فهرست شاهان صفوی

دوره صفوی یکی از مهم‌ترین دوران‌های تاریخی ایران به‌شمار می‌آید، زیرا با گذشت حدود ۹۰۰ سال پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی؛ یک پادشاهی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید. این دوره یکی از سه مرحله دوران طلایی اسلام و دوره اوج تمدن اسلامی است و یکی از امپراتوری‌های باروت به‌شمار می‌رود. این پادشاهی توسط شاه اسماعیل یکم بنیان‌گذاری شد و در نهایت با سقوط شاه سلطان حسین در اصفهان در سال ۱۷۲۲ میلادی فروپاشید. البته احترام صفویان در میان مردم حتی پس از سلطان حسین نیز پابرجا ماند و حکمرانان بعدی ایران با انتساب خود به نوادگان صفوی مشروعیت‌سازی می‌کردند. آخرین پادشاه صفوی، شاه اسماعیل سوم (نوهٔ دختری سلطان حسین) بود که در ۱۷۵۰ میلادی توسط ابوالفتح‌خان بختیاری، کریم‌خان‌زند و علیمردان‌خان بختیاری در اصفهان به شاهی برگزیده شد و تا ۱۷۷۳ میلادی شاه صوری ایران محسوب می‌شد و از احترام برخوردار بود. برهمین اساس کریم‌خان‌زند خود را «وکیل» وی می‌نامید.

شاهنشاهی صفوی
وسعت شاهنشاهی صفوی در دوره شاه عباس بزرگ
نگارهٔ شاه عباس بزرگ، بزرگترین و نیرومندترین شاهنشاه صفوی
جزئیات
نخستین پادشاه	اسماعیل یکم
واپسین پادشاه	رسمی: عباس سوم اسمی: اسماعیل سوم
آغاز پادشاهی	ژوئیه ۱۵۰۱ میلادی
پایان پادشاهی	مارس ۱۷۳۶ میلادی
سکونتگاه رسمی	تبریز (۱۵۰۱ تا ۱۵۵۵ میلادی) قزوین (۱۵۵۵ تا ۱۵۹۸ میلادی) اصفهان (۱۵۹۸ تا ۱۷۳۶ میلادی)
گمارنده	جانشینی ارثی

صفویان، آیین شیعه را مذهب رسمی ایران قرار دادند. روش فرمانروایی صفوی تمرکزگرا و نیروی مطلقه (در دست شاه) بود. پس از ساختن پادشاهی صفویه، ایران اهمیتی بیشتر پیدا کرده و از ثبات و یکپارچگی برخوردار گردیده و در زمینهٔ جهانی نام‌آور شد. در این دوره روابط ایران و کشورهای اروپایی به دلیل دشمنی امپراتوری عثمانی با صفویان و نیز جریان‌های بازرگانی، (به ویژه داد و ستد ابریشم از ایران) گسترش فراوانی یافت. در دوره صفوی (به ویژه نیمه نخست آن)، جنگ‌های بسیاری میان ایران با امپراتوری عثمانی در غرب و با ازبکها در شرق کشور رخ داد که علت این جنگ‌ها جریان‌های زمینی و دینی بود. ایران در دوره صفوی در زمینه مسائل نظامی، فقه شیعه و هنر (معماری، خوشنویسی، و نقاشی) پیشرفت شایانی نمود.

تبارنامه

حبیب‌الدین فروزشاه زرین‌کلاه سنجانی

عواض الخواص اسماعیل

قطب‌الدین محمد

صلاح‌الدین رشید

قطب‌الدین ابوبکر

باسیل کومننوس امپراتور ترابوزان ۱۳۳۲–۱۳۴۰

ایرنه امپراتیس ترابوزان ۱۳۴۰–۱۳۴۲

شیخ تاج‌الدین زاهد گیلانی

شیخ امین‌الدین جبرائیل

الکسیوس سوم امپراتور ترابوزان ۱۳۴۹– ۱۳۹۰

تئودورا کانتاکوزنه

بی‌بی فاطمه

شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی رهبر طریقت صفویه ۱۲۹۴–۱۳۳۴

