گاهشمار تاریخ استان کرمانشاه
پیش از تاریخ
ویرایشپارینه سنگی (عصر شکارگران)
ویرایش- (۱ میلیون تا ۷۰۰ هزار سال پیش) سکونت انسان راست‌قامت در دشت کرمانشاه (سنگ معدن).[۱][۲]
- (۵۰۰ تا ۲۰۰ هزار سال پیش) سکونت انسان راست‌قامت در دشت کرمانشاه (گاکیه).[۳]
- (۱۲۰ تا ۴۰ هزار سال پیش) سکونت نئاندرتال‌ها در غار دو اشکفت، غار شکارچیان، پناهگاه باوه یوان در روستای یوان و غار وزمه.[۴]
- (۴۰ تا ۲۰ هزار سال پیش) سکونت انسان مدرن دوره پارینه سنگی جدید در غار مرخرل، پناهگاه ورواسی و غار ملاورد.[۵]
- (۲۰ تا ۱۲ هزار سال پیش) سکونت انسان مدرن دوره فراپارینه سنگی در غار مرخرل و پناهگاه ورواسی.
نوسنگی (عصر روستانشینان و کشاورزان)
ویرایش- (۸ تا ۱۰ هزار سال پیش) زندگی انسان‌های دوران نوسنگی در تپه چیا جانی، تپه گنج‌دره، تپه سرآب، تپه آسیاب، تپه قزانچی و تپه شیخی‌آباد.[۶]
عصر مفرغ و عصر آهن (عصر حکومت‌های اولیه و آغاز نگارش)
ویرایشدوران تاریخی
ویرایشهزاره اول قبل از میلاد
ویرایش- (۸۵۵ ق م) تأسیس کنفدراسیون قبایل الیپی در کرمانشاه کنونی به رهبری کوتل.
- (۷۱۶ ق م) تبدیل کنفدراسیون قبایل الیپی به پادشاهی و انتخاب دالتا به عنوان پادشاه الیپی.
- (۷۱۴ ق م) جنگ اول آشور و الیپی، در پی حملهٔ سارگون دوم به الیپی؛ و متعاقباً پذیرفتن پرداخت خراج به سارگون دوم از سوی دالتا.
- (۷۱۴ ق م) لنین حاکم شهر هوباهنا در پادشاهی الیپی، پنج استان غرب و شمال غربی الیپی را متحد کرد و علیه دالتا دست به شورش زد و پرداخت باج به سارگون را هم نپذیرفت. اما سارگون به الیپی حمله کرد و شورشیان را شکست داد، هوباهنا را ضمیمهٔ خاک آشور کرد، لنین خودکشی کرد، دالتا دوباره به پادشاهی رسید و به سارگون دوم باج پرداخت.
- (۷۰۸ ق م) مرگ دالتا، ایجاد هرج و مرج در کشور الیپی، و دومین حملهٔ آشور به الیپی. نیبه پسر دالتا به پادشاهی رسید، اما به جز نیسایی که پایتخت بود بقیهٔ خاک الیپی از دست رفت.
- (۶۷۴ ق م) کیمری‌ها به رهبری سانداک شاترو به کشور الیپی حمله کردند، نیبه کشته شد، کشور الیپی سقوط کرد، اما ضمیمهٔ خاک کیمری‌ها نشد، بلکه تجزیه شد و میان چند قدرت تقسیم شد.
قرن ششم قبل از میلاد
ویرایش
- (۵۲۲ ق م) شورش فرورتیش مادی در ماد، سرکوب مردم حامی قیام او در شهر ماروش توسط ویدرنه، و متعاقباً سرکوب فرورتیش توسط داریوش در کامبادنه.
- (۵۲۲ ق م) شرح وقایع ناآرامی‌های دوران داریوش در سنگ نبشته بیستون.
- درگذشت گئومات مغ و دفن شدن وی در گوردخمه سرخ ده. (به روایتی)
قرن دوم قبل از میلاد
ویرایش- (۱۴۸ ق م) ساخت مجسمه هرکول در نزدیک سنگ نبشته بیستون.
قرن اول میلادی
ویرایش- (۴۱–۴۵ م) ساخت نقشی از گودرز دوم معروف به کتیبه گودرز بر دامنه کوه بیستون.
قرن چهارم میلادی
ویرایش- (۳۷۹–۳۸۳ م) بنای تاق کوچک در تاق بستان.
- (۳۸۳–۳۸۸ م) بنای مراسم تاج‌ستانی اردشیر دوم در تاق بستان.
قرن ششم میلادی
ویرایش- (۵۹۱–۶۲۸ م) بنای تاق بزرگ در تاق بستان در زمان خسرو پرویز
پس از اسلام
ویرایشقرن هفتم میلادی
ویرایش- (۶۳۷ م) سپاه اسلام در نبرد جلولا پیروز شد و تسخیر مناطق کردنشین آغاز شد.
- (۶۳۷ م تا ۶۴۰ م) در پی حمله اعراب به امپراتوری ساسانی در نبردی به فرماندهی هاشم بن عتبه و جریر بن عبدالله بجلی، شهرهای خانقین، بندنیجین (مندلی)، قصر شیرین، حلوان و کرمانشاه به دست اعراب مسلمان تسخیر شدند.[۸]
- (۶۴۲ م) شهر دینور به صلح تسلیم سپاه اعراب مسلمان شد.
