماً از ژانرهای بلوز و ریتم اند بلوز موسیقی بردگان آمریکایی و از موسیقی کانتری گرفته شده است[۲] و تأثیراتی از موسیقی جاز و کلاسیک را نیز در خود گنجانده است.[۳] نام راک از فعل to rock در زبان انگلیسی به معنای جنباندن و تکان خوردن میآید. سازهای رایج در موسیقی راک گیتار برقی، گیتار بیس، طبل و کی بورد است که معمولا در چهارچوب یک گروه موسیقی به نوازندگی می پردازند. در ابتدا راک مبتنی بر کسر میزان ۴/۴ بوده و از سروده های با گونه بیت-همخوانی استفاده زیادی می شد، هرچند با گذشت زمان موسیقی راک از دید ساختار بسیار گوناگون شده است. سروده های راک بیشتر برای دلباختگی و دلبستگی نوشته می شدند، اما در دهه ۶۰ میلادی جستار های مدنی و سیاسی نیز وارد موسیقی راک شدند. از دهه پنجاه میلادی تا اوایل قرن بیست و یکم راک محبوب ترین سبک موسیقی در ایالات متحده و بیشتر دنیای غرب بود.
نوازندگان راک در میانه دهه ۱۹۶۰ میلادی شروع به جایگزینی جُنگ به جای تک آهنگ در هنر موسیقی کردند، گروه موسیقی بیتلز پیشرو این جنبش بود. مشارکت آنها به موسیقی راک، پایه های فرهنگی مورد نیاز را داد تا بتواند خود را به نام موسیقی مورد پسند جای بیندازد. در دهه شصت میلادی که از آن به عنوان عصر طلایی یا دوره کلاسیک راک[۱] یاد میشود، سبک های تازه ایی در موسیقی راک به مانند بلوز راک ، فولک راک ، کانتری راک ، راک جنوبی ، راگا راک و جاز فیوژن پدیدار شدند.[۱] این سبک ها و جنبش هوشربودگان که در میانه های دهه ۶۰ میلادی اوج گرفته بود پایه هایی برای ساخت سبک سایکدلیک راک شدند. در این دهه سبکهای تازه دیگری نیز به وجود آمدند مانند پراگرسیو راک که به ویژگی های هنری و پیچیدگی ساختار موسیقی میپرداختند و گلم راک که به جلوه های نمایشی و اجرا زنده ارزش بیشتری میداند نیز به وجود آمدند. در نیمه نخست دهه ۷۰ میلادی سبک هوی متال در کشور انگلیس از زیر سبک هارد راک به وجود آمد که آمیزهای از آواز های خشن و آواهای از هم گسیخته گیتار برقی است. در نیمه دوم دهه هفتاد میلادی سبک پانک راک در بریتانیا شکل گرفت. این سبک نوپا و پرانرژی تنها به جستارهای سیاسی و مدنی اشاره می کرد. پانک راک به گسترش پی در پی دیگر سبکها مانند نیو ویو و پست پانک و در نهایت آلترناتیو راک در دهه ۸۰ میلادی کمک کرد.
در دهه ۱۹۹۰ میلادی آلترناتیو راک و زیر سبک هایش موسیقی راک در بر گرفتند. این زیر سبک ها به مانند گرانج، بریت پاپ و ایندی راک در بریتانیا و ایلات متحده به فروش بالای دست پیدا کردند. در ادامه دهه ۹۰ میلادی زیر سبک دیگری به مانند پاپ پانک ، الکترونیک راک ، رپ راک و رپ متال نیز وار موسیقی راک شدند. برخی از سبک ها مانند گاراژ راک و پست پانک در دهه نخست ۲۰۰۰ میلادی در تلاش بودند تا موسیقی راک را به ریشه های خود در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی برگردانند. از دهه ۲۰۱۰ میلادی، موسیقی راک جایگاه خود را به عنوان برترین و پرفروش ترین سبک موسیقی مورد پسند در دنیا غرب را از دست داد، هرچند همچنان از دید فروش هنوز جایگاه خوبی در هنر موسیقی داشت. سبک های هیپ هاپ و رقص الکترونیک در دهه ۲۰۱۰ میلادی و پاپ-پانک-هیپ هاپ در دهه ۲۰۲۰ میلادی بر موسیقی راک تاثیر فزآینده گذاشتند.