کنستانتین اول پادشاه گرجستان ۱۴۰۷–۱۴۱۱

مانوئل سوم امپراتور ترابوزان ۱۳۹۰–۱۴۱۷

شیخ صدرالدین موسی رهبر طریقت صفویه ۱۳۳۴–۱۳۹۰

الکساندر اول پادشاه گرجستان ۱۴۱۱–۱۴۴۲

الکسیوس چهارم امپراتور ترابوزان ۱۴۱۷–۱۴۲۹

قره عثمان بیگ (آق‌قویونلو)

شیخ علاءالدین علی رهبر طریقت صفویه ۱۳۹۰–۱۴۲۷

شاهدخت باگرواتی

ژان چهارم امپراتور ترابوزان ۱۴۲۹–۱۴۶۰

قره علی بیگ (آق‌قویونلو)

شیخ صدرالدین ابراهیم رهبر طریقت صفویه ۱۴۲۷–۱۴۴۷

الکسیوس پنجم امپراتور ترابوزان ۱۴۶۰–۱۴۶۳

دسپینا خاتون (تئودورا)

اوزون حسن (شاهنشاه ایران) ۱۴۵۷ – ۶ ژانویه ۱۴۷۸

خدیجه بیگم

شیخ علاءالدین جنید رهبر طریقت صفویه ۱۴۴۷–۱۴۶۰

عالمشاه بیگم (حلیمه بیگی‌آغا) شاهدخت ۱۴۶۰–۱۵۲۰

شیخ حیدر رهبر طریقت صفویه ۱۴۶۰–۱۴۸۸

سلطان علی میرزا رهبر طریقت صفویه ۱۴۸۸–۱۴۹۴

شاه اسماعیل یکم شاهنشاه ایران ۲۲ دسامبر ۱۵۰۱ – ۲۴ مه ۱۵۲۴

شاه تهماسب یکم شاهنشاه ایران ۲۵ مه ۱۵۲۴–۱۴ مه ۱۵۷۶

شاه سلطان محمد خدابنده شاهنشاه ایران ۱۱ فوریه ۱۵۷۸–۹ سپتامبر ۱۵۸۸

پریخان خانم (ملکه زمان) حکمرانی ۲۵ نوامبر ۱۵۷۷–۱۱ فوریه ۱۵۷۸

شاه اسماعیل دوم شاهنشاه ایران ۲۲ اوت ۱۵۷۶–۲۴ نوامبر ۱۵۷۷

شاه عباس یکم (بزرگ) شاهنشاه ایران ۱ اکتبر ۱۵۸۸–۱۹ ژانویه ۱۶۲۹

شاهزاده امامقلی میرزا ولیعهد ۲ نوامبر ۱۶۰۲–اوت ۱۶۳۲

شاهزاده صفی میرزا ولیعهد ۱۵ سپتامبر ۱۵۸۷–۲۶ ژانویه ۱۶۱۵

شاه صفی یکم شاهنشاه ایران ۲۸ ژانویه ۱۶۲۹–۱۲ مه ۱۶۴۲

شاه عباس دوم شاهنشاه ایران ۱۵ مه ۱۶۴۲–۲۶ اکتبر ۱۶۶۶

شاه سلیمان یکم (صفی دوم) شاهنشاه ایران ۱ نوامبر ۱۶۶۶–۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴

