نسبت‌های خانوادگی

نسبت‌های خانوادگی به نسبت‌هایی گفته می‌شود که اقوام و خویشان برای نام بردن از هم استفاده می‌کنند.

نسبت‌های خانوادگی بر سه گونه‌اند.

• نسبت‌های قومی
• نسبت‌های خویشی
• نسبت‌های ناتنی.

نسبت‌های قومی

نسبت‌های قومی، نسبت‌های خانوادگی‌ای هستند که بواسطهٔ زاد و ولد بوجود آمده‌اند. نسبت‌های قومی همیشگی هستند. نسبت‌های قومی به ترتیب نسل برای هر شخص عبارت است از:

سه نسل قبل

پدر مادربزرگ (جد)، پدر پدربزرگ (پدرجد یا جد اعلاء یامادر مادربزرگ و مادر پدربزرگ (به مادربزرگ پدر، جده می‌گویند)

دو نسل قبل

پدربزرگ پدری (جد)، پدربزرگ مادری (جد)، مادربزرگ پدری، مادربزرگ مادری

یک نسل قبل

والدین شامل مادر و پدر، خاله، دایی، عمه، عمو

هم نسل

خواهر، برادر، پسرخاله، دخترخاله، پسردایی، دختردایی، پسرعمه، دختر عمه، پسرعمو، دختر عمو

نسل بعد

فرزند شامل دختر (فرزند) و پسر (فرزند)، برادرزاده، خواهرزاده

دو نسل بعد

نوه نواسَ

سه نسل بعد

نواده = نتیجه

چهار نسل بعد

نبیره

پنج نسل بعد

ندیده

نسبت‌های خویشی

نسبت‌های خویشی، نسبت‌های خانوادگی‌ای هستند که بواسطهٔ پیوند خویشاوندی (ازدواج) بوجود می‌آیند. نسبت‌های خویشی با از بین رفتن پیوند خویشاوندی از بین می‌روند.

نبست‌های خویشی هر شخص عبارت است از:

همسر شامل زن (همسر) و مرد (شوهر)

باجناغ و جاری

برادرزن، برادرشوهر، خواهرزن، خواهرشوهر

پدر زن، پدر شوهر، مادر زن، مادر شوهر

پدربزرگ شوهر، مادربزرگ شوهر، پدربزرگ زن، مادربزرگ زن

داماد و عروس

زن برادر و شوهر خواهر زن دائی و زن عمو شوهر خاله و شوهر عمه

نسبت‌های ناتنی

نسبت‌های ناتنی نسبت‌هایی هستند که با ازدواج دوم (و بعد از آن) یک مرد یا زن پدید می‌آید. این نسبت‌ها و تعریفشان، تا حدودی بستگی به فرهنگ جامعه نیز دارد. یعنی ممکن است در جامعه ای برخی روابط فامیلی ناتنی محسوب شود درحالیکه در جامعه دیگری آن روابط ناتنی بحساب نیایند.

نابرادری (برادر ناتنی) ناپسری (پسر ناتنی) ناخواهری (خواهر ناتنی) نادختری (دختر ناتنی) هوو (زن دیگر شوهر)

