محمد تقی
محمد بن علی بن موسی (زاده ۹ رجب سال ۱۹۵ در مدینه[۱] - درگذشته ۳۰ ذی‌القعده سال ۲۲۰ در بغداد) مکنّی به ابوجعفر، ملقب به جواد (بخشنده) و تقی (پرهیزگار)، نهمین امام شیعیان دوازده‌امامی بعد از پدرش علی بن موسی الرضا و پیش از پسرش هادی می‌باشد.
محمد تقی در سال ۱۹۵ هجری در مدینه به دنیا آمد و در دوران کودکی، پدرش از دنیا رفت. پس از مرگ پدر، مأمون او را به بغداد فراخواند و دخترش را به ازدواج او درآورد. بعدها جواد اجازه پیدا کرد به مدینه برگردد، جایی که زندگی‌اش را وقف تدریس کرد.[نیازمند منبع] بعد از مرگ مأمون، جواد دوباره به بغداد فراخوانده شد و بنا به روایات شیعی، به تحریک خلیفه جدید، معتصم و به دست همسرش مسموم شد. جواد با ۲۵ سال عمر، کوتاه‌ترین دوران زندگی را در بین ائمه شیعیان دوازده امامی به خود اختصاص می‌دهد.[۲][۳]
| محمد تقی | |
|---|---|
 خوشنویسی نام «محمد التقی» به خط ثلث در مسجد النبی، مدینه | |
| نقش | نهمین امام شیعیان |
| نام | محمد تقی |
| کنیه | ابوجعفر |
| لقب(ها) | تقی و جواد |
| زادروز | ۱۰ رجب ۱۹۵ قمری |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | ۳۰ ذی القعده ۲۲۰ قمری |
| مدفن | کاظمین |
| پدر | رضا |
| مادر | سبیکه (خیزران) |
| همسر(ان) | سمانه و ام‌فضل |
| فرزند(ان) | هادی، مبرقع، حسین، عمران، فاطمه، خدیجه، ام‌کلثوم |
| طول عمر | پیش از امامت ۸ سال (سال ۱۹۵ تا ۲۰۳ پس از هجرت) دوران امامت ۱۷ سال (سال ۲۰۳ تا ۲۲۰ پس از هجرت) |
محتویات
تولد و سالهای اولیه زندگی
محمد (بن علی) معروف به جواد و تقی، همچنین ابن الرضا (پسر رضا) خوانده می‌شد. پدرش او را ابوجعفر خطاب می‌کرد؛ و برای اینکه با محمد باقر، امام پنجم، که او هم ابوجعفر نامیده می‌شد اشتباه نشود، تاریخ نویسان جواد را ابوجعفر ثانی می‌نامیدند. جواد در مدینه به دنیا آمد و به نوشته شیخ کلینی، مادرش کنیزی از نوبیا در شمال آفریقا به نام حبیبه بود. با این حال برخی او را خیزران، از امپراتوری روم شرقی می‌دانند و برخی دیگر او را از خانواده ماریه، همسر پیامبر اسلام می‌دانند.[۲][۴] پدر جواد عادت داشت به اصحابش یادآوری کند که صاحب فرزندی خواهد شد که بعد از او عهده‌دار منصب امامت خواهد شد. با این حال زمان زیادی گذشت تا شیعیان فرزند مذکور را با چشم خودشان ببینند. جواد که تنها فرزند پدرش بود[۵] تنها چهار سال داشت وقتی پدرش مجبور شد او را در مدینه تنها گذاشته، برای بر عهده گرفتن مقام جانشینی که مأمون برایش تدارک دیده بود، عازم سفر به خراسان شود. شیعیان عادت داشتند از رضا بپرسند آیا اگر برای او اتفاقی بیفتد، پسری در آن سن خواهد توانست مسئولیت امامت و رهبری شیعه را بر عهده بگیرد؛ و رضا معمول بود داستان عیسی را برایشان نقل کند که حتی سن کمتری داشت وقتی به مقام نبوت رسید.[۶]
جواد
محمد بن علی، به خاطر کرم و بخششی که نسبت به مردم داشت، جواد (بخشنده) خوانده می‌شد. حتی در سالهای اولیهٔ زندگی، وقتی پدرش در خراسان بود، اصحابش او را از در فرعی خانه خارج می‌کردند تا با افراد کمتری مواجه شود که برای دریافت کمک گرد خانه‌اش تجمع می‌کردند. گفته می‌شود که پدرش، رضا، با شنیدن این خبر نامه‌ای از خراسان برایش فرستاد تا به او سفارش کند تا به حرف کسانی که به او می‌گویند از در اصلی رفت‌وآمد نکند، گوش ندهد؛ که این بخاطر خست آنهاست که می‌ترسند از او خیری به دیگران برسد. رضا در این نامه به پسرش سفارش کرده بود که: «هر وقت می‌خواهی از خانه خارج شوی، مقداری سکه طلا و نقره همراه داشته باش. هیچ‌کس از تو درخواستی نکند مگر اینکه چیزی به او بدهی. از عموها یا دایی‌هایت اگر کسی نیازی داشت، کمتر از پنجاه دینار به او نده، و می‌توانی بیشتر ببخشی اگر بخواهی؛ و از عمه‌ها و خاله‌هایت اگر کسی درخواستی داشت، کمتر از بیست و پنج دینار به او نده و می‌توانی بیشتر ببخشی اگر بخواهی.»[۷]