شاه سلطان حسین یکم شاهنشاه ایران ۶ اوت ۱۶۹۴–۲۰ اکتبر ۱۷۲۲

شهربانو بیگم همسر میرزا محمد داوود

نواب مریم بیگم همسر میرزا مرتضی

شاه تهماسب دوم شاهنشاه ایران ۲۴ نوامبر ۱۷۲۲–۲ سپتامبر ۱۷۳۲

شاه سلیمان دوم شاهنشاه ایران ۱۷ دسامبر ۱۷۴۹–۹ فوریه ۱۷۵۰

شاه اسماعیل سوم شاهنشاه ایران ۲۹ ژوئن ۱۷۵۰– ۱۷۷۳

شاه سلطان حسین دوم شاهنشاه ایران ۱۷۵۲–ژوئن ۱۷۵۳

شاه عباس سوم شاهنشاه ایران ۲ سپتامبر ۱۷۳۲–۸ مارس ۱۷۳۶

سلطان حیدر میرزا شاهزاده صفوی ۱۷۵۵–۳ مارس ۱۷۷۹

سلطان محمد میرزا شاهزاده صفوی ۱۷۷۲–۲۱ نوامبر

لقب

صفویان همواره از لقب شاه پیش از اسم خود استفاده می‌کردند که نشان دهنده قدرت معنوی و دنیوی پادشاه بود. علاوه بر این از لقب‌هایی مانند شاهنشاه، سلطان بر سلاطین، خاقان، صاحبقران نیز استفاده می‌کردند، شاهنشاه لقبی بود که پادشاهان این سلسله را به پادشاهی‌های باستانی مرتبط می‌کرد و می‌توانستند بر تمامی اراضی متعلق به ایران ادعای سلطنت کنند، خاقان و بهادرخان نیز لقبی بود که بعد از حمله مغول در ایران رواج پیدا کرده بود و استفاده از آن نیز نوعی مشروعیت داشت.

