ویکی‌پدیا

شتر

سرده‌ای از شترسانان
(تغییرمسیر از شتران دو کوهان)

شتر، که در فارسی اُشتُر نیز گفته می‌شود جانوری نشخوارکننده از راستهٔ جفت‌سم‌سانان و از خانوادهٔ شتران است که دارای توده چربی مشخصی به‌نام «کوهان» در پشت خود است. شترها از دیرباز اهلی شده‌اند و به‌عنوان دام برای تهیهٔ غذا (شیر و گوشت) و منسوجات (الیاف و نمد از مو) مورد استفادهٔ بشر هستند. شترها از جانوران کار و باربر هستند که مخصوصاً برای زندگی در زیستگاه‌های بیابانی مناسب هستند و وسیله‌ای حیاتی برای حمل و نقل مسافران و بار در این‌گونه مناطق هستند. اکنون تنها سه گونه از شتر باقی‌مانده‌است. شتر یک‌کوهانه ۹۴ درصد و شتر دوکوهانه ۶ درصد از جمعیت شتر جهان را تشکیل می‌دهد. شتر دوکوهانه وحشی نیز یک گونهٔ جداگانه است و تعداد بسیار کمی از آن باقی مانده و اکنون به‌شدت در معرض خطر انقراض است.[۷]

شتر
محدودهٔ زمانی: پلیوسن–اکنون[۱]
↓
شتر یک‌کوهانه
شتر دوکوهانه
رده‌بندی علمی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: جفت‌سم‌سانان[۲]
تیره: شتران
سرده: Camelus
کارل لینه، ۱۷۵۸
گونه‌ها

شتر دوکوهانه
شتر دوکوهانه وحشی
شتر یک‌کوهانه
†شتر سوری (منقرض‌شده)[۳]
†Camelus knoblochi (منقرض‌شده)[۴]
†Camelus grattardi (منقرض‌شده)
†Camelus sivalensis (منقرض‌شده)[۵]
†Camelus thomasi (منقرض‌شده)[۶]

توزیع جهانی کنونی
عکس از شترها در پارک ملی کویر ایران، حوالی کاروانسرای دیر گچین
شترها در پارک ملی کویر ایران، در نزدیکی کاروانسرای دیر گچین

گونه‌های دیگری از خانوادهٔ شتران، موسوم به «شترهای بر جدید» به‌نام‌های لاما، آلپاکا، گواناکو و شترچه نیز در آمریکای جنوبی زندگی می‌کنند که دارای کوهان نیستند.[۸]

گفته می‌شود در زبان عربی ۱۶۰ واژه برای نامیدن شتر وجود دارد.[۹][۱۰]

سازگاری‌های بدنی و رفتاری ویرایش

شتر از جانورانی است که با محیط‌های خشک و بی‌آب و علف و صحرا سازگار شده و می‌تواند آب و هوای گرم و خشک، بی‌آبی و کم‌خوراکی را تحمل کند. این جانور می‌تواند در بیابان زندگی کند و علاوه بر علف‌ها از بوته‌ها و درختچه‌های گوناگون صحرایی و کویری و حتی از بوته‌های تلخ، شور و خاردار تغذیه کند.

این جانوران، دارای یک سری سازگاری‌های فیزیولوژیکی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد در مدت طولانی بدون هیچ منبع خارجی آب مقاومت کنند.[۱۱] شتر یک‌کوهانه حتی در شرایط بسیار گرم می‌تواند هر ۱۰ روز یک بار آب بنوشد و می‌تواند تا ۳۰ درصد از تودهٔ بدن خود را در وضعیت کم‌آبی از دست بدهد.[۱۲] برخلاف پستانداران دیگر، گلبول‌های قرمز شتر به جای شکل دایره‌ای، بیضی‌شکل هستند. این امر، جریان گلبول‌های قرمز خون را در طول کم‌آبی بدن، تسهیل می‌کند[۱۳] و باعث می‌شود گلبول‌ها در برابر تغییرات اسمزی شدید و تغییر غلظت خون، در هنگام نوشیدن مقدار زیادی آب مقاومت کنند. یک شتر یک‌کوهانهٔ ۶۰۰ کیلوگرمی، می‌تواند در عرض سه دقیقه، ۲۰۰ لیتر آب بنوشد.[۱۴][۱۵]

شترها قادر به مقاومت در برابر تغییرات دمای بدن و کمبود آب هستند که باعث مرگ بیشتر پستانداران دیگر می‌شود. دمای بدن شتر ثابت نیست و به آهستگی هماهنگ با دمای محیط، بالا یا پایین می‌رود. دمای بدن شترها می‌تواند از ۳۴ درجهٔ سانتی‌گراد در هوای سرد در شب‌ها، تا ۴۴ درجه در روزهای گرم متغیر باشد و بدون ایجاد مشکل، بالا و پایین برود.[۱۶]