راک همچنین پدیده ای از جنبش های فرهنگی و مدنی بود که منجر به زایشش خرده فرهنگ های بزرگی به مانند مدها و راکرها در بریتانیا و جنبش هیپیان و پاد فرهنگی دهه ۶۰ در سانفرانسیسکو ایالات متحده شد. فرهنگ پانک در دهه ۷۰ میلادی، خرده فرهنگ های مانند گوت، و ایمو را در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی درست کرد. موسیقی راک توانست وارث رسم ترانه اعتراضی در موسیقی مورد پسند شود که پیشتر در اختیار موسیقی فولک بود.
ویژگی های موسیقی راک ویرایش
اگر بخواهم به شناسه درستی از راک اشاره کنم، موسیقی است عامه پسند اما نه به اندازه ایی که به فروش و سود ارزش زیادی بدهد.
مهترین ویژگی راک گیتار برقی است که به همراه یک تقویت کننده استفاده میشود. گیتار برقی به گونه امروزی در دهه ۱۹۵۰ با محبوبیت راک اند رول به وجود آمد. [۵] همچنین بسیار تحت تأثیر نوازندگان گیتار در سبک بلوز الکتریک قرار گرفت.[۶] گیتار برقی در راک بیشتر به همراه یک گیتار بیس الکتریک استفاده می شود که در دهه ۵۰ میلادی در موسیقی جاز نیز مورد استفاده بود.[۷] سازهای کوبهای مانند طبل و سنج نیز در راک استفاده می شوند.[۸] این سه ساز با گنجاندن سازهای دیگر، به ویژه کیبوردهایی مانند پیانو، ارگ هاموند و سینت سایزر همراهی می شوند.[۹] سازهای راک از سازهای پایه گروهای بلوز (گیتار لید، ریتم گیتار، بیس گیتار و درام) گرفته شده اند.[۶] گروهی از نوازندگانی که موسیقی راک را اجرا می کنند، گروه راک نامیده می شوند. گروه های راک از سه تا پنج عضو پدید می آیند.. بیشتر گروهای راک به گونه یک چهارنفره به وجود می آیند. که نوازندگان آن یک یا چند ساز را به مانند گیتار لید، ریتم گیتار، بیس گیتار، سازهای کوبه ای و کیبورد را می نوازند.[۱۰]
موسیقی راک بیشتر ریتم های مترش، بر میزان ۴/۴ نوشته میشود، که با ضرب تکراری طبل و ساز های کوبه ای در ضربات دو و چهارم همراهی میشود.[۱۱] ملودیها اغلب از حالتهای موسیقی قدیمیتر مانند دوریان و میکسولیدین و همچنین حالتهای گام ماژور و گام مینور سرچشمه میگیرند. هارمونی ها از گونه سه صدایی تا یک چهارم درست و پنجم درست شروع می شنود و تا پیشرفته ترین هارمونیک های ناهماهنگ ادامه پیدا می کنند.[۱۱] از اواخر دهه ۵۰ میلادی [۱۲] بهویژه از اواسط دهه ۶۰ میلادی به بعد، سروده های موسیقی راک از گونه بیت-همخوانی موسیقی بلوز و فولک استفاده میکنند، هرچند در دهه های ۸۰ و ۹۰ میلادی این ساختار سرودها راک دچار دگرگونی زیادی شده اند.[۱۳] منتقدان بر گوناگونی ریشه های راک و تنوع سبکی آن تاکید کرده اند.[۱۴] به دلیل تاریخ پیچیده راک و تمایل این سبک به وام گرفتن از سایر سبک های موسیقی، ناممکن است موسیقی راک را به یک تعریف موسیقایی یکسان متمایز کرد.[۱۵] به عقیده رابرت کریستگاو روزنامهنگار و منتقد موسیقی، «موسیقی راک یعنی ویژگی های هنری موسیقی فولک - رو راست بودن، سودمندی، مورد پسند بودن- را فناوری امروزی و نوگرایی یکی کنید».[۱۶]
