پیش‌نویس:تمدن فلات ایران

•تمدن فلات ایران: زیستگاه اصلی اقوام ایرانی

اقوام ایرانی، گروه‌های قومی هستند که از نظر زبانی، فرهنگی، تاریخی و ژنتیکی با ایران واژه‌ای از ریشهٔ آریایی مرتبط هستند. این اقوام در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان، ازبکستان، پاکستان، هند، ترکیه و عراق زندگی می‌کنند.12

خواستگاه اقوام ایرانی، موضوعی است که دارای اختلاف نظر و تحقیقات متعدد است. برخی از دانشمندان معتقدند که اقوام ایرانی از اقوام هندواروپایی هستند که در دشت‌های آسیای میانه زندگی می‌کردند و حدود ۴۰۰۰ سال پیش به دو گروه هندی و ایرانی تقسیم شدند.3 برخی دیگر معتقدند که اقوام ایرانی از اقوام بومی فلات ایران هستند که با مهاجرت و تاثیر اقوام هندواروپایی زبان و فرهنگ آریایی را پذیرفتند.

این اقوام، بر اساس زبان‌هایی که صحبت می‌کنند، به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: ایرانی غربی، ایرانی شرقی و ایرانی مرکزی. ایرانی غربی شامل زبان‌هایی مانند فارسی، کردی، لری، بلوچی، تالشی، مازندرانی، گیلکی و زازاکی است. ایرانی شرقی شامل زبان‌هایی مانند پشتو، داری، تاجیکی، اوزبکی، یاغنوبی، اسماعیلی، پامیری و اورموری است. ایرانی مرکزی شامل زبان‌هایی مانند تاتی، پارتی، سغدی، خوارزمی و سکایی است در طول تاریخ، تمدن‌های بسیاری را بنا نهاده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به تمدن‌های عیلام، ماد، هخامنش، پارت، ساسانی، صفوی، افشاری، زند، قاجار و پهلوی اشاره کرد. این تمدن‌ها در زمینه‌های سیاسی، نظامی، اداری، اقتصادی، هنری، فرهنگی و دینی پیشرفت‌های بسیاری داشته‌اند و بر روی تاریخ و فرهنگ ایران و جهان تأثیر گذاشته‌اند از نظر ژنتیکی، دارای تنوع و ترکیبی از ژن‌های مختلف هستند که نشان‌دهندهٔ تاریخ و مهاجرت‌های آن‌ها است. برخی از ژن‌های ایرانی، مربوط به اقوام هندواروپایی، برخی به اقوام بومی فلات ایران و برخی به اقوام مهاجر از جمله عرب‌ها، ترک‌ها، مغول‌ها و غیره هستند.

فلات ایران

فلات ایران با مساحت۳٬۷۰۰٬۰۰۰، که در دوره‌های مختلف تاریخی زیستگاه اقوام ایرانی بوده و محدودهٔ اصلی کشور ایران را تشکیل داده است، نام خود را از همین اقوام ایرانی گرفته است. این منطقه، یکی از کشورهای اصلی این منطقه است و منشأ اصلی آن ایران است فلات ایران، که نام خود را از این اقوام گرفته، در منطقه‌ای قرار دارد که شامل کوه‌های قفقار، ماوراءالنهر و بین‌النهرین است کوه‌های قفقار، که در شمال فلات ایران قرار دارند، یکی از بزرگترین رشته‌های کوهی در فلات ایران هستند. این کوه‌ها، که بخشی از رشته کوه‌های البرز هستند، به عنوان یکی از مهمترین منابع آب در فلات ایران شناخته شده‌اند ماوراءالنهر، که به معنی "فراتر از رودخانه" است، منطقه‌ای است که در آن رودخانه‌های آمو دریا و سیر دریا جریان دارند. این منطقه، که در حال حاضر بخشی از کشورهای ازبکستان و تاجیکستان است، در گذشته بخشی از فلات ایران بود بین‌النهرین، که به معنی "بین دو رودخانه" است، منطقه‌ای است که بین رودخانه‌های فرات و دجله قرار دارد. این منطقه، که در حال حاضر بخشی از کشور عراق است، در گذشته بخشی از فلات ایران بود هنگامی که از فلات ایران صحبت می‌شود، منظور گستره جغرافیایی وسیعی است که در طول تاریخ به عنوان زیستگاه اقوام ایرانی شناخته شده است. این منطقه شامل کشور ایران کنونی و بخش‌هایی از کشورهای امروزی مانند افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، ترکیه، عراق، سوریه، لبنان، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان و دیگر مناطق است. اما لازم به ذکر است که این کشورها اکنون دارای حاکمیت سیاسی مستقل هستند بنابراین، هنگامی که از "فلات ایران" یاد می‌شود، منظور گستره تاریخی و فرهنگی است، نه حاکمیت سیاسی کنونی. این مفهوم مشابه است با اصطلاحاتی مانند "فرانک‌زمین" یا "فلات روم" که به مناطقی اشاره دارند که در گذشته تحت سلطه فرانک‌ها یا رومی‌ها بوده‌اند.