نام نسبت‌های خانوادگی در لهجه‌ها و گویش‌ها و زبان‌های مختلف ایرانی‌تبار

فارسی معیار	تهرانی	کابلی	شیرازی	مشهدی	هراتی	لری	کُردی	دزفولی	بلوچی	مازنی	بندری	گیلکی	زبان تُرکی آذربایجانی	زبان تُرکی ترکمنی	زبان تُرکی قشقائی
پدر	بابا	پدر	بْوُ - آقُو - یاد کرد = اَبَوی	آقا	پر	بَوِه، بِهو	باووک، باووَه، بابَه	بوآ	پت (Pet)	پیئِر (pier)، پِر	بَپ، بَپو	پِئِر	آتا - دَدَه	[دده]]	آتا - دَدَه - آقا
مادر	مادر	مادر	ننه ـ خانم والِدِه ـ مامان	ننه	مادر	دا، دایَه	دا، دایْک، دالگ	مار	مات (Mat)	نِنا (Nena) مار	مُم، مُمِی	مار	آنا	اانه..ننه	آنا - نَنَه
خواهر	خواهر (Xaahar)	خواهر (Xwaahar)	آغاباجی تبدیل شده به =آباجی و آبجی بزرگ = شاباجی	آبجی	خور (Xowar)	خوار، دَدو، دَدِه	خویشْک/ خوشْک	خوار	گهار (Gohar)	خواخِر (Khakher)، دِدا	خواه، دادا	خاخۊر	باجؽ - آبجؽ - آعایال دوغان	باجؽ - دَدَه
برادر	برادر	برادر (Brader)	کاکُو koªKa کاکا - داداش ـ بِرار بزرگ=آکاکُو koª-kaªa کوچک= داچّی	برار	برار (Boraar)، لالا	بِرار، کَکا، کاکا، گَوُ، گَگِه	برا، کاکَه	برار	برات (Berat)	بِرار (Berar)، گَگِه (Gageh)	بَرار، کاکا	برار	قَردَش - قارداش - قارؽن‌داش	دوغان	قارداش - داداش - کاکا
پدربزرگ	بابابزرگ	پدرکلان	بُوُ بزرگ ـ بابا بزرگ ـ آقو بزرگ	باباکولون		پاپا، باوا	باپیر		پیروک (Pirok)	گَته پیئِر، گَتفا	بپْ‌گَپو	پيله پئر	بؤېۆک‌آتا - بؤېۆک‌بابا کاکا...آتا	بؤېۆک‌آتا - بؤېۆک‌دَدَه
مادربزرگ	مامان‌بزرگ	مادرکلان	بی بی ـ آبی‌بی ـ خانم بزرگ ـ مامان بزرگ ـ خانم دوسی	ننه‌کولون		ننه، دالو دا		ننه، مَمَه	بلّوک (Ballok)	گَته‌مار، گَنّا	ممْ‌گَپو	پیله مار	بؤېۆک‌آنا - بؤېۆک‌ماما	اجه]]	بؤېۆک‌آنا - بؤېۆک‌نَنَه - آنِّه
عمو	عمو	کاکا	عامو ـ حاج عامو	عمو	عمو، کاکا	آمو، تاتِه	مامه، آپۆ، تاتَه	اومو	ناکو (Nako)	عامی	عامو	آمۊ	اَمێ - آمجا	آغام	اَمێ
دایی	دایی	ماما	بزرگ=خان دُوی کوچک= دُئی	خالو	خالو، ماما، دایی	هالو	خاڵو، هاڵو	خُلو	دایی	دایی	خالو	دأيي، دئي	داېؽ	دایی	داېؽ - تاغا
عمّه	عمّه	عمّه										عمه	بيبي	داېزا	بيبي
خاله	خاله	خاله										ماشَل	خالا - تِېزَه	خالا ..اجکه	خالا
شوهر	شوهر (Shohar)	شوهر (Shavhar)	شْوور - شی گر	شو	شو (Shou)	مِرَ/ مِیرَ	شۆی، مێرد	می‌رَ	شی/ شو	شی	شو	شؤ / مرد	اَر - قُجا	ار	اَر - کيشي
شوهرهای دو خواهر	باجناغ	باجه	هم‌ریش	هم‌زلف، باجه	باجه	هُم‌ریش	هاوزاووا، هام‌زۆما	هُم‌ریش	هُم‌ریش (Baja)	باجا (Baja)	شو خواهْزن	همزاما	باجاناق	باجا]]	جؽناغ‌داش - کۆرَکَن‌داش