- (۶۷۸ م) قیام مردم کرد منطقهٔ حلوان (سرپل ذهاب کنونی) و سرکوب آنان توسط حکومت مختار ثقفی.[۹]
قرن دهم میلادی
ویرایش- (۹۲۱ م) مسعر ابن مهلهل از کاخ‌های باستانی شاهان ایران در کرمانشاه دیدن کرد و شرح ویران کردن آن توسط اعراب را نوشته‌است. اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین-قرماشین تغییر دادند.[۱۰]
- (۹۳۱ م) مرداویج زیاری به شهر دینور حمله و آن را غارت کرد.
- (۹۴۱ م) تصرف مناطق وسیعی از کرمانشاه شامل دینور تا حلوان، توسط ابوعلی محتاج و الحاق این مناطق به قلمروی حکومت سامانیان[۱۱]
- (۹۵۶ م) شهر قصر شیرین در اثر زلزله تخریب شد.[۱۲]
- (۹۵۸ م) زلزله‌ای مهیب، سرپل ذهاب را تخریب کرد.[۱۳]
- (۹۶۱ م) تأسیس حکومت کردزبان حسنویان از سوی ابوالفوارس حسنویه به مرکزیت سرماج
قرن یازدهم میلادی
ویرایش- (۱۰۰۶ م) آغاز درگیری میان حکومت حسنویان و طایفهٔ کرد بنی عیاران
- (۱۰۰۷ م) زلزله‌ای مهیب، شهر دینور و تمام روستاهای حومهٔ آن را تخریب کرد.[۱۳]
- (۱۰۴۶ م) مهلهل ابن محمد عناز از طایفهٔ کرد بنی عیاران شهر کرمانشاه را فتح کرد.
- (۱۰۴۷ م) حملهٔ ابراهیم اینال سلجوقی به حسنویان و نابودی کامل حکومت کرد حسنویان.
- (۱۱۴۹ م) زلزله بقایای شهر سرپل ذهاب را نیز ویران کرد.[۱۳]
- (۱۱۷۲ م) تا (۱۱۷۳ م) ترکمن‌های اوغوز از قبیلهٔ ایوا، به شهر دینور حمله و آن را غارت کردند.
قرن سیزدهم میلادی
ویرایش- (۱۲۵۷ م) هولاکوخان بنیان‌گذار حکومت ایلخانیان در لشکرکشی‌اش از همدان به بغداد، شهر کرمانشاه را تخریب و ساکنانش را قتل‌عام می‌کند. دوران رکود کرمانشاه آغاز می‌شود چنان‌که در ۱۳۴۰ میلادی حمدالله مستوفی آن را روستایی کوچک توصیف می‌کند.[۱۴]
- (۱۲۷۰ م) تولد سلطان سهاک در برزنجه در کردستان عثمانی که در یارسان آغاز مرحلهٔ حقیقت به شمار می‌آید.
قرن پانزدهم
ویرایش- (۱۴۰۰ م) مرگ سلطان سهاک در شیخان در هورامان.
قرن هفدهم
ویرایش- (۱۶۲۹ م) حملهٔ عثمانی به منطقهٔ ماهیدشت و فتح این منطقه.
- (۱۶۳۹ م) امضای عهدنامهٔ قصرشیرین در نتیجهٔ جنگ ۱۶ سالهٔ ایران و عثمانی.
قرن هیجدهم میلادی
ویرایش- (۱۷۲۳ م) اکتبر: حمله نیروهای امپراتوری عثمانی به فرماندهی حسن پاشا حاکم گرجی‌تبار بغداد به کرمانشاه، به دنبال سقوط حکومت پادشاهی صفویه؛ عبدالباقی‌خان زنگنه حاکم کرمانشاه عقب‌نشینی می‌کند و کرمانشاه توسط عثمانی‌ها تسخیر می‌شود.[۱۴][۱۵]
- (۱۷۲۷ م) اشرف افغان (در ۱۷۲۶) نیروهای عثمانی را در نزدیکی همدان شکست داده و از پیشروی بازمی‌دارد، اما برای آنکه عثمانی‌ها وی را به عنوان پادشاه به رسمیت بشناسند بخش‌های زیادی را به عثمانی‌ها واگذار می‌کند. در این ماجرا روستاهای کردنشین زیادی عمدتاْ در شرق استان کنونی کرمانشاه از سکنه خالی می‌شوند.[۱۴]
- (۱۷۳۰ م تا ۱۷۳۵ م) جنگ میان حکومت صفوی و عثمانی.
- (۱۷۳۰ م) پایان اشغال کرمانشاه توسط عثمانی‌ها با حملهٔ نادر که در آن زمان هنوز نائب السلطنه بود، هم‌زمان با دفع اشغال افغان‌ها.[۱۶]
- (۱۷۳۱ تا ۱۷۳۲ م) اشغال دوباره کرمانشاه به وسیله ارتش عثمانی.
- (۱۷۴۳ م تا ۱۷۴۶ م) جنگ میان حکومت افشار و عثمانی.
- (۱۷۵۳ م) تخریب کامل شهر کرمانشاه با حملهٔ نیروهای زندیه و تخلیهٔ کامل جمعیت آن. ابعاد این تخریب تا اندازه‌ای بود که تا نزدیک به ۱۰ سال شهری به نام کرمانشاه وجود نداشت و منطقهٔ کرمانشاه نیز بدون حاکم‌نشین و حاکم بود.[۱۷]
- (۱۷۶۲ م) منصوب شدن الله‌قلی‌خان زنگنه به حکومت کرمانشاه از سوی کریم‌خان زند، به عنوان نخستین حاکم منطقهٔ کرمانشاه پس از دوره‌ای ۱۰ ساله، و آغاز ساخت دوبارهٔ شهر کرمانشاه در درهٔ رود آبشوران.