امامت
| لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامهای استفادهشده در ویکی‌پدیا نیست. |
محمد جواد که تقی (پرهیزکار) هم نامیده می‌شود، نه سال و به روایتی هفت سال داشت وقتی پدرش در خراسان درگذشت، و بنا به اعتقاد شیعه، به امر خداوند و به حکم پدرش، عهده‌دار مقام امامت شد. این نخستین بار بود که در تشیع امامی شخص بالغی برای تصدی منصب امامت حاضر نبود. دور نمای یک امام نابالغ حیرت گسترده‌ای در جامعه به وجود آورد و بحث مفصلی در این خصوص که بلوغ شرط لازم برای امامت هست یا نه درگرفت. غیر امامی‌ها که برای کسب مواهب دربار عباسی تظاهر به حمایت از علی الرضا می‌کردند به گروه‌های ابتدایی خود برگشتند و آن امامی‌هایی که تصور می‌کردند این که یک کودک بتواند امام شود غیرقابل تصور است یا از احمد بن موسی برادر علی الرضا پیروی کردند (احمدیه) یا به این باور روی آوردند که امامت با موسی الکاظم خاتمه یافته (واقفیه). پس از مرگ علی الرضا هشتاد تن از هواداران اصلی او در بغداد در خانه عبدالرحمن بن الحجاج، از اصحاب ممتاز امامان صادق، کاظم و رضا جمع شدند. آنان در آنجا تصمیم گرفتند که فرزند رضا شایسته امامت است. حامیان محمد الجواد استدلال کردند که در قرآن عیسی در گهواره سخن گفته و حتی در کودکی به او وحی شده و بدین ترتیب با امامی که کودک است مخالفتی وجود ندارد. هنوز در بین امامی‌ها بر سر این که امام نابالغ در همهٔ جنبه‌ها با امام بالغ برابر هست یا نه عدم موافقت وجود داشت خصوصاً در این خصوص که دانش او از منابع عادی نظیر معلمین و کتب حاصل شده یا از منابع فراطبیعی چون فرشتگان. موضعی که غالب شد این بود که امامان بالغ و کودک در همه جوانب از جمله منبع فراطبیعی دانششان برابرند.[۵]
با وجود سن کم، اما، جواد کودکانه رفتار نمی‌کرد. دانش و صلاحیت او را معمولاً با عیسی بن مریم مقایسه می‌کنند که با وجود خردسالی به مقام رسالت رسیده بود. (قرآن 5:110)[۴] مأمون علاقه بسیاری به محمد الجواد ابراز می‌کرد.[۵] اولین برخورد مأمون با جواد، به گونه‌ای که در منابع شیعی ثبت شده‌است، جالب توجه است. روایت شده‌است که وقتی مأمون با پرنده‌های شکاری اش برای شکار از شهر خارج شده بود، از جاده‌ای می‌گذشت که تعدادی کودک از جمله جواد در آن مشغول بازی بودند. وقتی مأمون و همراهانش با اسب به آن‌ها نزدیک شدند، همهٔ بچه‌ها به جز جواد، که همان‌جا ثابت ایستاده بود، پا به فرار گذاشتند. این حرکتِ جواد، تعجب مأمون را برانگیخت. کالسکه‌اش را کنارش نگه داشت تا بپرسد چرا مثل بقیه فرار نکرده‌است. جواد پاسخ داد: «جاده آنقدر تنگ نیست که جا برای عبور تو نباشد؛ و گناهی مرتکب نشدم که از تو بترسم؛ و گمان نمی‌کنم از آن دسته آدمها باشی که بی تقصیر به کسی آسیب بزنی، پس دلیلی برای فرار ندارم.» خلیفه از این جواب خوشش آمد. پس از اینکه کمی از او فاصله گرفت، یکی از بازهای شکاری‌اش، ماهی ای کوچک برایش آورد. مأمون ماهی را در دست پنهان کرده، به سمت جواد که هنوز آنجا ایستاده بود برگشته، از او خواست حدس بزند چه در دست پنهان دارد. جواد پاسخ داد: «خالق موجودات زنده ماهی کوچکی در دریا خلق کرده تا باز پادشاهان آن را شکار کند و خلفا بوسیله آن اولاد پیغمبر را امتحان کنند.»