دراویش گنابادی
سلسله نعمتاللهی سلطانعلیشاهی (گنابادی) یکی از سلسلههای تصوف است.
تاریخچهویرایش
سلسله نعمتاللهی یکی از طریقتهای تصوف است که سینه به سینه از امامان به این نقطه رسیدهاست.[۱] سلسله نعمتاللهی سلطان علیشاهی گنابادی در عصر حاضر از معروفترین سلسلههای تصوف[۲]است.
کلمه نعمتاللهی از نام شاه نعمتالله ولی گرفته شده و چون در دوران وی، پیروان او را «نعمتاللهی» میخواندند، این عنوان به کسانی که بعد از وی از عقاید و روش صوفیانه وی تبعیت کردند، داده شد. قبل از شاه نعمتالله نام طریقت همنام با قطب وقت بوده، چنانکه در زمان معروف کرخی به معروفیه و در زمان جنید بغدادی به جنیدیه مشهور بودهاست.[۳]
نسبت خرقه شاه نعمتالله ولیویرایش
شاه نعمتالله ولی ← عبدالله یافعی ← ابیصالح بربری ← نجمالدین کمال کوفی ← ابوالفتوح صعیدی ← ابومدین مغربی ← ابوالسعود اندلسی ← شیخ ابوالبرکات ← ابوالفضل بغدادی ← احمد غزالی ← ابوبکر طوسی ← ابوالقاسم گورکانی ← ابوعثمان سعید مغربی ← ابوعلی کاتب ← ابوعلی رودباری ← جنید بغدادی ← سری سقطی ← معروف کرخی←[۴]
شاه نعمتالله ولیویرایش
سید نورالدّین شاه نعمتالله ولی از اقطاب و عرفای مشهور قرن هشتم و نهم هجری است نعمتالله ولی در روز دوشنبه چهاردهم ربیع الاول ۷۳۱ هجری قمری در شهر حلب متولد شد. هفت سال مرشد خود عبدالله یافعی را خدمت کرد در هرات نعمتالله ولی با نوهٔ میرحسینی هروی پرسنده سؤالات گلشن راز ازدواج کرد و ثمرهٔ این ازدواج فرزند او برهان الدین خلیلالله (متولد ۷۷۵ هجری) بود که پس از نعمتالله ولی به قطبیت سلسله نعمتاللهی رسید. شاه نعمتالله ولی قریب صد سال زندگی کرد و سرانجام در روز پنجشنبه بیست و سوم ماه رجب ۸۳۲ و به قولی ۸۳۴ هجری در کرمان خرقه تهی کرد.[۴]
فعالیتهای عمرانیویرایش
نعمتالله ولی توجه خاصی به خدمات عامالمنفعه داشت و در برخی از مناطق و شهرهای ایران مانند ماهان، کرمان، ابرقو و تفت یزد اقدامات عمرانی مانند احداث ساختمان، باغ و حفر قنات به انجام رسانید که برخی از آنها مانند عمارت شاه ولی در تفت یزد کماکان باقی است.
تألیفاتویرایش
از شاه نعمتالله ولی آثار و تألیفات متعددی بهجا ماندهاست از جمله کلیات اشعار، رسالهها و شرح لمعات.[۵][۶][۷][۸]
مکتبویرایش
گرچه پیشوایان طریقت از قبل از نعمتالله ولی تا زمان علی ابن ابیطالب فراوان بودهاند، بعد از وی این سلسله به نام نعمتاللهی معروف شد. یک نظر اجمالی به وضع تصوف قبل و بعد از نعمتالله ولی این علت را به خوبی توجیه مینماید. دو نوع اجتهاد از طرف نعمتالله ولی در تصوف به عمل آمد:[۹]
- اجتهاد نظری: نعمتالله ولی برای اینکه مسئله وحدت وجود را بیان کند، وجود را به دریایی تشبیه میکند و مظاهر آن را امواج و حبابهای آن دریا میداند که در حقیقت آباند. شاه میگوید: حقیقت وجود مانند نقطه است و دایرهای که از حرکت آن پیدا میشود نمودار مظاهر وجود است که اگرچه ظاهراً وجودی دارد اما در حقیقت آن وجود اعتباری است. نیز مانند الف و سایر حروف که از نقطه پیدا میشوند و وجودشان ظاهری میباشد.