- (۱۷۷۱ م) ساخت مسجد آقاشیخ هادی جلیلی، توسط شفیع‌خان زند در زمان پادشاهی «کریم‌خان زند».
- (۱۷۸۱ م) ساخت مسجد جامع شیعهٔ کرمانشاه، توسط علی‌خان زنگنه حاکم کرمانشاه در زمان پادشاهی «علی‌مرادخان زند».
- (۱۷۹۴ م) تولد سید براکه گوران در منطقهٔ دالاهو که آغاز مرحلهٔ جدیدی در یارسان به‌شمار می‌آید.
قرن نوزدهم میلادی
ویرایش
- (۱۸۰۶ م) محمدعلی میرزا دولتشاه به عنوان نخستین حاکم غیرکُرد منطقهٔ کرمانشاه از طرف دربار به سمت سرحدداری عراقین منصوب شد. او از کرمانشاه به عنوان یک پایگاه نظامی علیه دولت عثمانی استفاده کرد.[۱۸]
- (۱۸۰۷ م) به گفتهٔ روسو کنسول فرانسه در بغداد، جمعیت شهر کرمانشاه در حدود ۱۶ تا ۱۸ هزار نفر بوده‌است.[۱۹]
- (۱۸۱۶ م) ۱۶ سپتامبر: یک پژوهشگر کمپانی هند شرقی به نام باکینگهام از کرمانشاه دیدن کرده و جمعیت آن را ۳۰۰۰۰ نفر معادل با نصف بغداد اعلام می‌کند.[۲۰]
- (۱۷۹۷ م تا ۱۸۳۴ م) دفع حملات عثمانی‌ها به وسیلهٔ فتحعلی شاه به کرمانشاه.
- (۱۸۲۱ م) جاری شدن سیل نزدیک به یک پنجم نواحی مسکونی شهر کرمانشاه را نابود کرد.[۲۱]
- (۱۸۲۱ م تا ۱۸۲۳ م) جنگ ایران و عثمانی که به بسته‌شدن پیمان نخست ارزوم منجر شد. محمدعلی میرزا دولتشاه حاکم «کرمانشاهان، خوزستان، بختیاری، بابان و جاف» فرماندهی نیروهای ایران را برعهده داشت.
- (۱۸۳۱ م شیوع طاعون در منطقهٔ کرمانشاه و نواحی مجاور آن تا بغداد.[۲۲]
- (۱۸۳۵ م تا ۱۸۳۷ م) آمدن هنری راولینسون به کرمانشاه به همراه بهرام میرزا برای خواندن متون میخی کتیبه‌های تاقبستان و بیستون.[۲۳]
- (۱۸۳۷ م) شورش مردم شهر کرمانشاه با همراهی دو ایل کلهر و گوران علیه بهرام میرزا معزالدوله حاکم وقت کرمانشاهان، و به دنبال آن عزل بهرام میرزا و انتصاب منوچهرخان معتمدالدوله گرجی به عنوان حاکم کرمانشاه در روز ۲۲ ژانویهٔ ۱۸۳۷.[۲۴]
- (۱۸۴۱ م) شورش مردم یارسان کرند علیه حاجی‌خان شکی حاکم کرمانشاه و کشته شدن وی توسط مردم معترض.[۲۵]
- (۱۸۴۴ م تأسیس نخستین انجمن ادبی در تاریخ کرمانشاه، برای ترویج زبان فارسی، توسط میرزا محمد بیدل و حسینقلی‌خان سلطانی کلهر کرمانشاهی.[۲۶]
- (۱۸۴۴ م تا ۱۸۴۷ م) بازگشت دوباره هنری راولینسون به کرمانشاه برای ادامه وتکمیل کار خواندن سنگ‌نوشته بیستون.[۲۷]
- (۱۸۴۷ م) با امضای عهدنامهٔ دوم ارزروم میان ایران و عثمانی، شهرهای سلیمانیه، خانقین، مندلی، نفتخانه، جلولا، بدره و … از کرمانشاه جدا شد.[۲۸]
- (۱۸۴۸ م) مردم کرمانشاه بر محب‌علی‌خان ماکوئی حاکم کرمانشاه شوریدند و وی را از شهر بیرون کردند.[۲۹]
- (۱۸۵۰ م) ترسیم نخستین نقشه از شهر کرمانشاه توسط سرهنگ چریکوف روسی. در گزارش چریکوف جمعیت شهر «تقریباً ۴۰ هزار نفر» و ساکنان آن «کردها و یهودیان» ذکر می‌شوند.[۳۰]
- (۱۸۵۷ م) قتل معصوم علیشاه توسط آقا محمدعلی بهبهانی در کرمانشاه.[۳۱]
- (۱۸۵۸ م) اعدام شاه تیمور بانیارانی در سبزه میدان کرمانشاه به فرمان امام‌قلی عمادالدوله.[۳۲]
- (۱۸۷۳ م) مرگ سید براکه در توت شامی در دالاهو.