•جابه جایی بزرگ ایرانیان و نظریه‌های مختلف در مورد آن

در طول تاریخ، ایرانیان در فلات ایران، منطقه‌ای وسیع و چندگانه از لحاظ جغرافیایی، زندگی کرده‌اند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ایرانیان از منطقه ماوراءالنهر و کوه‌های قفقازمهاجرت نکرده‌اند. به جای آن، یک جابه‌جایی بزرگ در داخل فلات ایران رخ داده است که به شکل گیری بخش مرکزی و تمدن فلات ایران منجر شده است. این نکته نشان می‌دهد که ایرانیان از دیرباز در این منطقه زندگی کرده‌اند و تاریخچه طولانی و پیچیده‌ای در این منطقه دارند.

با این حال، نظریه مهاجرت از بخش اوراسیا نیز مطرح شده است. این نظریه می‌گوید که ایرانیان از مناطق شمالی و شرقی اوراسیا به فلات ایران مهاجرت کرده‌اند. اما این نظریه با توجه به شواهد باستان‌شناسی و زبان‌شناسی که نشان می‌دهد ایرانیان از دیرباز در فلات ایران ساکن بوده‌اند، مورد تردید قرار گرفته است. این شواهد می‌توانند نشان‌دهنده یک جابه‌جایی بزرگ در داخل ، تمدن فلات ایران را شکل داده است، نه لزوماً یک مهاجرت از بخش‌های دیگر اوراسیا همچنین، تاثیرات زبانی و اقلیمی می‌توانند نقش مهمی در توسعه و تکامل فرهنگ‌ها و زبان‌هایِ مختلف ایرانیان ، اروپائیان ایفا کنند.

نظریه مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران، که اولین بار توسط کریستین سن و گیرشمن مطرح شد، مورد بحث و تقابل نظرات مختلف است. برخی از دانشمندان و محققان تاریخ ایران باستان بر این نظریه اتفاق نظر ندارند و معتقدند که هر چه تاکنون در این زمینه گفته شده است، بر حدس و گمان استوار است و تکرار سخنان بی‌سند غربیان است برخی از دانشمندان معتقدند که اقوام آریایی از زمان‌های بسیار دور در درون فلات ایران سکونت داشته‌اند و این اقوام از بیرون فلات ایران به درون آن مهاجرت نکرده‌اند. آن‌ها معتقدند که جابه‌جایی‌هایی که در درون فلات ایران رخ داده، نه با برخورد با دیگران همراه بوده و نه با کشتار یا ویرانی‌ ؛ دانشمندانی که نظریه مهاجرت را رد کرده‌اند شمشاد امیری خراسانی، یکی از پژوهشگران ایرانی، نظریه مهاجرت آریایی‌ها را رد کرده و معتقد است که ایرانیان از ابتدا در فلات ایران ساکن بوده‌اند. او معتقد است که تلاش‌های برخی از ایران‌شناسان غربی برای اثبات آنکه اقوام غیرایرانی در شمال و غرب فلات ایران جاگیر بوده‌اند، راه به هیچ جایی نمی‌برد گراردو نیولی، یکی از پژوهشگرانی است که روی نژاد آریا کار کرده است. به اعتقاد او واژه آریا نشان‌دهنده جغرافیا یا تبار نیست و بیشتر بار دینی دارد دیاکونوف، دیگر پژوهشگر باستانی است که بر این عقیده است که واژه آریا از کلمه ایران گرفته شده و در زبان سانسکریت، سرزمین اقوام هندوایرانی بوده است و کاربرد این نام را برای اقوام هندواروپایی دارای بار غیرعلمی ذکر کرده است.