- اجتهاد عملی: نعمتالله ولی اقداماتی در زمینه تصوف نمود که میتوان از موارد زیر نام برد.
- اولین قدم مفید او منع پیروان مکتب خود از بیکاری و گوشه نشینی بود.
- اقدام دیگر وی این بود که مریدان را از داشتن لباس مخصوص فقر نهی نمود.
- از زمان نعمتالله ولی به بعد در روحیه پیروان نعمتاللهی نشاط و سرور و شادمانی سالک در سیر و سلوک بر خمود و گرفتگی و اندوه او میچربد.
- شاه نعمتالله ولی تصوف را امری انحصاری نمیدانست و هرکه را طالب مکتب توحید میدید، الفبای محبت میآموخت.
- شاه نعمتالله ولی با تمام ملل و نحل و سلاسل فقری آن زمان، با کمال محبت سلوک مینمود.[۵] [نیازمند منابع بیشتر]
ویژگیهای سلسله نعمتاللهیویرایش
ویژگیهای مهم اجتماعی سلسله نعمتاللهی از این قرار است:[۱۰]
- عزلت را نمیپسندند و خلوت در انجمن را بر آن ترجیح میدهند.
- سخت مخالف استعمال حشیش و اعتیادات از این نوعاند.
- درویشان نعمتاللهی باید به کاری مشغول باشند و بیکاری در این طریق نهی است.
- لباس مخصوصی را انتخاب نکردهاند.
- انسانها را از هر مذهب و ملت که باشند دوست دارند و احترام میگذارند و در زندگی روش ایشان شفقت به خلقالله است.
- طرفدار صلح و برابری و برادری هستند.
دیدگاه نظام جمهوری اسلامیویرایش
اندکزمانی پس از پیروزی انقلاب ۵۷ حمله به حسینیهها دراویش شدت گرفت، کرمان نخستین شهر بود، یکی از علل اصلی مشکل جمهوری اسلامی با دراویش به حوزه مذهب ارتباط داشت، کاهش علاقمندان به قرائت بنیادگرا از شیعه دوازده امامی حکومت را نگران ساخته بود و آنها برای حل این مشکل فشار بر گروههای مذهبی اقلیت را برگزیدند که توانستهاند حوزه باورمندان به آئین خود را علیرغم همه تنگناها و تبعیضها افزایش دهند.[۱۱]
عاملان این حملات عمدتاً از باورهای سنتی و حکومتی مراجعی همچون صافی گلپایگانی، وحید خراسانی، نوری همدانی، فاضل لنکرانی و مکارم شیرازی تغذیه میشدند. دیدگاه و انگیزه این حملات عمدتاً «منحرف کردن جوانان و حزباللهیها» توسط دراویش عنوان میشد.
یکی از هدفهای اصلی برخی نهادهای حکومتی همچون «مؤسسه فرق و ادیان» و «دانشگاه باقرالعلوم» در جمهوری اسلامی مقابله با نفوذ رو به افزایش شمار پیروان دراویش گنابادی بودهاست.
سعید امامی، معاون علی فلاحیان، وزیر سابق اطلاعات ایران، در یکی از سخنرانیهایش در سال ۱۳۷۵، سوءظن حکومت به دراویش و قصد نهادهای اطلاعاتی برای برخورد با آنان را نشان داده بود. او از دراویش به عنوان یکی از «گروهکهای» چهارگانهٔ خطرناک برای نظام نام برده بود که «تفکرات وحشتناک» دارند، «دارند رشد میکنند» و وزارت اطلاعات عدهای از آنان را به همین دلیل دستگیر کردهاست.[۱۲]
جریان حکومتی مخالف با دراویش گنابادی به لحاظ ساختاری و تشکیلاتی این فرقه دارای سه شاخه میدانست؛[۱۳][۱۴]
جریان حاکمیت؛ نورعلی تابنده به عنوان قطب در این شاخه قرار میگرفت و بنابر عقیده جمهوری اسلامی بدنبال این بود که پسر خود را به عنوان جانشین خویش معرفی کند و جریان سیاسی تحرکاتش را تحت نظر او در سلسله دنبال میکرد.