به‌طور کلی، برای مقایسه بین شتر و سایر دام‌ها، شترها روزانه تنها ۱٫۳ لیتر مایعات دریافت می‌کنند در حالی‌که دام‌های دیگر با وزن مشابه، روزانه ۲۰ تا ۴۰ لیتر مایعات مصرف می‌کنند.[۱۷] حفظ دمای مغز، در محدوده‌ای معین، برای حیوانات حیاتی است. برای کمک به این امر، شترها دارای مجموعه‌ای از سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها هستند که بسیار نزدیک به هم قرار دارند و از جریان خون مخالف برای خنک کردن خونی که به‌سمت مغز می‌رود استفاده می‌کنند.[۱۸] شترها حتی زمانی که دمای محیط به ۴۹ درجه سلسیوس (۱۲۰ درجه فارنهایت) می‌رسد به‌ندرت عرق می‌کنند.[۱۹] هر تعرقی که در شتر اتفاق می‌افتد در سطح پوست تبخیر می‌شود نه در سطح پوشش و موها و گرمای تبخیر از گرمای بدن به‌جای گرمای محیط ناشی می‌شود. شترها می‌توانند از دست دادن ۲۵ درصد وزن بدن خود، ناشی از کمبود آب را تحمل کنند، در حالی‌که بیشتر پستانداران دیگر، تنها می‌توانند حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد از کم‌آبی بدن خود را تحمل کنند و پس از آن، دچار نارسایی قلبی ناشی از اختلال گردش خون می‌شوند.[۲۰] هنگام بازدم شتر، بخار آب در سوراخ‌های بینی به دام افتاده و به‌عنوان راهکاری برای حفظ آب در بدن، مجدداً جذب می‌شود.[۲۱][۲۲]

پوشش ضخیم شتر آن را از گرمای شدید ساطع شده از شن‌های صحرا محافظت می‌کند. برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد، یک شتر کوچک، به این دلیل که به‌سطح زمینِ داغ، نزدیک‌تر است، باید ۵۰ درصد بیشتر عرق کند.[۲۳] در طول تابستان، رنگ پوشش شترها روشن‌تر می‌شود که نور را بیشتر بازتاب می‌کند و همچنین از آفتاب‌سوختگی جلوگیری می‌کند.[۲۴] پاهای بلند شتر با دورتر نگه داشتن بدنش از زمین که ممکن است تا ۷۰ درجهٔ سانتی‌گراد، گرما داشته باشد، به خنک نگه داشتن بدن شتر، کمک می‌کند.[۲۵][۲۶] شتر یک‌کوهانه، دارای یک پد از بافتی ضخیم روی جناغ است که هنگام نشستن حیوان بر روی زمین، پایهٔ بدن را از سطح داغ زمین، بالا می‌برد و اجازه می‌دهد تا هوای خنک از زیر بدن عبور کند.[۲۷]

 
نحوهٔ نشستن شترها در وضعیتی که از گرم شدن زیاد بدن، جلوگیری می‌کند.

دهان شترها دارای پوشش چرمی ضخیمی است که به آن‌ها امکان جویدن گیاهان خاردار صحرا را می‌دهد. مژه‌های بلند و موهای گوش، همراه با سوراخ‌های بینی که می‌توانند بسته شوند، مانعی در برابر شن و ماسه ایجاد می‌کنند. اگر شن و ماسه در چشم آن‌ها برود، می‌توانند با استفاده از پلک سوم شفاف خود آن را از جای خود خارج کنند. راه رفتن و پهن شدن کف پاها به شترها کمک می‌کند بدون فرورفتن در شن، حرکت کنند.[۲۸][۲۹][۳۰]

کلیه‌ها و روده‌های شتر در بازجذب آب، بسیار کارآمد هستند. کلیهٔ شتر دارای نسبت قشر به مدولای ۴ به ۱ است.[۳۱] بنابراین، قسمت مدولاری کلیهٔ شتر، دو برابر ناحیهٔ کلیهٔ گاو را اشغال می‌کند. بخش جسمک کلیوی، قطر کمتری دارد که باعث کاهش سطح فیلتراسیون و کاهش دفع آب از طریق ادرار می‌شود. این دو ویژگی اصلی آناتومیک، شترها را قادر می‌سازد تا آب را حفظ کرده و حجم ادرار را در شرایط سخت بیابانی محدود کنند.[۳۲] ادرار شتر به‌صورت مایع غلیظی خارج می‌شود و مدفوع شتر به‌قدری خشک است که وقتی بادیه‌نشینان از آن برای سوختن در آتش استفاده می‌کنند نیازی به خشک کردن آن، ندارند.[۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

کوهان، عضوی مهم در شتر است که تنها از چربی و ماهیچه تشکیل شده و در آن استخوانی وجود ندارد و شتر در شرایط بی‌خوراکی تا چندین روز می‌تواند با اعتماد به وجود این چربی و سوخت‌وساز آن زنده بماند.

کف پای شتر، پهن است و مانع از این می‌شود که در شنزار فرورود. چشم‌های شتر دارای مژه‌های بلندی است که به همراهی پلک‌ها، چشم‌ها را از طوفان‌های شن و از تابش شدید آفتاب محافظت می‌کند. شتر در هنگام تنفس می‌تواند بینی را به خوبی از هم باز کند و بیشترین میزان هوا را وارد ریه‌های خود کند و در هنگام بروز طوفان شن بینی خود را ببندد. شتر دارای فک درازی است که به‌طور جانبی حرکت می‌کند و می‌تواند عمل جویدن را به خوبی انجام دهد.

