فرمانداری ویژه

فرمانداری ویژه یکی از مراکز دولتی وابسته به وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران است که ازنظر سلسله‌مراتب اداری فراتر از فرمانداری و فروتر از استانداری قرار دارد.

فرمانداری ویژه بخش عمده‌ای از اختیارات استانداری را دارد و تشکیلاتی است که از فرمانداری گسترده‌تر، توانمندتر و بزرگتر ولی از استانداری کوچکتر و محدودتر است.

این مرکز در شهرستان‌هایی که سه شاخص از میان شاخص‌های پنجگانهٔ زیر را دارا باشند، تأسیس می‌شود:

1. جمعیت شهرستان بیش از ۲۵۰٬۰۰۰ نفر باشد.
2. جمعیت مرکز شهرستان بیش از ۱۲۵٬۰۰۰ نفر باشد.
3. مسافت بین مرکز شهرستان و مرکز استان بیش از ۱۲۵ کیلومتر باشد.
4. سابقه فرمانداری بیش از ۵۰ سال
5. مساحت شهرستان بیش از ۵ هزار کیلومتر

در سال ۱۳۸۶ شهرستان‌هایی که از سه شاخص، تنها دو شاخص را دارا بودند، فرمانداری آن‌ها به ویژه ارتقا یافت. بعدها دو شرط دیگر به این سه شرط اضافه شد.

واحد تقسیمات کشوریِ ایران	مسئول	نهاد مرتبط	مرکز
کشور	وزیر کشور	وزارت کشور	پایتخت
استان	استاندار	استانداری	مرکز استان
شهرستان	فرماندار	فرمانداری (ویژه)	مرکز شهرستان
بخش	بخشدار	بخشداری	مرکز بخش
دهستان	دهدار	دهداری	مرکز دهستان
شهر	شهردار	شهرداری	ندارد
روستا	دهیار	دهیاری	ندارد

محتویات

ساختار اداری

• فرمانداری ویژه در مرکز شهرستان قرار دارد و مسئول اصلی این اداره فرماندار ویژه است. فرماندار ویژه دارای سطح اختیارات بالاتر از فرماندار در سایر شهرستانهاست و معاون استاندار محسوب می‌شود. در نخستین سال این طرح (۱۳۸۶)، در شهرستان‌های سبزوار، شاهرود، آبادان، خوی، مراغه، سیرجان، مهاباد، زابل، دزفول، تربت حیدریه، ایرانشهر، میاندوآب فرمانداری آن‌ها به ویژه ارتقا یافت.
• سطح مدیران واحدهای اداری وزارتخانه‌های مسکن شهرسازی، جهاد کشاورزی، آموزش و پرورش، راه و ترابری، امور اقتصادی و دارایی، کار و امور اجتماعی و اطلاعات در شهرستان‌های اداری فرمانداری ویژه به معاون مدیرکل ارتقائ می‌یابد.

فرمانداریهای ویژه در استانهای ایران

استان آذربایجان شرقی

• فرمانداری ویژه شهرستان مرند
• فرمانداری ویژه شهرستان مراغه
• فرمانداری ویژه شهرستان میانه

استان آذربایجان غربی

• فرمانداری ویژه شهرستان میاندوآب
• فرمانداری ویژه شهرستان خوی
• فرمانداری ویژه شهرستان مهاباد

استان اصفهان

• فرمانداری ویژه شهرستان کاشان
• فرمانداری ویژه شهرستان نجف‌آباد

استان خراسان رضوی

• فرمانداری ویژه شهرستان سبزوار
• فرمانداری ویژه شهرستان نیشابور
• فرمانداری ویژه شهرستان تربت حیدریه
• فرمانداری ویژه شهرستان مشهد

استان خوزستان

• فرمانداری ویژه شهرستان آبادان
• فرمانداری ویژه شهرستان دزفول
• فرمانداری ویژه شهرستان خرمشهر

استان سمنان

• فرمانداری ویژه شهرستان شاهرود

استان سیستان و بلوچستان

• فرمانداری ویژه شهرستان ایرانشهر
• فرمانداری ویژه شهرستان زابل
• فرمانداری ویژه شهرستان چابهار

استان فارس

• فرمانداری ویژه شهرستان جهرم
• فرمانداری ویژه شهرستان فسا
• فرمانداری ویژه شهرستان لارستان

استان کردستان

• فرمانداری ویژه شهرستان سقز

استان کرمان

• فرمانداری ویژه شهرستان رفسنجان
• فرمانداری ویژه شهرستان سیرجان

استان گلستان

• فرمانداری ویژه شهرستان گنبد کاووس

استان لرستان

• فرمانداری ویژه شهرستان بروجرد

استان مازندران

• فرمانداری ویژه شهرستان آمل
• فرمانداری ویژه شهرستان بابل
• فرمانداری ویژه شهرستان تنکابن

استان مرکزی

• فرمانداری ویژه شهرستان ساوه

استان همدان

• فرمانداری ویژه شهرستان ملایر

استان هرمزگان

• فرمانداری ویژه شهرستان میناب

استان تهران

• فرمانداری ویژه شهرستان ری
• فرمانداری ویژه شهرستان تهران

استان خراسان جنوبی

• فرمانداری ویژه شهرستان طبس

حاشیه‌ها

عدم ابلاغ ارتقای فرمانداری‌ها به فرمانداری ویژه از سال ۱۳۹۲

در حالی که بسیاری از شهرستان‌های که فرمانداری آن‌ها به «فرمانداری ویژه درجه ۱» ارتقا یافته‌است، با توجه به تبصره دارا بودن ۲ شاخص از ۳ شاخص ذکرشده این قانون بوده‌است. در همین رابطه در شهرستان‌های ورامین و بوکان حاشیه‌های بسیاری این قانون به خود گرفته‌است چراکه هر دو شهرستان از سال ۱۳۹۲ مصوبه ارتقای فرمانداری آن‌ها به ویژه تصویب شده‌است اما از سوی وزارت کشور تاکنون ابلاغ نشده‌است و نارضایتی‌های فراوانی را در میان مسئولین و مردم این مناطق به وجود آورده‌است. هر دو شهرستان مذکور جمعیتی بالغ بر ۲۵۰٬۰۰۰ دارا می‌باشند و از شهرهای مهم و مهاجرپذیر ایران به‌شمار می‌روند.در همین رابطه، گمانه زنی‌های وجود دارد که در دولت دوازدهم مصوبه فرمانداری ویژه لغو و جایگزین مصوبه‌ای دیگر با در نظر گرفتن شاخص‌های شهرستان‌ها در نظر گرفته می‌شود. از دولت یازدهم تاکنون سرنوشت فرمانداری ویژه در ابهام قرار دارد.