جریان سنتی؛ یوسف مردانی (درگذشته ۱۳۹۹) و احمد شریعت (درگذشته ۱۳۹۹) مشایخ سلسله از حامیان این جریان بودند. یوسف مردانی همواره به این مسئله اعتراض داشته که چرا فقط باید طایفه تابنده رهبر فرقه گنابادی باشند. این جریان عقیدتا هم با نظام جمهوری اسلامی زاویه ای نداشت و نظرشان بر این بود که اقداماتی که انجام میدهند، طبق قانون است.
جریان سیاسی؛ جمهوری اسلامی معتقد است این جریان چالش امنیتی - سیاسی برای ایران ایجاد میکنند و آن را به دو دسته تقسیم میکند:
دسته اول در خارج، توسط مصطفی آزمایش هدایت میشود. طرفداران این جریان، لائیک و به هیچ چیز اعتقاد ندارند، بیشترین اسناد ایران را به بیگانگان دادهاند.
دسته دوم در داخل و توسط کسری نوری فعالیت میکند که در ایجاد اغتشاشات (اعتراضات) در شهرستان کوار و شهر تهران و بسیاری اقدامات دیگر تاکنون دست داشتهاست و در حوادث خیابان پاسداران هم به تحریک مردم پرداخته بود[۱۵]
تخریب حسینیههاویرایش
در دهه هشتاد حسینیههای دراویش گنابادی در چندین شهر ایران تخریب شد. این حسینیهها در سه شهر بروجرد،[۱۶] اصفهان،[۱۷] قم[۱۸] پیش از انقلاب اسلامی ۵۷ ساخته شده بودند. در تخریب این اماکن مذهبی که با مقاومت دراویش همراه میشد مجموعاً دستکم دو هزار نفر بازداشت و زخمی شدند.
نامه به حسن روحانیویرایش
سال ۱۳۹۲ و پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ۹ تن از فعالان حقوق دراویش از روحانی خواستند فریادها را در گلو، به کینه بدل نکند.
این ۹ تن که در زندان های تهران و شیراز محبوس بودند در این نامه خواستار رسیدگی به وضعیت دراویش شدند: "به بایکوت خبری دراویش پایان ببخشید. فریاد، آخرین واکنش ستمدیده در برابر ستم است. محروم کردن او نهایت جنایت است. فریادها را در گلو، به بغض و کینه مبدل نکنید."[۱۹]
اعتراضات گلستان هفتمویرایش
پس از اعلام اخباری مبنی بر احتمال دستگیری نورعلی تابنده و همچنین ایجاد ایست بازرسی در منطقه، دراویش گنابادی از تاریخ ۴ بهمن ماه ۱۳۹۶ در مقابل منزل او برای جلوگیری از تعرض به منزل تابنده توسط نیروهای امنیتی تجمع کردند. این تجمع به درگیری در همان شب میان نیروهای امنیتی و لباس شخصی با دراویش گنابادی منجر شد. در ادامه و با گذشت یک روز از این اتفاق، درگیریهای بیشتری با افزایش دراویش در خیابان گلستان هفتم اتفاق افتاد.[۲۰][۲۱] این درگیریها برای چند روز کم رنگ شد اما بار دیگر در ۱۵ بهمن همان سال درگیریها شدت گرفت.
کسری نوری وقوع درگیری بین نیروهای امنیتی و دراویش گنابادی ۱۵ بهمن در خیابان پاسداران تهران را تأیید کرد، این حقوقدان در همین رابطه به یورونیوز گفت دراویش از حقوق بنیادیشان دفاع کردهاند. او همچنین احتمال مذاکره (وزارت کشور) «با کسانی که به قانون احترام نمیگذارند» را رد کرده بود.[۲۲][۲۳] با این حال محمدرضا نقدی، مسئول ستاد مشترک سپاه پاسداران مدعی مذاکره شد و با انتقاد از عملکرد وزارت کشور گفت این مذاکرات کار خوبی نبودهاست.[۲۴]
دو روز بعد هم، نورعلی تابنده در پیامی از هوادارانش خواست، آرامششان را حفظ و محل را ترک کنند و همچنین مجذوبان نور پیرو فرمان قطب دراویش گنابادی و در پی تکذیبه رسمی مقامات انتظامی مبنی بر وجود هرگونه برنامهای برای بازداشت دراویش و تعهد شفاهی مقامات، از بازگشت آرامش به خیابان گلستان هفتم؛ محل منزل نورعلی تابنده خبر داد.