گونه‌ها ویرایش

در حال حاضر، سه گونه شتر در جهان، باقی مانده‌است.[۳۷][۳۸]

نام متداول نام علمی توزیع
شتر دوکوهانه Camelus bactrianus اهلی‌شده؛ آسیای مرکزی، از جمله منطقهٔ تاریخی باختر
شتر یک‌کوهانه / شتر عربی Camelus dromedarius اهلی‌شده؛ خاورمیانه، صحرای بزرگ آفریقا و جنوب آسیا؛ به استرالیا نیز معرفی شده
شتر دوکوهانه وحشی Camelus ferus مناطق دور افتادهٔ شمال غربی چین و مغولستان

ویژگی‌ها ویرایش

میانگین طول عمر یک شتر ۴۰ تا ۵۰ سال است.[۳۹] ارتفاع شانهٔ یک شتر تک‌کوهانهٔ بالغ، حدود ۱۸۵ سانتی‌متر و تا بالای کوهان، حدود ۲۱۵ سانتی‌متر است.[۴۰] شترها می‌توانند به‌مدتی محدود، با حداکثر سرعت ۶۵ کیلومتر بر ساعت، بدوند و همچنین می‌توانند مسافت بیشتری را با سرعت ۴۰ کیلومتر بر ساعت، حرکت کنند.[۴۱] وزن شترهای دوکوهانه، ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم و وزن یک‌کوهانه‌ها، ۳۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم، است.[۴۲]


شترهای نر در گلو، اندامی به‌نام دولا (Dulla) دارند. این کیسهٔ بزرگ، در جذب شترهای ماده و تسلط بر قلمرو، کاربرد داشته و مشابه زبانی بلند، متورم و صورتی است که از کنار دهان آویزان شده‌است.[۴۳] شترها با نشستن نر و ماده بر روی زمین، جفت‌گیری می‌کنند و شتر نر، از پشت، سوار ماده می‌شود.[۴۴] شتر نر معمولاً در یک نوبت از جفت‌گیری سه یا چهار بار انزال می‌کند.[۴۵] شترها تنها سم‌دارانی هستند که در حالت نشسته جفت‌گیری می‌کنند.[۴۶]

 
شتر و بچه‌شتر در بیابان مسیله.
 
جمجمه شتر

لب‌های شتر دارای گسترهٔ حرکتی زیادی است و لب بالائی به دو بخش تقسیم شده‌است. لب زیرین در شترهای پیر، به‌وضوح آویزان است. در این حیوان نیز، همانند دیگر نشخوارکنندگان، بر روی فک پایینی شتر تنها دندان پیش وجود دارد و این دندان‌ها در فک بالا وجود ندارد. دهان شتر همیشه باز است و حیوان گاه بانگ بلندی تولید می‌کند. کوهان شتر یک توده چربی است که حجم آن بر اساس سن و تندرستی وی تغییر می‌یابد.[نیازمند منبع]

پاهای شتر به گونه‌ای تکامل یافته‌است که حیوان را در هنگام راه رفتن بر روی شن‌های نرم، یاری کند. سُم‌های حیوان، واضح و آشکار نبوده و در داخل بافت کراتینهٔ کف پا فرار گرفته‌است. کف پا محکم بوده و دارای ناخن‌های سخت و کوتاهی در ابتدا است و هنگامی که کف پا بر روی زمین گذاشته می‌شود، به‌خوبی گسترده می‌گردد و موجب تثبیت پا بر روی شن‌ها می‌گردد و این در حالی است که شتر با سختی فراوان بر روی زمین‌های گلی و لغزنده راه می‌رود.[نیازمند منبع]

دستگاه گوارش شتر همچون دیگر نشخوارکنندگان عبارت از معده‌های چهارگانه است، هر چند هزارلای شتر، رشد و گسترش چندانی نیافته‌است. شتر هر چند حیوانی بردبار و آرام است، گاه ناگهان مهاجم می‌گردد (به‌ویژه در فصل جفت‌گیری)، به همین جهت، بهتر است که در هنگام کار، شترهای نر و ماده از هم جدا گردند. در اوقات دیگر شترها مطیع و آرام هستند. علی‌رغم این‌که در هنگام گرفتن افسار آنان یا نهادن بار بانگ می‌زنند خطری نخواهند داشت و معمولاً شتران اخته‌شده در مقایسه با شتران نر آرام‌تر هستند. شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماری‌ها تا حدودی مقاوم‌تر از دیگر دام‌هاست و علائم خستگی و ناراحتی چندانی را از خود بروز نمی‌دهد. به همین جهت باید که به دقت آن‌ها را تحت دید داشت زیرا در هنگام بیماری نیز بدون اظهار ناراحتی، همچنان به کار خود ادامه می‌دهند.[نیازمند منبع]

 
تجمع شترها در محلی برای خوردن آب، حوالی تالاب مره

شتر و انسان ویرایش

شتر برای انسان‌ها حیوان مفیدی است و کاربردهای فراوانی دارد. این حیوان علاوه بر این‌که وسیلهٔ اصلی رفت‌وآمد ساکنان صحراست، از سویی دیگر می‌تواند خوراک و وسایل مورد نیاز دیگری را به انسان عرضه کند و انسان می‌تواند با تغذیه از شیر و گوشت شتر، تا هفته‌ها در صحرا زنده بماند. همچنین می‌توان از چربی کوهان به‌جای کره استفاده کرد و پشم شتر را در ساختن خیمه‌ها، پتو، فرش، لباس‌های پشمی، طناب و ریسمان به‌کار برد. همچنین می‌توان از مدفوع خشک‌شدهٔ شتر برای روشن کردن آتش استفاده کرد و پس از نحر شتر می‌توان از پوست آن برای ساختن کفش و مشک و چیزهای دیگر استفاده کرد. شترها پس از دوران باستان در غرب آسیا، جایگزین ارابه و گردونه شدند.[۴۷] زمان آبستن شدن شتر ماده دوازده ماه است.[نیازمند منبع]