[۴][۸] مأمون که از این پاسخ به وجد آمده بود از خاندانش پرسید و جواد پاسخش را داد. مدت زیادی از این اتفاق نگذشت که مأمون گردهمایی بزرگی ترتیب داد که در آن انواع سوالات از جواد پرسیده شد، که پاسخ‌های جواد همه را به شگفتی واداشت. بعد از آن مأمون رسماً اعلام کرد که دخترش را به ازدواج جواد درآورده است.[۴]
عناصر ضد علوی در دربار عباسی از این ازدواج ناراضی بودند. مخالفین ازدواج یحیی بن اکثم را تحریک به مناظره با جواد کردند تا او را تحقیر کنند.[۵] یحیی بن اکثم، قاضی القضاتِ امپراتوری عباسی، که در این گردهمایی حضور داشت، مشتاق بود تا امام را در حضور مأمون عباسی به چالش بکشد، پس پرسید: "کفارهٔ گناه کسی که در لباس احرام حیوانی را شکار کند چیست؟" که جواد قبل از پاسخ، سؤال‌هایی پرسید که باعث شگفتی کسانی که مخالف ازدواج او با دختر مأمون بودند شد. از قبیل اینکه: "آیا شکار در خارج از منطقه احرام بوده یا در داخل آن؛ آیا شکارچی از گناهش آگاه بوده یا از روی جهل مرتکب شده؛ آیا شکارچی به عمد شکار را کشته یا از روی اشتباه؛ آیا شکارچی آزاد است یا بنده، بالغ بوده یا نابالغ، برای اولین بار مرتکب شده یا قبلاً هم انجام داده؛ شکار، پرنده بوده یا چیز دیگری، کوچک بوده یا بزرگ، آیا فرد خاطی از گناهش پشیمان است یا بر آن اصرار دارد، آیا شکارش را مخفیانه، در شب کشته، یا در روشنایی روز و در ملا عام؛ آیا شکارچی در لباس احرام حج بوده یا عمره؟..."[۴][۹] گردهمایی مشابهی در مدینه برگزار شد با حضور افراد برجسته زیادی که از سراسر سرزمین‌های اسلامی به سفر حج آمده بودند (و در شک بودند که جواد با وجود سن کم، امام باشد) برگزار شد که گفته می‌شود چنان باعث حیرت آن‌ها شد که تمام شک آن‌ها از بین رفت. همچنین شیخ کلینی روایت می‌کند که مشاورین حرم به او آزمونی دادند که چندین روز طول کشید و جواد در آن به سی هزار سؤالی که از او پرسیده شد، پاسخ داد.[۴] همچنین نقل شده‌است که در مناظره با ابن ابی‌داود، معتصم حکم فقهی صادر شده از جواد را به دلیل استدلال قرآنی او بر حکم فقهی ابن ابی‌داود ترجیح داده و دستور به اجرای آن داد.[۱۰][۱۱]
ازدواج و زندگی در دوران خلفای عباسی
به نوشته منابع شیعه، وقتی مأمون علی بن موسی الرضا را مسموم کرد،[۱۲] پسرش، جواد، را از مدینه به بغداد فراخواند تا، به رغم مخالفت عباسیان، دخترش، ام فضل، را به ازدواج او درآورد. به نوشتهٔ یعقوبی، مأمون صد هزار درهم به تازه داماد بخشید و اظهار داشت که دوست دارد در سلسله اولاد پیغمبر و علی بن ابیطالب، نقش پدربزرگ برایش ثبت شود.[۴] امام بعدی، اما، پسر ام فضل، دختر مأمون، نبود. او از سمانه که برده‌ای بربر از مغرب در شمال آفریقا بود، متولد شد.[۱۳] با این وجود مأمون علاقه و احترام خود را به شیعه و جواد حفظ کرد. جواد معمول بود به قصر مأمون برود تا با علمایی که گهگاهی به آنجا مراجعه می‌کردند مباحثه کند.