اما بار دیگر خیابان پاسداران تهران با بازداشت یک درویش ساکن شهرکرد در مقابل کلانتری منطقه به صحنه درگیری تبدیل شد و منجر به محاصره درویشان گنابادی در گلستان هفتم گردید.
این درگیری با تیراندازی به درویشان و زیر گرفتهشدن و مرگ سه تن از نیروهای انتظامی و دو بسیجی و یک درویش همراه بود. دادگاه، محمد ثلاث (از دراویش حاضر در محل) را عامل این کشتار معرفی کرده و به سرعت برای او حکم اعدام صادر کرد. بعد از آن، محمد ثلاث این اتهام را رد کرد و یک فایل صوتی از زندان اعلام کرد که اعتراف وی زیر شکنجهٔ شدید بودهاست.[۲۵][۲۶] این خشونتها همچنین منجر به بازداشت تعداد زیادی از دراویش زن و مرد شد و زخمی شدن ۱۸۰ نفر از آنها را درپی داشت. برخی از این افراد هم به صورت خانوادگی در این حوادث دستگیر و زندانی شدند.[۲۷]
حصر خانگی نورعلی تابندهویرایش
از یک اسفند قطب دراویش گنابادی عملاً در نوعی حصر خانگی قرار گرفت.[۲۸]
نورعلی تابنده در یک پیام ویدئویی که در ۱۵ اسفند ۹۶ منتشر شد، بهطور تلویحی از «حصر خانگی» خود خبر داد و ابراز امیدواری کرد که محدودیتهای اعمالشده در مورد وی و پیروان این سلسله رفع شود.[۲۹]
پیش از این گفته میشد نورعلی تابنده از سال ۱۳۸۶ در نوعی حصر پنهان قرار داشته، کسری نوری در سال ۱۳۹۵ گفته بود تابنده همواره با فشارهای مختلفی روبرو بوده تا این که در سال ۸۶ در موطنش بیدخت بازداشت و به تهران تبعید میشود و از آن زمان تحت حصر پنهان حکومت بوده و از رفت و آمد و مسافرتش توسط دستگاه امنیتی ممانعت به عمل میآمدهاست.[۳۰]
نورعلی تابنده در تابستان ۱۳۹۸، یکسال و نیم پس از حوادث گلستان هفتم توانست به شهرستان بیدخت، زادگاه خود، سفر کند اما پیروان او گفتند که به دراویش اجازه همراهی با او داده نشد.[۳۱]
” | به ما «حنظل» میدهند و بعد انتظار دارند که ما بگوییم عسل است. | “ |
—نورعلی تابنده، دولتسرا - گلستان هفتم |
نورعلی تابنده یک سال پیش در ویدیوی کوتاه تلویحاً از سوء قصد به جان خود خبر داد و گفت قبلاً هم به جان اقطاب پیشین سوء قصد شده بود. چند ماه پس از آن هم در یکی از صحبتهایش خبر از مسمومیت تدریجی خود داد و گفت: به ما «حنظل» میدهند و بعد انتظار دارند که ما بگوییم عسل است یا در جای دیگر گفت نمیدانم در داروهایم چیست که دائماً مرا خواب آلود میکند و برخی مواقع بیهوش میشوم.[۳۲]
او همچینن پیش از این در نوروز ۱۳۹۶ در یکی از بیانات نوروزیاش اعلام کرده بود چندین بار احساس کرده قصد حذف او را دارند.[۳۳]
نهایتاً تابنده در ۳ دی پس از حدود دو سال حصر خانگی در بیمارستان مهر تهران درگذشت و شایعات مربوط به مسمومیت یا کشته شدن آقای تابنده در هیچیک از خبرگزاریها تأیید نشد.[۳۴][۳۵]
درگذشت تابنده و تعیین جانشینویرایش