سواری ویرایش

شتر هنگامی که می‌دود سرعت بالایی دارد. امروزه در کشورهای عربی و اسلامی مسابقات شتردوانی برگزار می‌کنند.[نیازمند منبع] در گذشته در سرزمین‌های عربی از شتر ماده به‌دلیل سرعت بالا، برای جابه‌جایی و انتقال اخبار استفاده می‌کردند.[۴۸]

 
گله شتر در حال عبور از کویر
 
استراحت شترها در پارک ملی کویر

شیر شتر ویرایش

 
یک بچه شتر در حال خوردن شیر

شیر شتر غذای اصلی ساکنان صحرا و بادیه را تشکیل می‌دهد. ملل آسیای میانه از دیرباز تا کنون در تغذیهٔ خود، متکی به شیر شتر بوده‌اند. شتر می‌تواند مقدار زیادی در حدود ۴ تا ۸ کیلوگرم در روز شیر دهد و این میزان در برخی اوقات به ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم در روز می‌رسد.[نیازمند منبع]

شیر شتر قوت غالب قبایل عشایر بیابانی است و گاه، خود به‌تنهایی، یک وعدهٔ غذایی نیز محسوب می‌شود. یک انسان کوچ‌نشین می‌تواند برای تقریباً یک ماه، فقط با شیر شتر زندگی کند.[۴۹][۵۰][۵۱][۵۲]

شیر شتر را می‌توان به‌راحتی به ماست تبدیل کرد، اما تنها زمانی می‌توان از آن کره گرفت که ابتدا آن را ترش کرده، کوبیده و سپس یک ماده شفاف‌کننده به آن اضافه شود.[۵۳] تا سال‌های اخیر، شیر شتر نمی‌توانست به پنیر شتر تبدیل شود، زیرا پنیرمایه مورد استفاده، نمی‌توانست پروتئین‌های شیر شتر را برای ایجاد شیر لخته‌شده منعقد کند.[۵۴] با توسعهٔ روش‌های علمی، در دههٔ ۱۹۹۰ با افزودن کلسیم فسفات و نوع ویژه‌ای از پنیرمایه، ایجاد و جمع‌آوری شیر لخته‌شده، امکان‌پذیر شد.[۵۵] پنیر تولیدشده از این فرایند، دارای سطوح پایینی کلسترول است و هضم آن، حتی برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، امکان‌پذیر است.[۵۶][۵۷]شیر شتر را همچنین می‌توان به بستنی تبدیل کرد.[۵۸][۵۹]

گوشت شتر ویرایش

 
یک غذای سومالیایی متشکل از برنج و گوشت شتر
 
نوعی پلوی پاکستانی دارای گوشت شتر

سالانه تقریباً ۳٫۳ میلیون شتر برای استفاده از گوشت آن، در سراسر جهان نحر می‌شوند.[۶۰] وزن لاشهٔ یک شتر ماده کمتر از نر است و بین ۲۵۰ و ۳۵۰ کیلوگرم (۵۵۰ و ۷۷۰ پوند) متغیر است.[۶۱] سینه، دنده، کمر و کوهان، جزو بخش‌های باکیفیت و لذیذ شتر، محسوب می‌شوند. کوهان شتر، میزان چربی بالایی دارد.[۶۲][۶۳] از سوی دیگر، شیر و گوشت شتر، سرشار از پروتئین، ویتامین، گلیکوژن و سایر مواد مغذی هستند. از ترکیب شیمیایی گرفته تا کیفیت گوشت، شتر یک‌کوهانه برای تولید گوشت، ترجیح داده می‌شود. طعم گوشت شتر، شبیه گوشت گاوهای مسن و درشت، گزارش شده است. شترهای مسن‌تر می‌توانند گوشتی بسیار سفت داشته باشند.[۶۴][۶۵]

تاریخ‌نویسان، وجود گوشت شتر در ضیافت‌ها در ایران باستان را ثبت کرده‌اند که معمولاً به‌طور کامل بریان می‌شده.[۶۶] گوشت شتر به‌طور عمده در مناطق خاصی از جمله اریتره، سومالی، جیبوتی، عربستان سعودی، مصر، سوریه، لیبی، سودان، اتیوپی، قزاقستان و سایر مناطق خشک، به‌طور گسترده، مصرف می‌شود.[۶۷][۶۸][۶۹] خون شتر نیز در میان دامداران در شمال کنیا به‌همراه شیر آن، نوشیده می‌شود و به‌عنوان منبع کلیدی آهن، ویتامین دی، املاح و مواد معدنی عمل می‌کند.[۷۰][۷۱][۷۲] ادرار شتر نیز توسط برخی از جوامع بدوی، نوشیده می‌شود.

جمعیت و پراکندگی ویرایش

در سال ۲۰۱۰ تقریباً ۱۴ میلیون شتر زنده در سراسر جهان، وجود داشته‌اند که ۹۰ درصد از آن‌ها، شتر یک‌کوهانه بودند.[۷۳] شترها به‌عنوان حیواناتی اهلی بیشتر در شاخ آفریقا، ساحل صحرا، مغرب عربی، خاورمیانه و جنوب آسیا زندگی می‌کنند. منطقهٔ شاخ آفریقا به‌تنهایی دارای بیشترین تراکم شتر در جهان است که برای عشایر در سومالی و اتیوپی شیر، غذا و در نقش وسیله‌ای برای جابه‌جایی و حمل و نقل، عمل می‌کند.[۷۴][۷۵][۷۶][۷۷]