برخلاف بسیاری از سبکهای قبلی موسیقی مورد پسند، سروده های راک با دامنه ی گستردهای از زمینه های مختلف مانند دلبستگی، آمیزش جنسی، سرکشی، بیم و ترس در مورد دشواری های مدنی - سیاسی و زندگی روزمره افراد نوشته می شوند.[۱۱] این دستمایه ها از سبک های متفاوتی مانند پاپ سنتی ، موسیقی محلی و ریتم اند بلوز به ارث رسیده است.[۱۷]
کریستگاو اشعار راک را با عنوان: «سروده های برازنده دنیا امروز با ساختاری ساده می کند میخواند.» اما او در ادامه ادعا می کند که: «در واقع راک فقط متعلق به خود موسیقی یا به طور کلی تر، سر و صدا به پا کردن است».[۱۸]
[۱۹][۲۰]
کریستگاو، که در سال ۱۹۷۲ نوشت: «راک اند رول بیشتر دربرگیرنده ویژگی های مردانه ای مانند پرخاشگری است».[۲۱][۲۲]
در اواخر دهه ۶۰ میلادی واژه راک جایگزین راک اند رول شد، که بیشتر با موسیقی پاپ در رویارویی قرار میگیرد هرچند که ویژگیهای مشترک زیادی با آن دارد. هرچند موسیقی راک دارای ویژگی ها زیادی مانند ساختار پیچیده تری موسیقی، اجرای زنده، و سروده های که دستمایه های بارزش تر و پیچیده تری در برابر سروده های موسیقی پاپ دارند.[۲۳]
به گفته موسیقیدان انگلیسی سایمون فریت: «راک چیزی فراتر از پاپ و راک اند رول بود. موسیقیدانان سبک راک با روی آوردن بر مهارت و تکنیک نوازندگی و پیچیدگی ساختار موسیقی و همچنین با گسترش نگاه خود به راک و سروده هایش از دریچه هنری، سبک تازه ای را به وجود آوردند».[۲۳]
سبکهای موسیقی راک ویرایش
راک اند رول ویرایش
راک اند رول که یکی از سبکهای تأثیرگذار و متداول در موسیقی راک است و روندی غیرقابل پیشبینی را طی کردهاست. در ابتدا زمانی که موزیسینهای راک موسیقی کانتری و ریتم اند بلوز را با هم تلفیق کردند، راک دارای مشخصههای بارزی مثل آنارشیسم بود ولی بعدها با گذشت زمان، این مشخصه نادیده گرفته شد و این نوع موسیقی به سمت کسب مهارت و ایجاد تحول رفت. الویس پریسلی معروف به پادشاه، جزء مهمترین شخصیتهای راک اند رول و یکی از موفقترین شخصیت تاریخ سبک راک بهشمار میرود.
پاپ/راک ویرایش
پاپ راک یکی از عمدهترین شاخههای موسیقی محسوب میشود که بهطور کلی به هر نوع موسیقی پاپ ساخته شده پس از دوران جذب راک اند رول میگویند. از ویژگیهای این سبک ملودیک و گیرا بودن موسیقی آن است.
سافت راک ویرایش
گرچه سبک سافت راک (Soft Rock) در اوایل دههٔ هفتاد پایهگذاری شد اما زمزمههای آن از اواخر دهه شصت آغاز شده بود. سافت راک موسیقی ملایمیست که بیشتر تکیه بر خواننده و ترانهسرا دارد تا نوازنده؛ گروه فلیت وود مک در دهه هفتاد مشهورترین گروه این سبک است.
سافت راک تا حدی متمایل به پاپ-راک است اما با فضایی ملایمتر و نرمتر. گروههایی مثل کارپنترز و شیکاگو تکیه بر موسیقی ساده و ملودیک داشتند و در طول حیات خود با تهیهکنندگان مختلفی هم کار کردند. در طول دههٔ هفتاد، سافت راک بازار موسیقی را تحت تأثیر خود قرار داد و بهطور جدی موسیقی تلفیقی هم عصر خودش را دچار دگرگونی کرد و در ایران هم گروههای زیادی در این سبک فعالیت دارند مانند دِ وِیز، رضا یزدانی، شروین اِن زِد بند و ….