شاهان صفوی

شاهان صفوی
#	تصویر	نام	نام کامل	پدر و مادر	تاریخ تولد محل تولد	دوران حکومت	پایتخت	تاریخ درگذشت محل درگذشت	محل آرامگاه	اتفاقات مهم
۱		شاه اسماعیل یکم	ابوالمظفر شاه اسمعیل الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	شیخ حیدر و عالم‌شاه بیگم دختر اوزون حسن	۱۷ ژوئیه ۱۴۸۷ میلادی اردبیل	۲۲ دسامبر ۱۵۰۱ تا ۲۳ مه ۱۵۲۴	تبریز	۲۳ مه ۱۵۲۴ نزدیک تبریز	آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی	بنیان‌گذار شاهنشاهی صفوی تشکیل اولین حکومت مرکزی پس از حمله اعراب به ایران انتخاب تبریز به عنوان پایتخت اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی حکومت پیروزی در جنگ برابر ازبکان در سال ۱۵۱۰ میلادی شکست در جنگ چالدران
۲		شاه تهماسب یکم	ابوالمظفر ابوالفتح شاه طهماسب الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	اسماعیل یکم و تاجلی بیگم	۲۲ فوریه ۱۵۱۴ میلادی شاه آباد، اصفهان	۲۳ مه ۱۵۲۴ تا ۱۴ مه ۱۵۷۶	تبریز و قزوین	۱۴ مه ۱۵۷۶ قزوین	حرم امام رضا	پیروزی در برابر ازبکان شکست‌های پی‌درپی در جنگ با عثمانی بسته شدن پیمان آماسیه با امپراتوری عثمانی، که به موجب این قرارداد؛ گرجستان غربی، ارمنستان غربی و مناطق عراق کنونی به دولت عثمانی واگذار شد پناهندگی همایون شاه گورکانیان هند و سلطان بایزید شاهزاده عثمانی به دربار ایران. تغییر پایتخت از تبریز به قزوین غصب سلطنت و کشته شدن با توطئه پریخان خانم در طول درگیری‌های جانشینی شاه طهماسب یکم
۳		شاه اسماعیل دوم	ابوالمظفر شاه اسمعیل ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	تهماسب یکم و سلطانم بیگم	۳۱ مه ۱۵۳۷ میلادی قم	۲۲ اوت ۱۵۷۶ تا ۲۴ نوامبر ۱۵۷۷	قزوین	۲۴ نوامبر ۱۵۷۷ قزوین	حرم شاهزاده حسین	در رقابت سر جانشینی با کمک قزلباش‌ها بر برادر خود حیدر میرزا پیروز می‌شود به محض رسیدن به قدرت تمام عموها، عموزادگان، برادران و برادرزادگان خودش را به قتل رساند (برادر بزرگش محمد میرزا، حاکم فارس و پسرانش مثل عباس‌میرزا که از این کشتار در امان ماندند) اسماعیل دوم کوتاه‌ترین دوره سلطنت در بین تمام شاهان صفوی را دارست، وی به مدت ۱ سال و ۶ ماه و ۲۲ روز سلطنت کرد.
۴		شاه سلطان محمد	ابوالمظفر شاه سلطان محمد الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	تهماسب یکم و سلطانم بیگم	۱۵۳۲ میلادی اردبیل	۱۱ فوریه ۱۵۷۸ تا اکتبر ۱۵۸۸	قزوین	۱۵۹۵ قلعه الموت، قزوین	حرم شاهزاده حسین	توسط امرای قزلباش به حکومت می‌رسد شکست در جنگ با امپراتوری عثمانی و جدا شدن ایالت‌های قفقاز، ارمنستان و آذربایجان از ایران محمد خدابنده در سال ۱۵۸۵ میلادی از ازبکان شکست خورد که منجر به جدا شدن ایالت خراسان از ایران شد (در همین سال ازبکان مقبره شاه طهماسب را ویران و استخوان‌های وی را بیرون آوردند و آتش زدند) در جنگ‌های متوالی سر پادشاهی با فرزند خود، عباس میرزا که از حمایت قزلباش‌ها برخوردار بود، شکست خورد و در قلعه الموت تا پایان عمر خود در حبس به سر برد