[۴][۸] پس از زندگی هشت ساله در بغداد، جواد به همراه‌ام فضل به مدینه برگشت. در مدینه روابطش با همسرش شکراب شد به این دلیل که‌ام فضل صاحب فرزند نمی‌شد و جواد با کنیزی به نام سمانه ازدواج کرده بود. سمانه برایش پسری به دنیا آورد که بعدها، به عنوان امام دهم، جانشین جواد شد. ام فضل همچنان سر ناسازگاری داشت تا اینکه بعد از مرگ مأمون در سال ۸۳۳اوضاع بدتر هم شد. معتصم جانشین مأمون، که از جواد خوشش نمی‌آمد در سال ۸۳۵او را به بغداد فرا خواند. جواد، هادی را با مادرش، سمانه، در مدینه تنها گذاشت و عازم بغداد شد. جایی که قبل از اینکه، به نوشته برخی مورخین توسط ام فضل مسموم شود، یک سال دیگر هم زندگی کرد.[۱۴][۱۴]
خانواده
همسران و فرزندان
- سیده سمانه مغربیه
- ام‌فضل بنت مأمون
- نامعلوم
- ابواحمد حسین
- ابوموسی عمران
- فاطمه
- خدیجه
- ام‌کلثوم
- اماحه
- زینب
- ام‌محمد
- میمونه
اصحاب
جواد با وجود فشارهای حاکمان بنی‌عباس، اصحاب و شاگردان زیادی تربیت کرد که نام آن‌ها در برخی کتب شیعه در حدود ۲۶۰ نفر ذکر شده که عبدالعظیم حسنی، ابوهاشم جعفری، ابراهیم بن مهزیار اهوازی، حسین بن سعید اهوازی، دعبل خزاعی، حسن بن محبوب سراد کوفی، اسماعیل بن بزیع و صفوان بن یحیی از معروف‌ترینشان هستند.[۱۵]
به دلیل گسترش جمعیت شیعه تا شرق مراکز سنتی آن در عراق و عربستان در این دوره، و نیز به دلیل سن کم محمد در اوایل امامتش، نقش وکیل در نظارت امور روزانه امامی‌ها در دوره امامت او به طرز شایان توجهی افزایش یافت. امام تماس فعال خود با پیروانش را از طریق نامه نگاری حفظ می‌کرد، در یکی از احادیث شیعه پدرش او را به خاطر نگاشتن نامه‌های «بسیار زیبا» در زمانی که او هنوز پسری جوان بود ستوده است. نامه‌های او موضوعات گسترده‌ای را در بر می‌گرفت اما عموماً پاسخ‌هایی به سوالات فقهی، خصوصاً دربارهٔ مسایل شخصی ازدواج، طلاق، و ارث بود. علمای امامی کرامات گسترده و دانش وسیع نامکشوفات را به محمد الجواد نسبت داده و همچنین او را نویسنده مواعظ و حکم می‌دانند.[۵]
مرگ
جواد زندگی خانوادگی خوشایندی نداشته‌است به این دلیل که‌ام فضل، دختر مأمون، با او سر سازگاری نداشت. ام فضل عادت داشت برای پدرش نامه‌های پی در پی فرستاده از جواد بدگویی کند. می‌گفت که جواد با کنیزها دمساز است. مأمون اما توجهی به این شکایت‌ها نداشت و حتی تهدید کرد که اگر بخواهد دوباره از جواد نزدش شکایت کند، او را به حضور نخواهد پذیرفت.[۴] بر این منوال، جواد در دوران مأمون دستگیر یا مورد آزار واقع نشد. پس از مرگ مأمون، برادرش معتصم به دنبال او فرستاد تا به بغداد بیاید. این در ابتدای سالی بود که جواد در آن وفات یافت.[۴]
گزارشهای متنوعی از نحوه مرگ وی رسیده‌است که در همهٔ آن‌ها دست داشتن معتصم در مسمومیت او وجود دارد. به نوشتهٔ ابن شهر آشوب، ام فضل به تحریک معتصم به او زهر خوراند. بنابه قولی دیگر به وسیلهٔ شخصی به نام اشناس و به دستور معتصم شربت مسمومی به وی خورانده شد. مرگ او در آخر ذی‌القعده[۱۶] سال ۲۲۰ در بغداد رخ داده‌است.[۱۷][۴][۱۸] {مدرک|نیازمند منبع دانشگاهی} آرامگاه جواد در شهر کاظمین در شمال بغداد و در کنار جدش موسی کاظم قرار دارد. حرم کاظمین یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان در عراق به‌شمار می‌رود و روزانه مورد بازدید هزاران نفر قرار می‌گیرد. در نزدیکی این حرم، آرامگاه شیخ مفید (اولین مرجع تقلید شیعه بعد از غیبت کبری)، خواجه نصیرالدین طوسی، سید مرتضی و برادرش سید رضی، ابن قولویه و برخی دیگر از علمای بزرگ شیعه وجود دارد.