هارد راک ویرایش
از نظرِ اکثریت دست اندر کاران موسیقی، دو سبک هارد راک و هوی متال مشابه هستند. چرا که شباهتهای بسیار زیادی بهم دارند. در هر دو مورد صدای خشن گیتار کاملاً قابل تشخیص است و بهطورِ معمول نقش اساسی را در گروه، خواننده اجرا میکند که معمولاً وظیفه نواختن سازی را هم به عهده دارد. اگر چه تفاوتهای اساسی نیز دیده میشود از جمله لزوم وجود ریتم در پس زمینه موسیقی هارد راک. در صورتی که این ویژگی در موسیقی هوی متال دیده نمیشود بلکه این نوع موسیقی بر صدای خشن گیتار و ریتمهای کوبهای تکیه دارد. لد زپلین، گانز ان رزز و ای سی/دی سی از پر نفوذترین گروههای سبک هارد راک هستند.
هارد راک در اواخر دههٔ ۶۰ رشد خود را آغاز کرد و تحولی در زمینه موسیقی راک ایجاد کرد. در هارد راک کمتر از بلوز از بداهه نوازی استفاده میشود و در عین حال به خشونت سبک هوی متال نیست، اگرچه همان ریفها و سولوهای طولانی و صداهای خشن در هارد راک نیز هست. در این سبک این ریتمها و ریفها هستند که بیشترین اهمیت را دارند و باید به بلندترین شکل ممکن نواخته بشوند.
گرانج ویرایش
سبکی که اوج درخشش آن در دهه ۹۰ اتفاق افتاد و تبدیل به محبوبترین سبک هارد راک این دهه شد و این درخشش نتیجه خلاقیت کرت کوبین و بقیه اعضای نیروانا بود.[نیازمند منبع] سبکی که از دل بلک سبث برخاست و حاصل ترکیب موسیقی پانک و هوی متال بود و البته گرایشش بیشتر به سمت پانک بود تا هوی متال، بهخصوص در انتخاب اشعار و نوع اعتراض موسیقایی آن. اما در نحوه نواختن ریفها به هوی متال شباهت بیشتری داشت. این سبک دارای دو نسل و دورهٔ مشخص است: نسل اول شامل گروههای گرین ریور، ماد هانی میشد که این موج هنوز هم ادامه دارد و ریفهای آن سنگین تر و خشن تر از ریفهای دورهٔ دوم است. مشهورترین گروه از موج دوم نیروانا است که موسیقی آن ملودیک تر از سایر گروههای گرانج است و مهمترین ویژگی آن stop-start زیاد آنست.[نیازمند منبع]
آلترنیتیو راک ویرایش
آلترنیتیو راک یکی از شاخههای راک است که تمام گروهای پست پانک را از اواسط دهه هشتاد تا اواسط دهه ۹۰ تحت تأثیر خود قرار داد. از مطرحترین گروهها و هنرمندا به یوتو، امو، نیروانا، میوز، کرید، پیومنت و ... اشاره کرد.
پانک راک ویرایش
در اواخر دهه ۶۰ و دهه ۷۰، رویدادهای اجتماعی، مانند جنگ ویتنام، تورم، و بیکاری، در موسیقی ان دوران خود را منعکس میکرد. در حالی که موسیقی جدی تر میشد، اما ارتباطش با مسایل روزمره زندگی کم میشد و در بیشتر حالت فرار از واقعیات میگرفت. در همین زمان بود که گروههای پانک در انگلیس با تأثیر گرفتن از این جو، و همچنین با کمک از موسیقی بعضی از گروههای آمریکایی، رو به گسترش گذاشتند. از اولین و مشهورترین این گروهها، سکس پیستولز بود.