۵		شاه عباس یکم	ابوالمظفر شاه عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	محمد خدابنده و خیرالنساء بیگم	۲۱ ژانویه ۱۵۷۱ میلادی هرات	۶ اکتبر ۱۵۸۸ تا ۱۹ ژانویه ۱۶۲۹	قزوین و اصفهان	۱۹ ژانویه ۱۶۲۹ بهشهر، مازندران	حرم امامزاده حبیب بن موسی	با کمک امرای قزلباش به سلطنت رسید صلح زودهنگام با امپراتوری عثمانی و خریدن زمان برای سامان دادن به حکومت و ارتش تغییر پایتخت از قزوین به اصفهان حمله به ازبکان و بازپس‌گیری مناطق از دست رفته دوره سلطنت شاه محمد خدابنده شروع حملات به امپراتوری عثمانی و بازپس‌گیری تبریز، ارومیه، ارمنستان و فتح تفلیس، کردستان عراق و بغداد بازپس‌گیری قندهار از چنگ گورکانیان هند حمله به هرمز با کمک بریتانیا و بیرون راندن پرتغالی‌ها از جنوب ایران
۶		شاه صفی یکم	ابوالمظفر شاه صفی‌ الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	صفی میرزا (پسر ارشد عباس یکم) و دلارام خانم	۱۶۱۱ میلادی ؟	۱۹ ژانویه ۱۶۲۹ تا ۱۲ مه ۱۶۴۲	اصفهان	۱۲ مه ۱۶۴۲ کاشان	حرم فاطمه معصومه	کشتن تمام امرای دوره شاه عباس و کشتن و کور کردن تمام خاندان سلطنتی از دست دادن ایالت‌های بغداد و قندهار صلح با امپراتوری عثمانی و انعقاد عهدنامه زهاب بین طرفین. با بسته شدن این عهدنامه تا آخر سلطنت صفویان جنگی بین دو کشور درنگرفت.
۷		شاه عباس دوم	ابوالمظفر شاه عباس ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	صفی یکم و حوریناز خانم (ملقب به آنا خانم)	۳۱ دسامبر ۱۶۳۲ میلادی قزوین	۱۵ مه ۱۶۴۲ تا ۲۶ اکتبر ۱۶۶۶	اصفهان	۲۶ اکتبر ۱۶۶۶ خسروآباد، نزدیک دامغان	حرم فاطمه معصومه	در سال ۱۶۴۳ رستم خان سپهسالار و در سال ۱۶۴۴ اقوام بختیاری قیام کردند اما هر دو قیام توسط ساروتقی اعتمادالدوله سرکوب شدند. در ۲۲ فوریه ۱۶۴۹ قندهار دوباره تحت تصرف صفویان درآمد، این شهر تا زمان سقوط اصفهان جزئی از پادشاهی صفویان باقی ماند. جنگ‌های ایران و روسیه (۱۵۵۱–۱۵۵۳) رخ داد، هیچ‌کدام از طرفین برتری کامل نیافت با این وجود پس از این دوره جنگ‌ها نفوذ ایران بر قسمت‌های شمالی قفقاز مستحکم شد.
۸		شاه سلیمان یکم (صفی دوم)	ابوالمظفر شاه سلیمان صفی ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	عباس دوم و نکهت خانم	فوریه یا مارس ۱۶۴۸ میلادی اصفهان	۱ نوامبر ۱۶۶۶ تا ۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴	اصفهان	۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴ اصفهان	حرم فاطمه معصومه	ابتدا در ۱ نوامبر ۱۶۶۶ با نام شاه صفی دوم و در ۲۰ مارس ۱۶۶۸ با نام شاه سلیمان تاج‌گذاری کرد. در دوره اولین تاجگذاری وی، قبایل شرق دریای خزر سر به شورش نهادند از جمله قزاق‌ها که از طریق دریا به ایران حمله کردند و ضمن کشتار مردم و اشغال بخشی از کشور، شهر فرح‌آباد را به آتش کشیدند. اداره حکومت توسط وزیر اعظم شیخعلی خان زنگنه و افزایش نفوذ خاجگان و زنان حرم‌سرا. افزایش ارتباط با دولت‌های اروپایی و ساخت و سازهای بسیار در کشور از جمله ساخت کاخ هشت‌بهشت.
۹		شاه سلطان حسین	ابوالمظفر شاه سلطان حسین الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	سلیمان یکم و فتحیه خانم	اکتبر ۱۶۶۸ میلادی اصفهان	۶ اوت ۱۶۹۴ تا ۲۱ اکتبر ۱۷۲۲	اصفهان	۱۵ نوامبر ۱۷۲۶ اصفهان	حرم فاطمه معصومه	افزایش نفوذ روحانیان شیعه همچون علامه مجلسی و سخت‌گیری بیش از حد به اقلیت‌های مذهبی شورش افغان‌های غلجایی و ابدالی، بلوچ‌ها، کردها و اقوام لزگی در سرتاسر ایران. آغاز حملات محمود افغان در سال ۱۷۲۰ برای از بین بردن حکومت مرکزی و سقوط کرمان در سال ۱۷۲۱ فرستادن تهماسب میرزا به قزوین و صفی میرزا به کرمانشاه پیش از سقوط پایتخت برای کمک به دولت مرکزی محاصره اصفهان از ۸ مارس ۱۷۲۲ توسط محمود افغان، تسلیم تاج و تخت سلطنت در اکتبر ۱۷۲۲ به محمود افغان و سقوط دولت صفوی