 
مناطق دارای بیشترین تراکم شترها در سال ۲۰۰۳

برآورد می‌شود که بیش از یک میلیون شتر در استرالیا، به‌صورت رمیده و رها شده در طبیعت، زندگی می‌کنند که از نسل شترهایی هستند که در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، به طبیعت استرالیا، معرفی شدند.[۷۸] این جمعیت حدود ۸ درصد در سال رشد می‌کند.[۷۹] در سال ۲۰۰۸ تعداد آن‌ها حدود ۷۰۰٬۰۰۰ فرد، برآورد شد.[۸۰][۸۱][۸۲] مسئولان دولتی استرالیا تا بیش از ۱۰۰۰۰۰ فرد از آن‌ها را معدوم کرده‌اند زیرا شترها از منابع محدود مورد نیاز گوسفندداران استرالیا استفاده می‌کنند.[۸۳] برآورد می‌شود که حدود دو میلیون شتر دوکوهانه در جهان، زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها اهلی هستند.[۸۴][۸۵][۸۶] شتر دوکوهانه وحشی یک گونهٔ جداگانه است و اکنون، تنها شتر واقعاً وحشی در جهان است. شترهای دوکوهانهٔ وحشی، به‌شدت در خطر انقراض هستند و تعداد آن‌ها تقریباً ۱۴۰۰ نفر است که در صحراهای گبی و تکله‌مکان در چین و مغولستان زندگی می‌کنند.[۸۷][۸۸]

کشورهای دارای بیشترین تعداد شتر بر اساس گزارش فائو:[۸۹]

کشور تعداد شتر زنده
۱   چاد ۷٬۷۶۲٬۰۰۰
۲   سومالی ۷٬۲۴۳٬۰۰۰
۳   سودان ۴٬۸۷۲٬۰۰۰
۴   کنیا ۳٬۲۷۳٬۰۰۰
۵   نیجر ۱٬۸۱۱٬۰۰۰
۶   موریتانی ۱٬۴۹۵٬۰۰۰
۷   اتیوپی ۱٬۲۶۱٬۰۰۰
۸   مالی ۱٬۲۱۶٬۰۰۰
۹   پاکستان ۱٬۰۷۶٬۰۰۰
۱۰   عربستان سعودی ۴۹۰٬۰۰۰
آمار جهانی ۳۵٬۵۲۵٬۰۰۰

در تاریخ ویرایش

عرب‌ها، حیواناتی همچون شتر، اسب، خر، گوسفند، بز و گاو را می‌پروراندند. انسان صحرانشین، از پشم شتر برای خیمه، و از شیر آن، به‌عنوان غذا و سرمایه بهره می‌بُرد.[۹۰]

زمانی که انسان برای نخستین بار، شتر را اهلی کرده‌است، مورد مناقشه است. نخستین شترهای یک‌کوهان اهلی‌شده ممکن است در حدود سه هزار تا هزار سال پیش از میلاد، در جنوب عربستان، اهلی شده باشند.[۹۱][۹۲][۹۳][۹۴][۹۵] شترهای دوکوهانه نیز در حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد، در شهر سوخته ایران، به‌صورت اهلی وجود داشته‌اند.[۹۶]