نورعلی تابنده مجذوبعلیشاه از اوایل آبان ۱۳۹۸ در بیمارستان مهر تهران، بستری[۳۶] و نهایتاً در تاریخ ۳ دی ماه ۱۳۹۸ درگذشت،[۳۷] و پیکر او به بیدخت منتقل[۳۸] در گورستان سلطانی بیدخت خاکسپاری شد.[۳۹]
بنابر وصیت نورعلی تابنده که روز چهارشنبه ۴ دی ۱۳۹۸، در مراسم خاکسپاری وی قرائت شد، سید علیرضا جذبی طباطبایی ملقب به لقب طریقتی ثابتعلیشاه به عنوان قطب جدید درویشان سلسله نعمتاللهیه سلطانعلیشاهی (گنابادی) تعیین شد.[۳۹]
قطب کنونی سلسلهویرایش
قطب کنونی سلسله صوفیان نعمتاللهی سلطانعلیشاهی، سید علیرضا جذبی طباطبایی (ثابتعلیشاه) است.[۴۰]
جستارهای وابستهویرایش
نگارخانهویرایش
پانویسویرایش
- ↑ لغتنامه دهخدا، حرف ن، تألیف علیاکبر دهخدا (۱۲۵۸–۱۳۳۴ شمسی)، دانشگاه تهران، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، چاپخانهٔ دانشگاه تهران، تیرماه ۱۳۴۸ شمسی
- ↑ مرتضی مطهری. «مشاهیر صوفیه». کتاب آشنایی با علوم اسلامی، جلد ۲ صفحه ۱۰۹، انتشارات حوزه.
- ↑ مقاله سلسله نعمتاللهی نوشته علیرضا نوربخش، مجله صوفی، شماره ۱، نشریه خانقاه نعمتاللهی لندن، زمستان ۱۹۸۹ میلادی.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ پیران طریقت، تألیف دکتر جواد نوربخش، انتشارات یلدا قلم، ۱۳۸۳ خورشیدی، شابک:۳–۰۶–۵۷۴۵–۹۶۴
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ زندگی و آثار شاه نعمتالله ولی، تألیف دکتر جواد نوربخش، انتشارات یلدا قلم، چاپ سوم، تهران ۱۳۸۶ خورشیدی
- ↑ کلیات اشعار شاه نعمتالله ولی، به کوشش دکتر جواد نوربخش، انتشارات یلداقلم، چاپ یازدهم، تهران ۱۳۸۵ خورشیدی، شابک: ۷–۴۹–۵۷۴۵–۹۶۴
- ↑ رسالههای حضرت سید نورالدین شاه نعمتالله ولی، در ۴ جلد شامل ۹۴ رساله، به کوشش دکتر جواد نوربخش، انتشارات خانقاه نعمتاللهی، تهران ۱۳۵۵، ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ خورشیدی
- ↑ شرح لعمات از شاه نعمتالله ولی کرمانی، به کوشش دکتر جواد نوربخش، انتشارات خانقاه نعمتاللهی، تهران ۱۳۵۴ خورشیدی
- ↑ سلسله نعمتاللهی
- ↑ فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، تألیف دکتر جواد نوربخش، جلد ۴، ص ۱۶۵–۱۶۶، انتشارات خانقاه نعمتاللهی، چاپ دوم ۱۳۷۲ خورشیدی
- ↑ «ولایت فقیه و «انتقامگیری» تاریخی از دراویش». رادیو فردا.
- ↑ «مشکل جمهوری اسلامی با دراویش گنابادی چیست؟». دویچهوله.
- ↑ «تشریح ماهیت ۳ گروه از دراویش». تابناک.
- ↑ «برای مقابله با فرقهها باید سند راهبردی تهیه شود». موسسه فرق و ادیان.
- ↑ «برای مقابله با فرقهها باید سند راهبردی تهیه شود». موسسه فرق و ادیان.
- ↑ «لودرها محل برگزاری جلسات دراویش در شهرکرد را جهت تخریب محاصره کردهاند». العرییه.