تنوعهای موسیقی راک در دهه ۱۹۸۰ ویرایش
در دهه ۱۹۸۰ موسیقی راک مردمی اشباع و جذب شد. این دوران همچنین شاهد موج جدید هوی متال انگلیسی بود. در اولین بخش این دهه شاهد هنرنمایی ابتکارها و نوآوریهای ادی ون هلن و گروه ای سی دی سی هستیم. بونو از یوتو به گرایش و تمایلهای خود ادامه داد. همگام با این پدیده، باندهای موج جدید پاپ با اجرا کنندگانی مانند بیلی آیدولو گوگوسبا شهرت افزاینده خود مردمی و عمومی باقیماند. راک قلب مملکت آمریکایی این مورد بهطور قوی افزایش یافت که مثالی از آن توسط بروس اسپرینگتون، باب سیگر، جان (کوگار) ملنکاپ و دیگران بود؛ که این توسط تصنیف نویسان- خوانندگان سنتی آمریکایی، پل سایمون و ستاره سابق انگلیسی برنامه راک، پیتر گابریل موسیقی راک ورل با انواع سبکهای موسیقی سنتی در سراسر جهان تقویت و معروف شد، این شهرت و معروفیت بنام *موسیقی جهانی* شناخته شد و شامل تقویت و معروفیت مانند راک نسلهای مختلف شد.
این باندها دردهه ۸۰ تعداد بسیار زیادی را به طرف راک انگلیسی زیرزمینیتوی-پاپ، برق کفش و سنگ فضایی مانند نفوذ گیتار سنتی انگلیسی که توسط نوازندگان سنگ درخشان اجرا و پخش میشد، کشاندند. برای مدتی بلور اوسیس با رقابت سرسختانه مشابه با رقیبان نوازندگان سنگهای غلتان بودند. برای مدت دیگری باندهایی مانند بلور که گرایش به پیروی از چهرههای کوچک و پرهیجان، اوسیس ترکیب شده باجنبههای سنگهای غلتان و با ملودی نوازندگان آن داشتند. بادهای روحیه و رادیو هد تمایلی به مجریهایی مانند الویس کوستلو، فرزام، پینک فلوید و R.E.M با موسیقی راک پیشرفته و ویرایش شده در بیشتر آلبومهای معروف، کامپیوتر OK «داشتند. این باندها خیلی موفق بودند و برای مدت زمانی به اوسیس لقب» بزرگترین باند در جهان" بخاطر تشکر از فروش ۱۴ میلیون نسخه از آلبوم آنها در سراسر جهان داده شده بود ولی بعد از ورشکستگی و فروپاشی باند، مصیبت از دست دادن محبوبیت مردمی و همگانی و کاهش چشمگیر حمایت عمومی در ایالات متحده افت پیدا کردند. باند روحیه بعد از ایجاد مشکلاتی در آن و کنار کشیدن باند دیگر رادیو هد به داخل باندهای الکترونیکی ایالات متحده آمریکا به عنوان یک مشکل عمده از هم پاشیده شدند.
بریت پاپ ویرایش
موقعی که آمریکا لبریز از موسیقی گانگ و گانگ ثانوی و هیپ هاپ بود، بریتانیا به سبک موسیقیای در اواسط دهه ۹۰ بازگشت که بریت پاپ نامیده میشد و توسط باندهایی مانند سدو، اوسیس، روحیه، ردیو هد، پالپ و بلِر اجرا میشد.
جستارهای وابسته ویرایش
هوی متال ویرایش
یکی از زیرشاخههای اصلی راک، سبک هوی متال است که امروزه خود به عنوان یک شاخهٔ اصلی شناخته میشود. از موسیقی متال که به علت خشنبودن آواها به این نام خوانده میشود، به خودی خود زیر شاخههای متعددی منشعب شدهاست. این موسیقی با گروه لد زپلین و سپس بلک سبث آغاز شد. دههٔ هشتاد میلادی دوران شکلگیری کاملتر و تعالی این سبک به حساب میآید.
منابع ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ Studwell, W. E.; Lonergan, D. F. (1999). The Classic Rock and Roll Reader: Rock Music from its Beginnings to the mid-1970s (h ed.). Abingdon: Routledge. ISBN 0-7890-0151-9.
- ↑ فراهانی، ایلیا. (1400). شبح تام جود: موسیقی عامه پسند در آمریکا از وودی گاتری تا بروس اسپرینگستین. تهران: نشر آگه.