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

  1. ↑ "Fossilworks: Camelus". fossilworks.org.
  2. ↑ Artiodactyla
  3. ↑ Geraads, D.; Barr, W. A.; Reed, D.; Laurin, M.; Alemseged, Z. (2019). "New Remains of Camelus grattardi (Mammalia, Camelidae) from the Plio-Pleistocene of Ethiopia and the Phylogeny of the Genus" (PDF). Journal of Mammalian Evolution. 28 (2): 359–370. doi:10.1007/s10914-019-09489-2. S2CID 209331892.
  4. ↑ Titov, V. V. (2008). "Habitat conditions for Camelus knoblochi and factors in its extinction". Quaternary International. 179 (1): 120–125. Bibcode:2008QuInt.179..120T. doi:10.1016/j.quaint.2007.10.022.
  5. ↑ Falconer, Hugh (1868). Palæontological Memoirs and Notes of the Late Hugh Falconer: Fauna antiqua sivalensis. R. Hardwicke. p. 231.
  6. ↑ Martini, P.; Geraads, D. (2019). "Camelus thomasi Pomel, 1893 from the Pleistocene type-locality Tighennif (Algeria). Comparisons with modern Camelus". Geodiversitas. 40 (1): 115–134. doi:10.5252/geodiversitas2018v40a5.
  7. ↑ Chuluunbat, B.; Charruau, P.; Silbermayr, K.; Khorloojav, T.; Burger, P. A. (2014). "Genetic diversity and population structure of Mongolian domestic Bactrian camels (Camelus bactrianus)". Anim Genet. 45 (4): 550–558. doi:10.1111/age.12158. PMC 4171754. PMID 24749721.
  8. ↑ Bornstein, Set (2010-10-13). "Important ectoparasites of Alpaca (Vicugna pacos)". Acta Veterinaria Scandinavica. 52 (Suppl 1): S17. doi:10.1186/1751-0147-52-S1-S17. ISSN 0044-605X. PMC 2994293.
  9. ↑ [۱]
  10. ↑ [۲]
  11. ↑ Roberts, Michael Bliss Vaughan (1986). Biology: A Functional Approach. Nelson Thornes. pp. 234–235, 241. ISBN 978-0-17-448019-8.
  12. ↑ "The Camel from Tradition To Modern Times" (PDF).
  13. ↑ Eitan, A; Aloni, B; Livne, A (1976). "Unique properties of the camel erythrocyte membraneII. Organization of membrane proteins". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Biomembranes. 426 (4): 647–58. doi:10.1016/0005-2736(76)90129-2. PMID 816376.
  14. ↑ "Dromedary". Hannover Zoo. Archived from the original on 25 October 2005. Retrieved 8 January 2008.
  15. ↑ Halpern, E. Anette (1999). "Camel". In Mares; Michael A. (eds.). Deserts. University of Oklahoma Press. pp. 96–97. ISBN 978-0-8061-3146-7. Archived from the original on 2016-04-29.
  16. ↑ Roberts, Michael Bliss Vaughan (1986). Biology: A Functional Approach. Nelson Thornes. pp. 234–235, 241. ISBN 978-0-17-448019-8.
  17. ↑ Breulmann, M. , Böer, B. , Wernery, U. , Wernery, R. , El Shaer, H. , Alhadrami, G. ,.
  18. ↑ Inside Nature's Giants.
  19. ↑ "Arabian (Dromedary) Camel". National Geographic. National Geographic Society. 10 May 2011. Archived from the original on 19 November 2012. Retrieved 25 November 2012.
  20. ↑ Lewis, Paul (12 July 1981). "A Pilgrimage To A Mystic's Hermitage In Algeria". The New York Times. Archived from the original on 4 August 2009. Retrieved 7 March 2009.
  21. ↑ "Camels, llamas and alpacas". A manual for primary animal health care worker. FAO Animal Health Manual. FAO Agriculture and Consumer Protection. 1994. ISSN 1020-5187. Archived from the original on 2008-07-27.
  22. ↑ Lewis, Paul (12 July 1981). "A Pilgrimage To A Mystic's Hermitage In Algeria". The New York Times. Archived from the original on 4 August 2009. Retrieved 7 March 2009.
  23. ↑ Schmidt-Nielsen, K. (1964). Desert Animals: Physiological Problems of Heat and Water. New York: Oxford University Press. Cited in "Coat of fur on the camel". Temperature and Water Relations in Dromedary Camels (Camelus dromedarius). Davidson College. Archived from the original on February 25, 2003.
  24. ↑ Halpern, E. Anette (1999). "Camel". In Mares; Michael A. (eds.). Deserts. University of Oklahoma Press. pp. 96–97. ISBN 978-0-8061-3146-7. Archived from the original on 2016-04-29.
  25. ↑ Bronx Zoo. "Camel Adaptations". Wildlife Conservation Society. Archived from the original (Flash) on 26 June 2012. Retrieved 29 November 2012.
  26. ↑ Rundel, Philip Wilson; Gibson, Arthur C. (30 September 2005). "Adaptations of Mojave Desert Animals". Ecological Communities And Processes in a Mojave Desert Ecosystem: Rock Valley, Nevada. Cambridge University Press. p. 130. ISBN 978-0-521-02141-8.
  27. ↑ Inside Nature's Giants.
  28. ↑ Bronx Zoo. "Camel Adaptations". Wildlife Conservation Society. Archived from the original (Flash) on 26 June 2012. Retrieved 29 November 2012.
  29. ↑ "Camels — Old World Camels". Science Encyclopedia. Net Industries. Archived from the original on 2 June 2013. Retrieved 29 November 2012.
  30. ↑ Silverstein, Alvin; Silverstein, Virginia B; Silverstein, Virginia; Silverstein Nunn, Laura (2008). Adaptation. Twenty-First Century Books. pp. 42–43. ISBN 978-0-8225-3434-1.
  31. ↑ "Morphometric analysis of heart, kidneys and adrenal glands in dromedary camel calves (PDF Download Available)". ResearchGate (به انگلیسی). Archived from the original on 2017-03-04. Retrieved 2017-03-03.
  32. ↑ Rehan S and AS Qureshi, 2006.
  33. ↑ "Kidneys and Concentrated Urine". Temperature and Water Relations in Dromedary Camels (Camelus dromedarius). Davidson College. Archived from the original on February 25, 2003.
  34. ↑ "Fun facts about the Camel". The Jungle Store. Archived from the original on 17 November 2012. Retrieved 3 December 2012.
  35. ↑ Fedewa, Jennifer L. (2000). "Camelus bactrianus". Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology. Archived from the original on 26 May 2013. Retrieved 4 December 2012.