- (۱۸۸۶ م) سرکوب جوانمیر چلبی همه‌وند در قصر شیرین.[۳۳]
- (۱۸۹۱ م) به قدرت رسیدن داودخان کلهر در ایل کلهر و برکناری طایفهٔ حاجی‌زادگان کلهر از قدرت در ایل کلهر.[۳۴]
- (۱۸۹۷ م) بنای دوباره تکیه معاون الملک به وسیلهٔ حسین خان معین الرعایا.[۳۵]
- (۱۸۹۹ م) بنیان‌گذاری نخستین مدارس نوین در شهر کرمانشاه به نام مدرسه اسلامیه و مدرسه محتشمیه توسط حسینعلی خان مهندس گوران.[۳۶]
قرن بیستم میلادی
ویرایش- (۱۹۰۱ م)آغاز سکونت در نفت‌شهر به دنبال امضای قرارداد دارسی میان مظفرالدین‌شاه و انگلستان و استخراج نفت در این منطقه.[۳۷]
- (۱۹۰۳ م) تأسیس کنسولگری روسیه در کرمانشاه.
- (۱۹۰۴ م) بنیان‌گذاری مدرسه آلیانس کرمانشاه.[۳۸]
- (۱۹۰۵ م) تأسیس کنسولگری انگلستان در کرمانشاه.
- (۱۹۰۷ م) انتشار نخستین روزنامه رسمی در شهر کرمانشاه، با عنوان روزنامه بیستون به صاحب امتیازی ابوالقاسم لاهوتی[۳۹]
- (۱۹۱۲ م) ترور سردار مشروطه خواه یارمحمدخان کرمانشاهی در بازار کرمانشاه.[۴۰]
- (۱۹۱۳ م) امضای پروتکل قسطنطنیه و واگذاری ۷۰۰ مایل مربع از اراضی نقت‌خیز شمال و غرب قصر شیرین به حکومت عثمانی (موسوم به اراضی انتقالی)، و جدا شدن قطعی شهر خانقین و منطقهٔ دیاله از استان کرمانشاه.[۴۱]
- (۱۹۱۵ م) ۱۲ آوریل: تصرف شهر قصر شیرین توسط نیروهای عثمانی.[۴۲]
- (۱۹۱۵ م) تأسیس دولت ایران آزاد در کرمانشاه توسط مشروطه خواهان مهاجر.[۴۳]
- (۱۹۱۶ م) تأسیس نخستین بیمارستان شهر کرمانشاه به نام بیمارستان وست‌مینستر.
- (۱۹۱۶ م) ۲۵ فوریه: اشغال کرمانشاه توسط ارتش روسیهٔ تزاری و متعاقب آن مهاجرت کمیتهٔ دفاع ملی به قصر شیرین.[۴۴]
- (۱۹۱۷ م) خروج نیروهای روسیهٔ تزاری به سبب وقوع انقلاب فوریه در این کشور و اشغال کرمانشاه به وسیله ارتش عثمانی.
- (۱۹۱۸ م) پایان اشغال کرمانشاه و خروج نیروهای ترک.
- (۱۹۱۸ م) بمب‌باران مردم کرمانشاهی از ایل سنجابی توسط ارتش انگلستان در دشت حر، و کشته‌شدن نزدیک به ۵۰۰ نفر از مردم این ایل.[۴۵]
- (۱۹۱۹ م) تهیه دومین نقشه از شهر کرمانشاه، توسط نیروی عملیات بین‌النهرین برای امور نظامی.
- (۱۹۱۹ م) تأسیس حزب سوسیالیست ایران در کرمانشاه.
- (۱۹۲۲ م) احداث پالایشگاه نفت کرمانشاه، دومین پالایشگاه ایران.[۴۶]
- (۱۹۲۲ م) بنیان‌گذاری نخستین مدرسه دخترانه در شهر کرمانشاه به نام مدرسه دولتی دوشیزگان عضدیه و متعاقب آن قتل سید حسین کزازی رئیس اداره معارف و فواید عامه کرمانشاه.[۴۷]
- (۱۹۲۳ م) حملهٔ ارتش ایران به منطقهٔ روانسر برای نابودسازی حکومت عباس خان سردار رشید اردلان.[۴۸]
- (۱۹۲۹ م) نصب و آغاز به کار نخستین ژنراتور برق در کرمانشاه توسط هارون الیاهو.[۴۹]
- (۱۹۳۱ م) احداث نخستین سینمای کرمانشاه با نام سینماتوگراف فروهر توسط مصورالدوله.
- (۱۹۳۱ م) آغاز به کار مدرسهٔ پرستاری کرمانشاه در محل بیمارستان مسیح، به عنوان چهارمین مدرسهٔ پرستاری ایران.[۵۰]
- (۱۹۳۱ م) حملهٔ ارتش ایران به منطقهٔ هورامان و نابودسازی اقتدار آخرین حاکم حکومت محلی سلاطین هورامان، جعفر سلطان هورامی.[۵۱]
- (۱۹۳۵ م) احداث اولین خیابان در شهر کرمانشاه، خیابان سپه (مدرس کنونی).[۵۲]
- (۱۹۳۸ م) ۹ ژانویه: به موجب قانون تقسیمات کشوری، ایران به ۱۰ استان تقسیم شد. بر این اساس استان پنجم به مرکزیت شهر کرمانشاه تأسیس شد که شهرستان‌های ایلام، شاه‌آباد، کرمانشاهان (مرکز استان)، همدان و سنندج را در بر می‌گرفت.
- (۱۹۳۹ م) اشغال کرمانشاه به وسیله ارتش بریتانیا.