سال‌شمار امامت امامان دوازده‌گانه شیعه
سال میلادی
سال میلادی
- توضیحات
- این الگو بر مبنای اندیشهٔ شیعه است.
- در اندیشهٔ شیعی دورهٔ امامت و خلافت الهی علی بن ابیطالب از درگذشت پیامبر اسلام آغاز شده‌است. دورهٔ زمامداری وی بر مسلمین پس از کشته‌شدن عثمان بن عفان آغاز شد.
- آغاز امامت هر امام مصادف با درگذشت امام پیشین است.
- دورهٔ امامت حجت بن حسن از لحظهٔ درگذشت امام پیشین خود آغاز شده‌است و چون به عقیدهٔ شیعیان دوازده امامی وی زنده و از نظرها پنهان است، بنابراین امامت حجت بن حسن تا زمان ظهور وی و پس از آن تا زمان ازدنیارفتن او ادامه دارد.
- مقیاس نمودار در ردیف نخست با مقیاس ردیف دوم (مرتبط با حجت المهدی) یکسان نیست.
پانویس
- ↑ عبدالرزاق موسوی مقرم، وفاة الامام الجواد (ع)، قم، انتشارات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۷
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Tabatabaei, Sayyid Mohammad Hosayn (1975). Shi'ite Islam. Translated by Sayyid Hossein Nasr. State University of New York Press. p. 183. ISBN 0-87395-390-8.
- ↑ A Brief History of The Fourteen Infallibles. Ansariyan Publications. p. 146.
- ↑ ۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ ۴٫۱۰ Donaldson, Dwight M. (1933). The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak. BURLEIGH PRESS. pp. 190–197.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ "MOḤAMMAD AL-JAWĀD, ABU JAʿFAR – Encyclopaedia Iranica". Encyclopædia Iranica. 2016-08-26. Retrieved 2016-10-04.
- ↑ Sharif al-Qarashi 2005, p. 53
- ↑ Sharif al-Qarashi 2005, p. 52
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Sharif al-Qarashi 2005, p. 206
- ↑ Sharif al-Qarashi 2005, pp. 210–212
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۱۹ - موسوعه الامام الجواد (ع)، ج۲، ص ۴۱۰
- ↑ منبع ثانویه برای هر دو منبع اولیه بالا: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع)، رسول جعفریان، ص ۴۸۲–۴۸۶
- ↑ W. Madelung (1 August 2011). "ALĪ AL-REŻĀ, the eighth Imam of the Emāmī Shiʿites". Iranicaonline.org. Retrieved 18 June 2014.
- ↑ A Brief History of The Fourteen Infallibles. Qum: Ansariyan Publications. 2004. p. 151.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Sharif al-Qarashi 2005, p. 221
- ↑ شیخ طوسی، رجال، الطبعة الاولی، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۱ ه. ق، ص ۳۹۷–۴۰۹. شیخ طوسی تعداد آن‌ها را ۱۲۱ نفر می‌داند. مؤلف «مسند الامام الجواد» هم تعداد یاران و شاگردان امام جواد را ۱۲۱ نفر می‌داند (عطاردی، شیخ عزیزالله، مسند الامام الجواد، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا (ع)، ۱۴۱۰(ه. ق)) و قزوینی آن‌ها را جمعاً ۲۵۷ نفر می‌داند (قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الی اللحد، الطبعة الاولی، بیروت، مؤسسة البلاغ (۱۴۰۸ ه. ق).
- ↑ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، بی تا، ج ۴، ص ۳۸۲
- ↑ الإرشاد، شیخ مفید، قم، نشر المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ Sharif al-Qarashi 2005, pp. 230–232
منابع
- «حضرت امام محمد جواد»، دانشنامه رشد
- حوزه نت
- «امام جواد»، گروه نویسندگان مؤسسة البلاغ، ترجمه محمود شریفی
- «زندگانی امام جواد (ع)»، احمد صادقی اردستانی
- Sharif al-Qarashi, Bāqir (2005). The Life of Imam Muhammad Al-Jawad. Translated by Abdullah al-Shahin. Qum: Ansariyan Publications.