- ↑ W. E. Studwell and D. F. Lonergan, The Classic Rock and Roll Reader: Rock Music from its Beginnings to the mid-1970s (Abingdon: Routledge, 1999), شابک ۰−۷۸۹۰−۰۱۵۱−۹ p.xi
- ↑ Wyman, Bill (20 December 2016). "Chuck Berry Invented the Idea of Rock and Roll". Vulture.com. New York Media, LLC.
- ↑ J.M. Curtis, Rock Eras: Interpretations of Music and Society, 1954–1984 (Madison, WI: Popular Press, 1987), شابک ۰−۸۷۹۷۲−۳۶۹−۶, pp. 68–73.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ Campbell, Michael; Brody, James (2007). Rock and Roll: An Introduction (2nd ed.). Belmont, CA: Thomson Schirmer. pp. 80–81. ISBN 978-0-534-64295-2.
- ↑ R.C. Brewer, "Bass Guitar" in (Shepherd 2003), p 56.
- ↑ R. Mattingly, "Drum Set" in (Shepherd 2003), p 361.
- ↑ P. Théberge, Any Sound you can Imagine: Making Music/Consuming Technology (Middletown, CT, Wesleyan University Press, 1997), شابک ۰−۸۱۹۵−۶۳۰۹−۹, pp. 69–70.
- ↑ D. Laing, "Quartet" in (Shepherd 2003), p 56.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ C. Ammer, The Facts on File Dictionary of Music (New York: Infobase, 4th edn., 2004), شابک ۰−۸۱۶۰−۵۲۶۶−۲, pp. 251–52.
- ↑ (Campbell و Brody 2007، ص. 117)
- ↑ J. Covach, "From craft to art: formal structure in the music of the Beatles", in K. Womack and Todd F. Davis, eds, Reading the Beatles: Cultural Studies, Literary Criticism, and the Fab Four (New York: SUNY Press, 2006), شابک ۰−۷۹۱۴−۶۷۱۵−۵, p. 40.
- ↑ T. Gracyk, Rhythm and Noise: an Aesthetics of Rock, (London: I.B. Tauris, 1996), شابک ۱−۸۶۰۶۴−۰۹۰−۷, p. xi.
- ↑ P. Wicke, Rock Music: Culture, Aesthetics and Sociology (Cambridge: Cambridge University Press, 1990), شابک ۰−۵۲۱−۳۹۹۱۴−۹, p. x.
- ↑ Christgau, Robert (1981). "Genesis: Selling England by the Pound". Christgau's Record Guide: Rock Albums of the Seventies. Ticknor & Fields. ISBN 0-89919-025-1. Retrieved 16 October 2021 – via robertchristgau.com.
- ↑ Farber, Barry A. (2007). Rock 'n' roll Wisdom: What Psychologically Astute Lyrics Teach About Life and Love. Westport, CT: Praeger. pp. xxvi–xxviii. ISBN 978-0-275-99164-7.
- ↑ Christgau, Robert; et al. (2000). McKeen, William (ed.). Rock & Roll Is Here to Stay: An Anthology. W.W. Norton & Company. pp. 564–65, 567. ISBN 0-393-04700-8.
- ↑ McDonald, Chris (2009). Rush, Rock Music and the Middle Class: Dreaming in Middletown. Bloomington, IN: Indiana University Press. pp. 108–09. ISBN 978-0-253-35408-2.
- ↑ S. Waksman, Instruments of Desire: the Electric Guitar and the Shaping of Musical Experience (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2001), شابک ۰−۶۷۴−۰۰۵۴۷−۳, p. 176.
- ↑ Frith, Simon (2007). Taking Popular Music Seriously: Selected Essays. Aldershot, England: Ashgate Publishing. pp. 43–44. ISBN 978-0-7546-2679-4.
- ↑ Christgau, Robert (11 June 1972). "Tuning Out, Tuning In, Turning On". Newsday. Retrieved 17 March 2017.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ T. Warner, Pop Music: Technology and Creativity: Trevor Horn and the Digital Revolution (Aldershot: Ashgate, 2003), شابک ۰−۷۵۴۶−۳۱۳۲-X, pp. 3–4.
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «rock». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۹ اوت ۲۰۱۰.
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Rock And Roll». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۹ اوت ۲۰۱۰.
پیوند به بیرون ویرایش
- موسیقی راک در کرلی