- (۱۹۴۵ م) پایان اشغال کرمانشاه و خروج نیروهای بریتانیا.
- (۱۹۴۶ م) اول مه: تظاهرات کارگران کرمانشاه به مناسبت اول ماه مه روز جهانی کارگر مورد حملهٔ پلیس قرار گرفت. ۱۴ کارگر کشته و ۱۲۰ کارگر نیز زخمی شدند.[۵۳]
- (۱۹۵۵ م) شورش مردم جاف جوانرود علیه حکومت محمدرضا پهلوی.[۵۴]
- (۱۹۵۷ م) ۱۳ دسامبر: زلزله‌ای به قدرت ۶/۸ ریشتر به مرکزیت فارسینج در سنقر و کلیایی، شرق استان کرمانشاه را لرزاند. در اثر این زمین‌لرزه نزدیک به ۲ هزار نفر کشته و نیزدیک به ۵ هزار نفر زخمی شدند.[۱۳]
- (۱۹۵۸ م) افتتاح نخستین فرستندهٔ رادیویی در کرمانشاه.[۵۵]
- (۱۹۶۰ م) تأسیس رادیو کردی کرمانشاه.[۵۶]
- (۱۹۶۸ م) ساخت نخستین بخش از کوی ۶ بهمن(۲۲ بهمن کنونی) به عنوان مسکن کارکنان ساواک.[۵۲]
- (۱۹۶۸ م) جدا کردن شهرهای لک‌نشین استان کرمانشاه و ملحق کردن آن‌ها به فرمانداری جدیدالتأسیس لرستان[۵۷] (که در سال ۱۹۶۱ به عنوان بخشی از استان خوزستان ایجاد شده‌بود) این شهرها بعداً در سال ۱۳۵۲ (۱۹۷۳ میلادی) با عنوان استان لرستان نام‌گذاری شدند.[۵۸]
- (۱۹۶۸ م) تأسیس دانشکده پرستاری.
- (۱۹۷۰ م) افتتاح نخستین فرستندهٔ تلویزیونی در کرمانشاه.
- (۱۹۷۱ م) افتتاح فرودگاه کرمانشاه.
- (۱۹۷۱ م) افتتاح نخستین شهرک صنعتی غرب ایران با نام شهر صنعتی کرمانشاه.[۵۹]
- (۱۹۷۲ م) تأسیس دانشگاه رازی.
- (۱۹۷۳ م) تهیه نخستین طرح جامع شهر کرمانشاه.
- (۱۹۷۳ م) جدا کردن «فرمانداری کل همدان» شامل شهرستان‌های همدان، تویسرکان، ملایر، نهاوند، اسدآباد و بهار از استان کرمانشاه و نام‌گذاری آن‌ها با عنوان استان همدان.[۶۰][۵۷]
- (۱۹۷۳ م) تأسیس بیمارستان ۲۰۰ تختخوابی (طالقانی کنونی).[۶۱]
- (۱۹۷۴ م) ۷ آوریل: جدا کردن «فرمانداری کل ایلام» شامل شهرستان‌های ایلام، بدره، دهلران و مهران از استان کرمانشاه و نام‌گذاری آن‌ها با عنوان استان ایلام.[۶۲][۶۳]
- (۱۹۷۵ م) تأسیس پایگاه هوانیروز کرمانشاه به عنوان نخستین پایگاه هوانیروز در ایران.
- (۱۹۷۶ م) ساخت شهرک الهیه به مناسبت جشن‌های ۲۵۰۰ ساله.[۵۲]
- (۱۹۷۹ م) اعدام هرمز گرجی بیانی و ۱۰ نفر دیگر در کرمانشاه هم‌زمان با حمله به کردستان.
- (۱۹۸۰ م) تخریب کلی شهر قصرشیرین به همراه آثار تاریخی این شهر توسط ارتش بعث عراق.
- (۱۹۸۸ م) ۱۷ مارس: بمباران پناهگاه پارک شیرین در شهر کرمانشاه توسط ارتش بعث عراق، کشته شدن ۷۵ و مجروح شدن ۲۰۰ تن.[۶۴]
- (۱۹۸۸ م) بمب باران شیمیایی روستاهای زرده در دالاهو، نساردیره در گیلان غرب و چند روستای دیگر؛ کشته شدن ۲۷۵ و زخمی شدن ۱۱۴۶ تن در روستای زرده، کشته شدن ۴ نفر و زخمی شدن نزدیک به ۱۰۰۰ تن در نساردیره.[۶۵]
- (۱۹۸۸ م) بنای دوباره شهر قصرشیرین پس از خروج نیروهای عراقی از شهر.