  36. ↑ Davidson, Alan; Davidson, Jane (15 October 2006). Jaine, Tom (ed.). The Oxford Companion to Food (2nd ed.). Oxford University Press, USA. pp. 68, 129, 266, 762. ISBN 978-0-19-280681-9.
  37. ↑ Burger, P. A.; Ciani, E.; Faye, B. (2019-09-18). "Old World camels in a modern world – a balancing act between conservation and genetic improvement". Animal Genetics. 50 (6): 598–612. doi:10.1111/age.12858. PMC 6899786. PMID 31532019.
  38. ↑ Chuluunbat, B.; Charruau, P.; Silbermayr, K.; Khorloojav, T.; Burger, P. A. (2014). "Genetic diversity and population structure of Mongolian domestic Bactrian camels (Camelus bactrianus)". Anim Genet. 45 (4): 550–558. doi:10.1111/age.12158. PMC 4171754. PMID 24749721.
  39. ↑ "Bactrian Camel: Camelus bactrianus". National Geographic. 10 May 2011. Archived from the original on 4 November 2012. Retrieved 28 November 2012.
  40. ↑ "The amazing characteristics of the camels". Camello Safari. Archived from the original on 7 November 2012. Retrieved 26 November 2012.
  41. ↑ "How Fast Can Camels Run and How Long Can They Run For?". Big Site of Amazing Facts. Retrieved 29 November 2012.
  42. ↑ Fayed, R. H. "Adaptation of the Camel to Desert environment."
  43. ↑ Abu-Zidana, Fikri M.; Eida, Hani O.; Hefnya, Ashraf F.; Bashira, Masoud O.; Branickia, Frank (18 December 2011). "Camel bite injuries in United Arab Emirates: A 6 year prospective study". Injury. 43 (9): 1617–1620. doi:10.1016/j.injury.2011.10.039. PMID 22186231. The male mature camel has a specialized inflatable diverticulum of the soft palate called the "Dulla". and During rutting the Dulla enlarges on filling with air from the trachea until it hangs out of the mouth of the camel and comes to resemble a pink ball. This occurs in only the one-humped camel. Copious saliva turns to foam covering the mouth as the male gurgles and makes metallic sounds. [6 cites to 5 references omitted]
  44. ↑ Two Male Camels Fighting Over One Female. Youtube.com. Archived from the original on 2015-12-19. Retrieved 2016-01-08.
  45. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  46. ↑ "Bactrian & Dromedary Camels". Factsheets. San Diego Zoo Global Library. March 2009. Archived from the original on 22 September 2012. Retrieved 4 December 2012.
  47. ↑ The Camel and the Wheel Richard W. Bulliet Columbia University Press. https://cup.columbia.edu/book/the-camel-and-the-wheel/9780231072359
  48. ↑ عایشه بعد از پیغمبر نوشته کورت فریشلر انتشارات امیرکبیر ۱۳۴۳ صفحات مختلف
  49. ↑ "Bactrian & Dromedary Camels". Factsheets. San Diego Zoo Global Library. March 2009. Archived from the original on 22 September 2012. Retrieved 4 December 2012.
  50. ↑ Davidson, Alan; Davidson, Jane (15 October 2006). Jaine, Tom (ed.). The Oxford Companion to Food (2nd ed.). Oxford University Press, USA. pp. 68, 129, 266, 762. ISBN 978-0-19-280681-9.
  51. ↑ Bulliet, Richard W. (1975). The Camel and the Wheel. Columbia University Press. pp. 23, 25, 28, 35–36, 38–40. ISBN 978-0-231-07235-9.
  52. ↑ "Camel Milk". Milk & Dairy Products. FAO's Animal Production and Health Division. 25 September 2012. Archived from the original on 1 November 2012. Retrieved 6 December 2012.
  53. ↑ "Bactrian & Dromedary Camels". Factsheets. San Diego Zoo Global Library. March 2009. Archived from the original on 22 September 2012. Retrieved 4 December 2012.
  54. ↑ Ramet. Camel milk and cheese making. Archived from the original on 2012-06-24.
  55. ↑ "Fresh from your local drome'dairy'?". Food and Agriculture Organization. 6 July 2001. Archived from the original on 26 January 2012.
  56. ↑ Young, Philippa. "In Mongolian the Word 'Gobi' Means 'Desert'". Archived from the original on 3 March 2013. Retrieved 6 December 2012. As evening approaches we are offered camel meat boats, dumplings stuffed with a finely chopped mixture of meat and vegetables, followed by camel milk tea and finally, warm fresh camel's milk to aid digestion and help us sleep.
  57. ↑ Ramet. Methods of processing camel milk into cheese. Archived from the original on 2012-06-24.
  58. ↑ "Netherlands' 'crazy' camel farmer". BBC. 5 November 2011. Archived from the original on 6 November 2011. Retrieved 7 November 2011.
  59. ↑ "Al Ain Dairy launches camel-milk ice cream". The National (به انگلیسی). 26 March 2015. Retrieved 2019-02-22.
  60. ↑ "FAOSTAT". www.fao.org. Retrieved 2019-10-25.
  61. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  62. ↑ Yagil. Camels Products Other Than Milk. Archived from the original on 2011-02-20.
  63. ↑ Madame Guinaudeau (2003). Traditional Moroccan Cooking: Recipes from Fez. London: Serif. ISBN 978-1-897959-43-5.
  64. ↑ "The amazing characteristics of the camels". Camello Safari. Archived from the original on 7 November 2012. Retrieved 26 November 2012.
  65. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  66. ↑ Sherwood, Andy (17 September 2012). "Camel burgers in Abu Dhabi". Time Out Abu Dhabi. Archived from the original on 27 September 2013. Retrieved 7 December 2012.
  67. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  68. ↑ Davidson, Alan; Davidson, Jane (15 October 2006). Jaine, Tom (ed.). The Oxford Companion to Food (2nd ed.). Oxford University Press, USA. pp. 68, 129, 266, 762. ISBN 978-0-19-280681-9.
  69. ↑ Yagil. Camels Products Other Than Milk. Archived from the original on 2011-02-20.
  70. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  71. ↑ Yagil. Camels Products Other Than Milk. Archived from the original on 2011-02-20.