پس از حمله افغان‌ها
۱۰		شاه تهماسب دوم	ابوالمظفر شاه تهماسب ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	حسین یکم و وارسته خانم	۱۷۰۴ میلادی اصفهان	۲۴ اکتبر ۱۷۲۲ تا ۲ سپتامبر ۱۷۳۳	اصفهان	۱۱ فوریه ۱۷۴۰ سبزوار	حرم فاطمه معصومه	دوره اول سلطنت فرار از اصفهان، تاج‌گذاری در قزوین و فرار به سوی تبریز، نبرد بی‌فایده با روس و عثمانی و مصالحه با دو دولت مهاجم برای پشتیبانی از وی. پیوستن به فتحعلی خان قاجار و رهسپاری به سوی مازندران، پیوستن به نادرقلی خان افشار در جریان محاصره مشهد و قتل فتحعلی خان. دوره دوم سلطنت نبردهای پی در پی با افاغنه به کمک نادر و بیرون راندن آن‌ها از اصفهان، استمرار دولت در پایتخت اصلی و تاج‌گذاری دوباره در ۳۰ نوامبر ۱۷۲۹. نبرد با عثمانی، شکست سنگین از عثمانی‌ها، برکناری از سلطنت توسط نادر در سال ۱۷۳۲ و پایان سلطه سیاسی صفویان.
۱۱		شاه عباس سوم	ابوالمظفر شاه عباس ثالث الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	تهماسب دوم و پری خانم	۱۷۳۱ میلادی اصفهان	۲ سپتامبر ۱۷۳۲ تا ۸ مارس ۱۷۳۶	اصفهان	۱۱ فوریه ۱۷۴۰ سبزوار	حرم فاطمه معصومه	پس از برکنار شدن شاه تهماسب دوم، تهماسبقلی خان عباس میرزا را در یک سالگی جانشین پدر کرد. در سال ۱۷۳۳ برای اینکه شاه نوزاد دور از دسترس رقبای تهماسبقلی خان باشد همراه با مادرش به قزوین فرستاده شد. در سال ۱۷۳۶ به دنبال شورای دشت مغان از سلطنت خلع شد و همراه پدرش در سبزوار حبس شد. تاریخ مرگ او مورد اختلاف است، یا به همراه پدر و برادرانش اعدام شد و یا نابینا و زندانی شد.
پس از مرگ نادرشاه افشار
۱۲		شاه سلیمان دوم	ابوالمظفر شاه سلیمان ثانی الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	نواب محمد داود میرزا و شهربانو بیگم دختر شاه سلیمان	۱۷۱۴ میلادی اصفهان	۱۷ دسامبر ۱۷۴۹ تا ۲۰ مارس ۱۷۵۰	اصفهان	۱۹ می ۱۷۶۳ میلادی مشهد	حرم امام رضا	متولی آستان قدس رضوی در دوره نادری. جمع شدن سران و بزرگان خراسان در ۱۶ دسامبر ۱۷۴۹ و دعوت به پادشاهی و برکناری شاهرخ شاه تاج گذاری او در ۱۷ دسامبر ۱۷۴۹ بازپس گرفتن هرات از احمد شاه درانی. تصرف مشهد توسط امیر علم خان در ۲۰ مارس ۱۷۵۰ و کور کردن شاه سلیمان دوم
۱۳		شاه اسماعیل سوم	ابوالمظفر شاه اسمعیل ثالث الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان	میرزا مرتضی خلیفه‌سلطانی و مریم بیگم دختر شاه سلطان حسین	۱۷۴۰ میلادی اصفهان	۲۹ ژوئن ۱۷۵۰ تا ۱۷۷۳	اصفهان	۱۷۷۳ اصفهان	حرم ستی فاطمه	او از نوادگان دختری شاه سلطان حسین بود. در سال ۱۷۵۰ طبق یک عهدنامه سه‌گانه توسط ابوالفتح خان بختیاری، علیمردان خان بختیاری و کریم خان زند در اصفهان به سلطنت رسید. * در سال ۱۷۵۰ علیمردان خان، در سال ۱۷۵۲ کریم خان زند و درسال ۱۷۵۳ محمدحسن خان قاجار به ترتیب وکیل الدوله شدند. درنهایت کریم خان، محمدحسن خان را شکست داد و دوباره وکیل الدوله شد و شاه اسماعیل را به اباده تبعید کرد.

جستارهای وابسته

• فهرست شاهان ایران
• فهرست مادران شاهان صفوی
• فهرست شهبانوان ایران

منابع

• غفاری‌فرد، عباسقلی (۱۳۸۱). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سازمان سمت.