- (۱۹۹۶ م) تعطیلی و پایان کار رادیو کردی کرمانشاه.[۵۶]
- (۱۹۹۶ م) احداث مجتمع پتروشیمی کرمانشاه.[۶۶]
- (۱۹۹۶ م) قتل ملامحمد ربیعی امام جمعهٔ اهل سنت کرمانشاه در قتل‌های زنجیره‌ای و شورش و اعتراضات سراسری در شهرهای کرمانشاه، پاوه، روانسر، جوانرود و کامیاران.[۶۷][۶۸]
قرن بیست و یکم میلادی
ویرایش- (۲۰۰۲ م) ۲۵ آوریل: زلزله‌ای به قدرت ۵/۲ ریشتر منطقهٔ صحنه و دینور را لرزاند و خسارات جانی و مالی بسیاری به بار آورد.[۱۳]
- (۲۰۰۲ م) ۲۴ دسامبر: زلزله‌ای دیگر به قدرت ۵/۱ ریشتر منطقهٔ صحنه و دینور را لرزاند و خسارات جانی و مالی بسیاری به بار آورد.[۱۳]
- (۲۰۰۶ م) تأسیس بیمارستان ۵۱۵ تختخوابی امام رضا به عنوان بزرگترین و مجهزترین مرکز بهداشتی درمانی در غرب ایران.[۶۹]
- (۲۰۰۶ م) ثبت سنگ‌نبشته بیستون در میراث جهانی یونسکو.[۷۰]
- (۲۰۰۹ م) تأسیس تالار انتظار کرمانشاه به عنوان تالار شهر، مرکز همایش‌ها و تئاتر شهر کرمانشاه.[۷۱]
- (۲۰۱۰ م) کرمانشاه و پالرمو در سیسیل ایتالیا شهرهای خواهر خوانده اعلام شدند.[۷۲]
- (۲۰۱۰ م) کرمانشاه و شهر قاضی آنتپ در ترکیه شهرهای خواهر خوانده اعلام شدند.[۷۳]
- (۲۰۱۱ م) کرمانشاه و شهر اسپلیت در کرواسی شهرهای خواهر خوانده اعلام شدند.[۷۴]
- (۲۰۱۷ م) ۱۲ نوامبر: زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۷/۳ ریشتر بخش‌های وسیعی از استان کرمانشاه را لرزاند. این زمین لرزه در شهرستان‌های ثلاث باباجانی، سرپل ذهاب، قصر شیرین، دالاهو، جوانرود و گیلانغرب بخش‌های وسیعی را تخریب کرد و تلفات انسانی و خسارات زیادی به بار آورد.
- (۲۰۱۸ م) ۲۰ مارس: با تکمیل راه‌آهن ملایر-فیروزان-کرمانشاه، راه‌آهن کرمانشاه افتتاح شده و شهر کرمانشاه به شبکهٔ ریلی ایران متصل شد.[۷۵]
- (۲۰۲۱ م) ثبت منظر فرهنگی هورامان در میراث جهانی یونسکو.[۷۶]
پانویس
ویرایش- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): کشف محوطۀ بزرگ دورۀ پارینه‌سنگی کهن در منطقۀ سنگ معدن کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۸ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۹ آبان ۱۴۰۰.
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جزئیاتی از یک کشف مهم باستانی/ ردپای هوموارکتوس‌ها در کرمانشاه پیدا شد، نوشته‌شده در ۱۹ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۹ آبان ۱۴۰۰.
- ↑ Biglari, F. , & Shidrang, S. (2006). The lower paleolithic occupation of Iran. Near Eastern Archaeology, 69(3-4), 160-168.
- ↑ بیگلری، فریدون و سونیا شیدرنگ. ۱۳۹۸. ایران در دوران پارینه‌سنگی: عصر شکارگر- گردآوران، تاریخ و باستان‌شناسی ایران (به روایت موزه ملی ایران)، صص. ۳۳–۲۶، به کوشش: جبرئیل نوکنده و وینسنت ون ویلسترن، موزه ملی ایران، تهران
- ↑ شیدرنگ، سونیا ۱۳۹۸، زاگرس در دوره پارینه سنگی جدید، بنیاد ایران‌شناسی، تهران.
- ↑ Darabi, H. (2015). An introduction to the Neolithic revolution of the central Zagros, Iran. Archaeopress.
- ↑ کایلر یانگ. ۱۳۴۷. گزارش کاوش‌های گودین‌تپه، ترجمه: مجید وهرام، مجله بررسی‌های تاریخی، سال سوم، شماره ۳.
- ↑ عظیمی، کیومرث. ۱۳۹۵. تاریخ تشیع در کردستان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول؛ ص ۹۵–۹۴.
- ↑ اطلس فرهنگی ایران: پیشینۀ تاریخی استان کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «سلام کرمانشاه بازدید در ۱۱ مارس ۲۰۱۰». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۰.
- ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل، بیروت، ۱۴۰۲ق، ۸/فهرست؛ ۸/۳۸۸.
- ↑ نگاهی به شهرهای باستانی سرپل ذهاب، قصر شیرین، حلوان و دینور، نوشته‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۶؛ بازدید در ۲۸ آذر ۱۳۹۶.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ ۱۳٫۵ خبرگاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه بر روی گسل‌های زلزله‌خیز و جوان زاگرس قرار دارد، نوشته‌شده در ۱۸ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۲۰ بهمن ۱۳۹۶.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ دانشنامه ایرانیکا: تاریخ کرمانشاه از غلبه عرب‌ها تا ۱۹۵۳ میلادی، نوشتهٔ جان کالمارد، نوشته‌شده در ١١ مارس ۲۰۱۵؛ بازدید در ۱۶ فوریه ۲۰۱۶.
- ↑ تیموری، ابراهیم، تاریخ سیاسی ایران در دورهٔ قاجار، جلد یکم، تهران: نشر سخن، چاپ یکم: ۱۳۹۲، ص ۱۳۸.
- ↑ پایگاه اینترنتی سورۀ مهر، گاهشمار تاریخ کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۴.
- ↑ کشاورز، اردشیر، کرمانشاه ما به دورنمای قدیم شهر، در کرمانشاه، تهران: انستیتو فرهنگی کردستان، با همکاری مؤسسهٔ فرهنگی آراس هولیر، ۱۳۸۸، صص ۱۸۷–۱۸۲، ص ۱۸۴.