  72. ↑ Webster, George (9 February 2010). "Dubai diners flock to eat new 'camel burger'". CNN World. CNN. Archived from the original on 29 September 2013. Retrieved 7 December 2012.
  73. ↑ Dolby, Karen (10 August 2010). You Must Remember This: Easy Tricks & Proven Tips to Never Forget Anything, Ever Again. Random House Digital, Inc. p. 170. ISBN 978-0-307-71625-5.
  74. ↑ "Camel Milk". Milk & Dairy Products. FAO's Animal Production and Health Division. 25 September 2012. Archived from the original on 1 November 2012. Retrieved 6 December 2012.
  75. ↑ Abokor, Axmed Cali (1987). The Camel in Somali Oral Tradition. Nordic Africa Institute. pp. 7, 10–11. ISBN 9789171062697.
  76. ↑ "Drought threatening Somali nomads, UN humanitarian office says". UN News Centre. 14 November 2003. Archived from the original on 19 November 2011. Retrieved 7 December 2012. A four-year drought is threatening the lives of Somali nomads, and those of the camel herds on which they depend for transportation and milk
  77. ↑ Farah, K. O.; Nyariki, D. M.; Ngugi, R. K.; Noor, I. M.; Guliye, A. Y. (2004). "The Somali and the Camel: Ecology, Management and Economics". Anthropologist. 6 (1): 45–55. doi:10.1080/09720073.2004.11890828. S2CID 4980638. Somali pastoralists are a camel community...There is no other community in the world where the camel plays such a pivotal role in the local economy and culture as in the Somali community. According to the UN Food and Agriculture Organization (FAO, 1979) estimates, there are approximately 15 million dromedary camels in the world Plain text version. بایگانی‌شده در ۲۰۱۳-۰۱-۰۲ توسط Wayback Machine
  78. ↑ "Feral camel". Northern Territory government. 17 August 2015. Retrieved 10 March 2022.
  79. ↑ Pople, A. R.; McLeod, S. R. (2010). "Demography of feral camels in central Australia and its relevance to population control". The Rangeland Journal. 32: 11. doi:10.1071/RJ09053.
  80. ↑ Webster, George (9 February 2010). "Dubai diners flock to eat new 'camel burger'". CNN World. CNN. Archived from the original on 29 September 2013. Retrieved 7 December 2012.
  81. ↑ Dolby, Karen (10 August 2010). You Must Remember This: Easy Tricks & Proven Tips to Never Forget Anything, Ever Again. Random House Digital, Inc. p. 170. ISBN 978-0-307-71625-5.
  82. ↑ Saalfeld, W.K.; Edwards, GP (2008). "Ecology of feral camels in Australia" (PDF). Managing the impacts of feral camels in Australia: a new way of doing business. Alice Springs: Desert Knowledge Cooperative Research Centre. ISBN 978-1-74158-094-5. ISSN 1832-6684. Archived from the original (DKCRC Report 47) on 2012-03-29. Retrieved 2011-12-25.
  83. ↑ Tsai, Vivian (14 September 2012). "Australia Culls 100,000 Feral Camels To Limit Environmental Damage, Many More Will Be Killed". U.S. Edition. International Business Times. Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 1 November 2012.
  84. ↑ Dolby, Karen (10 August 2010). You Must Remember This: Easy Tricks & Proven Tips to Never Forget Anything, Ever Again. Random House Digital, Inc. p. 170. ISBN 978-0-307-71625-5.
  85. ↑ Fedewa, Jennifer L. (2000). "Camelus bactrianus". Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology. Archived from the original on 26 May 2013. Retrieved 4 December 2012.
  86. ↑ "Bactrian Camel" (PDF). Denver Zoo. Archived from the original (PDF) on 12 May 2013. Retrieved 7 December 2012.
  87. ↑ "Bactrian Camel: Camelus bactrianus". National Geographic. 10 May 2011. Archived from the original on 4 November 2012. Retrieved 28 November 2012.
  88. ↑ Hare, J. (2008). "Camelus ferus". IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2008: e.T63543A12689285. doi:10.2305/IUCN.UK.2008.RLTS.T63543A12689285.en. Retrieved 12 November 2021.
  89. ↑ «FAOSTAT». www.fao.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۹.
  90. ↑ تاریخ اسلام (2) (PDF). وزارت آموزش و پرورش.
  91. ↑ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. Vol. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. pp. 1, 3, 20–21, 65, 67–68.
  92. ↑ Scarre, Chris (15 September 1993). Smithsonian Timelines of the Ancient World. London: D. Kindersley. p. 176. ISBN 978-1-56458-305-5. Both the dromedary (the seven-humped camel of Arabia) and the Bactrian camel (the two-humped camel of Central Asia) had been domesticated since before 2000 BC.
  93. ↑ Bulliet, Richard (20 May 1990) [1975]. The Camel and the Wheel. Morningside Book Series. Columbia University Press. p. 183. ISBN 978-0-231-07235-9. As has already been mentioned, this type of utilization [camels pulling wagons] goes back to the earliest known period of two-humped camel domestication in the third millennium B.C.—Note that Bulliet has many more references to early use of camels
  94. ↑ Richard, Suzanne (2003). Near Eastern Archaeology: A Reader. ISBN 978-1-57506-083-5. Archived from the original on 2016-02-05. Retrieved 2016-01-08.
  95. ↑ Magee, Peter (2016). "When was the dromedary domesticated in the ancient Near East?". Zeitschrift für Orient-Archäologie. 253–278: 253–278. Retrieved 25 May 2021.
  96. ↑ Hirst, K. Kris. "Camels". About.com Archaeology. Archived from the original on 5 January 2014. Retrieved 6 February 2014.

منابع ویرایش

  • زاید، عاشور، عبدالله، الأبل چاپ: دانشگاه زندگانی المختار: جمهوری لیبی، چاپ اول، انتشار سال ۱۹۹۱ میلادی. (به عربی).
  • احسان مقدس. کلیاتی دربارهٔ شتر: سایت سازمان دامپزشکی کشور

پیوند به بیرون ویرایش

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=شتر&oldid=39252528»