زن برادر شوهر	جاری		هم‌روس ـ هماروس مخفف هم عروس	جاری	امبجین	هُم‌بیی	هاوبۆک، هام‌بۆی	هَم‌بِی	هَم‌بِی (Yari)	شی‌بِرارزن، یاری	زن برارْشو	شؤبرارزن / مردبرارزن	قَېن یا قاېن خاتؽنؽ - قَېن یا قاېن آرۈادؽ التی	جؽناغ‌داش - گَلێن‌داش
برادر زن	برادر زن	خسر بوره		برارزن	خسر بوری	برار زونَ/ برار زنَ	ژن‌برا	زونه برار	زن برار (Zan Berar)	زن برار (Zan Berar)	برارْزن	زن برار	قَېن - قاېن	[یوورجی..قاین‌آغا]]	قاېن
برادرشوهر	برادرشوهر			برارشو	برارشو	برار می‌رَ	هیوه‌ر	برار می‌رَ	وَسِرزَهت	شی بِرار		شؤ برار / مرد ٚ برار	قَېن - قاېن	قاېؽن‌آقا	قاېن
خواهرزن	خواهرزن	خیاشنه		خوارزن	خشلوچه	خوار زنَ		خار زونَ	دوسکیچ	زن خواخر (Zan Khakher)	خواهْ‌زن	زن خاخۊر	بالدؽز - اِلتێ	اؤوَې‌قؽزدُغان	آروادباجؽسؽ - گؤرمۆ
خواهر شوهر	خواهر شوهر		زن باشد = بهار دوسی. دختر باشد = غنچه دوسی. نامزد باشد = غنچه گلی.	خوارشو	خورشو	خوار می‌رَ	دش	خوار می‌رَ	دوسکیچ	شی خواخر (Shi Khakher)	خواهْ‌شو	شؤ خاخۊر / مرد ٚ خاخۊر	بالدؽز - اِلتێ	اؤوَې‌قؽزدُغان	گؤرمۆ - اَرباجؽسؽ
پدر زن	پدرخانوم	خسر		خُسُر	خسر	اومو	خه زووره	عومو	زن پیر/ وَسِرک	زن پیئِر (Zan Pier)	بپْ‌زن	زن پئر	قَېن یا قاېن آتا - قَېن یا قاېن دَدَه	قاېؽن‌آتا	قاېن‌آتا - قاېن‌بابا
پدر شوهر	پدر شوهر	حسر	اومو، بوهٔ می‌رَ	خسر، عمو	پیرشو	حسیره نر	خه‌زووره	عومو	وَسِرک	شی پیئِر (Shi Pier)	بپْ‌شو	شؤ پئر / مرد پئر	قَېن یا قاېن آتا - قَېن یا قاېن دَدَه	قاېؽن‌آتا	قاېن‌بابا - قاېن‌آتا
زن برادر	زن‌داداش	ینگه، خانوم بیادر	زن کاکو	زن برار	زن برار، زن لالا	زِ برار (za barar)	براژن	زونه برار		زن برار (zan berar)	زنْکاکا، زنْ‌برار	زن برار	گَلێن - ېِنگێ	دُغانؽں‌آېالؽ	گَلێن - قارداش‌آروادؽ - کاکاآروادؽ
شوهرخواهر	شوهرخواهر	لالی	آق میرزا	شو خور	میره خوَر	شو خویشک	می‌رِ خوار		خِش (Khesh) زاما (zama)	شو خواه		خاخۊر مرد	کۆرَکَن - ېِزنێ	دُغان‌آدامسؽ	کۆرَکَن - باجؽ‌اَرێ
مادرزن	مادر خانوم	حشو		خُش		حسیره ما	دا ژهَن، خسۆره	خَسی	وسّوک (Vassook)	زن مار (zan mar)	ممْ‌زن	زن مار	قَېن یا قاېن آنا - قَېن یا قاېن نَنَه	قاېؽن‌اِنَه	قاېن‌نَنَه - قاېن‌آنا
مادر شوهر		خشو					خه‌سووره					شؤ مار / مرد ٚ مار	قَېن یا قاېن آنا - قَېن یا قاېن نَنَه	قاېؽن‌اِنَه	قاېن‌نَنَه - قاېن‌آنا
داماد	داماد											زاما	کۆرَکَن	قیېِوێسێ	کۆرَکَن
عروس	عروس											گيشه	گَلێن	گِلێن	گَلێن