- ↑ خبرگزاری فارس بایگانی‌شده در ۱۴ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۲ آوریل ۲۰۱۰
- ↑ معرفی کتاب یهودیان کرمانشاه بایگانی‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ برومند سرخابی، هدایت الله، ۱۳۸۸، در جستجوی هویت شهری کرمانشاه، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، چاپ اول، ص۱۶۹.
- ↑ سلطانی، محمدعلی، احزاب سیاسی و انجمن‌های سری در کرمانشاه، از فراموشخانه تا خانهٔ سیاه: دوره‌های ۵–۱ انتخابات مجلس شورای ملی و فریادگران بر نظام دیکتاتوری از کرمانشاه؛ تهران: مؤسسهٔ فرهنگی نشر سها، جلد اول، چاپ یکم: ۱۳۷۸؛ ص ۱۵.
- ↑ کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ایران: رساله‌ای در تشریح واقعۀ هائلۀ طاعون سال ۱۲۴۶ هجری در کرمانشاه، نوشتۀ یکی از فضلای آن روزگار، به کوشش هادی مکارم، منتشرشده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۳؛ بازدید در ۲۵ شهریور ۱۳۹۷.
- ↑ جکسن، ویلیامز، سفرنامه جکسون (ایران در گذشته و حال)، ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای، تهران: خوارزمی، چاپ یکم: ۱۳۵۲، ص ۱۴۴.
- ↑ خدایاری، نعمت، نگین سبز زاگرس: گهواره؛ کرمانشاه: طاقبستان، چاپ یکم: ۱۳۹۱؛ ص ۱۲۴.
- ↑ سپهر، میرزامحمدتقی، ۱۳۳۷، ناسخ التواریخ، به اهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
- ↑ شاکری، باقر: تذکرهٔ مختصر شعرای کرمانشاه و انجمن‌های ادبی و مطبوعات، کرمانشاه: چاپ سعادت، ۱۳۳۷، ص ۱۴۵.
- ↑ جکسن، ویلیامز، سفرنامه جکسون (ایران در گذشته و حال)، ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای، تهران: خوارزمی، چاپ یکم: ۱۳۵۲، ص ۲۰۸.
- ↑ پایگاه خبری تابناک: سرزمین‌های جداشده و تهدید تمامیت ارضی ایران، نوشتۀ میرمهرداد میرسنجری؛ بایگانی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ شاهملکی، حسنعلی، ۱۳۹۰، سیری کوتاه در تاریخ کرمانشاه: از ابتدا تا قاجاریه، کرمانشاه: انتشارات کرمانشاه، چاپ اول، ص۱۲۷.
- ↑ برومند سرخابی، هدایت الله، ۱۳۸۸، در جستجوی هویت شهری کرمانشاه، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، چاپ اول، ص۲–۱۷۱.
- ↑ مکتب وحی: بیان داستان درویش کشی به فرمان بعضی از فقهاء توسط آیت‌الله انصاری همدانی بایگانی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۳
- ↑ کوردیپدیا: شاه تیمور فرزند رضا باینارانی بازدید در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۳
- ↑ مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی مشترک ایران و عراق، جلد ۲۴، به کوشش صادق حسینی اشکوری، قم: مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۴؛ ص ۱۶۵.
- ↑ کلهر، محمد، مشروطه و بحران سیاسی کردستان، در مجلۀ زمانه، سال پنجم، امرداد ۱۳۸۵، شمارۀ ۴۷، ص۳۰.
- ↑ تکیه معاون بایگانی‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی(نسخه آزمایشی): کتابخانه‌های کرمانشاه[پیوند مرده] بازدید در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۳
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): قصۀ آوارگی ۴۰ سالۀ مردمان این روستای «لوکس»!، نوشته‌شده در ٢۳ شهریور ١٣۹۹؛ بازدید در ۲۳ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ مدارس آلیانس در ایران و اثر آن در مشروطیت بایگانی‌شده در ۲۰۱۰-۱۰-۳۱ توسط Wayback Machine وبگاه جاودان، بازدید در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ شیریان، محمدحسین، تاریخ مطبوعات استان کرمانشاه، کرمانشاه: اداه کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه، شورای پژوهشی، چاپ یکم، ۱۳۹۲، ص۳۹ و ص۶۹.
- ↑ یارمحمد خان؛ نماد مشروطیت در کرمانشاه. ایسنا. ۱۴ امرداد ۱۳۹۲
- ↑ پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران: بررسی عهدنامه ۱۹۷۵ ایران و عراق، نوشته‌شده توسط اصغر جعفری ولدانی، به نقل از: ماهنامۀ اطلاعات سیاسی اقتصادی ،۱۳۸۷ ، شماره ۲۴۸ - ۲۴۷، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۷؛ بازدید در ۵ فروردین ۱۳۹۶.
- ↑ فروتن، مجید. ۱۳۹۰، اوضاع سیاسی-اجتماعی همدان در جنگ جهانگیر اول، تهران: نشر کتابدار، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول؛ ص ۲۰۱.
- ↑ کشاورز، اردشیر، کرمانشاهان در جنگ جهانی اول، کرمانشاه: انتشارات تاقبستان، چاپ اول: ۱۳۸۲
- ↑ تاریخ ایران: اشغال کرمانشاه توسط روس ها؛ بایگانی‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۲ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ دانشگاه هاروارد: پروژۀ تاریخ شفاهی ایران: مصاحبه با کریم سنجابی، نوشته‌شده در ۱۵ اکتبر ۱۹۸۳؛ بایگانی‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine ص ۱۲.