- ↑ «حسینیه دراویش گنابادی در اصفهان تخریب شد». رادیو فردا.
- ↑ «'حمله' به دراویش گنابادی قم و تخریب حسینیه آنان». بیبیسی.
- ↑ «نامه دراویش گنابادی به روحانی: فریادها را در گلو، به کینه بدل نکنید». بیبیسی.
- ↑ بیبیسی فارسی. «درگیری دراویش گنابادی و نیروهای امنیتی در تهران».
- ↑ صدای آمریکا. «درگیری دراویش گنابادی با نیروهای امنیتی و لباس شخصی در تهران».
- ↑ یورونیوز. «کسری نوری: دراویش از حقوق بنیادیشان دفاع میکنند».
- ↑ مجید خیامدار (۱۵ بهمن ۱۳۹۶). «درگیری درویشان گنابادی با مأموران امنیتی در تهران». بیبیسی فارسی. دریافتشده در ۵ فوریه ۲۰۱۸.
- ↑ «نقدی: اصلاً مذاکره با دراویش کار خوبی نبود وزارت کشور نباید مماشات میکرد».
- ↑ «مرگ سه مأمور در حمله اتوبوس در ادامه تنش پلیس و دراویش». صدای آمریکا. ۳۰ بهمن ۱۳۹۶. دریافتشده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۸.
- ↑ «درگیری پلیس تهران با دراویش گنابادی؛ «سه مأمور پلیس کشته شدند»». رادیو فردا. ۳۰ بهمن ۱۳۹۶. دریافتشده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۸.
- ↑ «دراویش گنابادی مجموعاً به بیش از هزار سال زندان محکوم شدند». صدای آمریکا.
- ↑ «رهبر دراویش گنابادی نمیتوانم بیرون بیایم اما در منزل آزادم». بیبیسی.
- ↑ «قطب دراویش گنابادی «حصر خانگی» خود را تأیید کرد». رادیو فردا.
- ↑ «تبعیضهای تحصیلی و شغلی دروایش گنابادی تا حصر پنهان نورعلی تابنده». کمپین حقوق بشر در ایران.
- ↑ «نورعلی تابنده، رهبر دراویش گنابادی، پس از یک سالونیم بازداشت خانگی به زادگاهش رفت». رادیو فردا.
- ↑ «خوراندن داروهای مشکوک به نورعلی تابنده». ایراناینترنشنال.
- ↑ «تبعیضهای تحصیلی و شغلی دروایش گنابادی تا حصر پنهان نورعلی تابنده». کمپین حقوق بشر در ایران.
- ↑ «نورعلی تابنده درگذشت». صدای امریکا.
- ↑ «نورعلی تابنده در بیمارستان درگذشت». ایسنا.
- ↑ خبرگزاری بینالمللی شفقنا. «وخامت حال نورعلی تابنده». بایگانیشده از اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۹. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۵.
- ↑ «دکتر نورعلی تابنده، قطب درویشان گنابادی درگذشت | خبرگزاری بینالمللی شفقنا». بایگانیشده از اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۹. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۵.
- ↑ «پیکر دکتر نور علی تابنده به گناباد منتقل میشود | خبرگزاری بینالمللی شفقنا». دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۵.
- ↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ «خبرها از تعیین ثابتعلیشاه به عنوان جانشین دکتر نورعلی تابنده + تصویر | خبرگزاری بینالمللی شفقنا». دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۵.
- ↑ «جذبی طباطبایی قطب جدید دراویش گنابادی». انصافنیوز.
پیوند به بیرونویرایش
- «دراویش گنابادی؛ چه میگویند و چه میخواهند». ایران وایر. بایگانیشده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۸.
- «دراویش گنابادی و حقوق بنیادی شان». یورونیوز.
- «دراویش گنابادی و کشمکش با حکومت ایران؛ گاهشمار». بیبیسی فارسی.
- «مشکل جمهوری اسلامی با دراویش چیست؟». دویچه وله.
- «ولایت فقیه و انتقامگیری تاریخی از دراویش». رادیو فردا.
- «باورهای دراویش و برخورد حکومت، آب روانی که سنگ خارا شد». رادیو زمانه.
- گلستان در آتش