- ↑ «سالشمار شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفت». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ راسخون: زندگینامه میرجلال الدین کزازی بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ رزم آرا، علی، عملیات اورامان (پاییز و زمستان ۱۳۱۰ شمسی)، به کوشش کامبیز رزم آرا و کاوه بیات، تهران: پردیس دانش، شرکت نشر و پژوهش شیرازهٔ کتاب، چاپ اول: ۱۳۸۶، ص دوازده.
- ↑ کشاورز، اردشیر، تاریخ صنعت برق غرب، کرمانشاه: طاقبستان، چاپ اول: ۱۳۸۷، ص۲۱.
- ↑ Who is knowledgeable, is strong: science, class, and the formation of modern Iranian society, 1900-1950. Cyrus Schayegh. University of California Press, 2009. ISBN 0-520-25447-3 pp.270
- ↑ رزم آرا، علی، عملیات اورامان (پاییز و زمستان ۱۳۱۰ شمسی)، به کوشش کامبیز رزم آرا و کاوه بیات، تهران: پردیس دانش، شرکت نشر و پژوهش شیرازهٔ کتاب، چاپ اول: ۱۳۸۶، ص هقت.
- ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ ۵۲٫۲ خبرگزاری کردپرس: بازار سنتی کرمانشاه به روایت استاد اردشیر کشاورز
- ↑ پیک هفته: باقر مؤمنی با شتاب به ۸۰ رسید، ناصر مهاجر؛ بازدید در ۲۵ مارس ۲۰۱۷.
- ↑ روزنامۀ شرق: قیام عشیرۀ جوانرود در کرمانشاه، عیسی پژمان؛ بایگانی‌شده در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine بازدید در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ پایگاه اینترنتی کوردیپدیا: رادیۆی کرماشان (به کردی سورانی)؛ بازدید در ۱۸ مارس ۲۰۱۵.
- ↑ ۵۶٫۰ ۵۶٫۱ آژانس خبررسانی کردستان: کردپا، رادیو کرمانشاه محل تولد و رشد و بالندگی بخشی بسیار مهم از تاریخ موسیقی کردی است؛ نوشته‌شده در ۱۲ دی ۱۳۹۴؛ بایگانی‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine ۱۸ ژانویه ۲۰۱۶.
- ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ [ref>[۱] بایگانی‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine همشهری استانی: استان‌ها از کی استان شدند؟، نوشته‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۳؛ بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ پایگاه خبری یافته: استانداران لرستان (از آغاز تا کنون)، نوشته‌شده در ۶ مرداد ۱۳۹۵؛ بایگانی‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ تاریخچه و وضعیت شهرک‌های صنعتی ایران، شرکت شهرک‌های صنعتی، ۱۳۶۴، ص ۳۵–۱۰.
- ↑ همشهری آنلاین: آشنایی با استان همدان، نوشته‌شده در ۱۲ تیر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کرمانشاه، مرکز آموزشی درمانی طالقانی؛ بایگانی‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱۶.
- ↑ معاونت آموزش دادگستری استان تهران: تبدیل فرمانداری کل ایلام به استان؛ بایگانی‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): استان ایلام ۴۴ ساله شد، نوشته‌شده در ۱۸ فروردین ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ خبرگزاری ایسنا؛ سالروز موشک‌باران و بمباران پارک شیرین کرمانشاه؛ بازدید در ۱۴ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ پایگاه اینترنتی موزۀ صلح تهران، ۳۱ تیرماه سالروز فاجعۀ حملۀ شیمیایی به روستاهای زرده و دیره در غرب کشور، بازدید در ۲۵ آوریل ۲۰۱۴ میلادی.
- ↑ «شرکت بازرگانی پتروشیمی(سهامی خاص)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ پایگاه اینترنتی حزب کمونیست ایران (م-ل-م): درود بر مردم کرمانشاه، پاوه، روانسر و جوانرود؛ بایگانی‌شده در ۲۶ مه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ پایگاه اینترنتی روز: خطیب جمعه را کشتند گفتند سکته قلبی، گفتگوی فرشته قاضی با عایشه مفاخری همسر ملامحمد ربیعی؛ بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ پورتال جامع گردشگری دولان، بیمارستان امام رضا (ع) استان کرمانشاه، نوشته‌شده در ۶ تیر ۱۳۹۴؛ بایگانی‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۲ ژانویهٔ ۲۰۱۶.
- ↑ وبگاه میراث جهانی یونسکو بازدید در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ همگردی، تالار انتظار کرمانشاه؛ بازدید در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱۶.
- ↑ خبرگزاری پانا بازدید در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۰
- ↑ «امضای تفاهم نامه همکاری استان‌های کرمانشاه و قاضی آنتپ ترکیه». روزنامه صبح خراسان. ۱۱ آذر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «کرمانشاه و اسپیلیت خواهر خوانده می‌شوند». سایت تحلیلی خبری عصر ایران. ۱۱ تیر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ خبرگزاری میزان: راه‌آهن کرمانشاه افتتاح شد، نوشته‌شده در ۲۹ اسفند ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): «هورامان» ثبت جهانی شد، نوشته‌شده در ۵ مرداد ۱۴۰۰ بازدید در ۱۹ مرداد ۱۴۰۰.