•اقلیم و جغرافیای ایران در تمام دوره هایِ تاریخی

جدیدترین تحقیقات زمین شناسی نشان می دهد که حدود 10هزار سال پیش در مرکز فلات ایران دریاچه وسیعی وجود داشته است که با پایان یافتن دوره بارندگی و آغاز دوره خشکسالی، رو به خشکی نهاده و در نتیجه زمین های باتلاقی آن به چمنزار و چراگاه وسیعی تبدیل شده است.

این تغییرات جغرافیایی باعث شده تا ساکنان فلات ایران به تدریج از درون غارها خارج شوند و در مکان های امنی چون بالای تپه های گرد آمده و برای خود خانه های کوچک گلی بسازند. ساکنان این خانه ها به مرور زمان دریافتند که علاوه بر شکار از طریق کشاورزی و رام کردن حیوانات نیز می توانند برای خود غذا تولید کنند. این مردم که تا آن زمان برای نگهداری آب و غذا فقط از ظروف سنگی استفاده می کردند موفق شدند با شکل دادن گل خام و پختن آن نخستین ظروف گلی را بسازند.

فلات ایران، با تنوع آب و هوایی، جغرافیایی و اقلیمی خود، محیطی مناسب برای رشد و توسعه تمدن‌های مختلف فراهم کرده است. این تمدن‌ها از دوران باستان تا دوران مدرن، همواره در حال تغییر و تحول بوده‌اند، اما همچنان ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارند.

•بین النهرین در فلات ایران

بین النهرین، که به معنی "میان دو رود" است، منطقه‌ای تاریخی است که بین دو رودخانه دجله و فرات قرار دارد. این منطقه در کشورهای عراق، سوریه، ترکیه، ایران و کویت واقع شده است. تمدن بین النهرین یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان بوده و بسیاری از مورخان و باستان‌شناسان معتقدند که بین النهرین محل پیدایش تمدن بوده است طبق نظریه مساحتی در جغرافیا این نظریه به مفهومی اشاره می‌کند که بر اساس آن، یک منطقه با مساحت کمتر می‌تواند در یک منطقه با مساحت بیشتر قرار بگیرد به عنوان مثال، بین النهرین با مساحت کمتر در فلات ایران با مساحت بیشتر قرار می‌گیرد. این نظریه در بررسی و تحلیل توزیع فضایی مناطق، تمدن‌ها، و سایر ویژگی‌های جغرافیایی کاربرد دارد.

کشورهایی که در منطقه بین النهرین قرار دارند عبارتند از عراق، که قلب منطقه بین النهرین است، به طور کامل در فلات ایران قرار دارد. عراق محل توسعه بسیاری از تمدن‌های باستانی بوده است.

سوریه: سوریه نیز به طور کامل در منطقه بین النهرین در فلات ایران قرار دارد.

ترکیه: بخش آناتولی ترکیه که 95٪ از کل کشور را تشکیل می‌دهد، در فلات ایران قرار دارد. بنابراین، تقریباً 5٪ از ترکیه، که شامل بخش‌های واقع در شبه‌جزیره بالکان در اروپای جنوب شرقی است، در فلات ایران قرار نمی‌گیرد.

ایران : ایران به طور کامل در منطقه بین النهرین و فلات ایران قرار دارد.

کویت: کویت نیز به طور کامل در منطقه بین النهرین در فلات ایران قرار دارد.

پیشینه و تاریخچه تمدن فلات ایران به عنوان گهواره تمدن و مهد تمدن و چهاراه تمدن بشریت

تمدن فلات ایران با پیشینه کهن۳/۳ میلیون سال تقریبی و تا ۱۲۰۰۰ هزار سال قدمت به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و تاریخی خاص خود، نقش مهمی در تاریخ بشریت ایفا کرده است⁴. این سرزمین، که در قلب خاورمیانه قرار دارد، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین تمدن‌های جهان است و به عنوان گهواره تمدن ، مهد تمدن و چهار راه تمدن بشریت شناخته شده است¹.

گهواره تمدن: تمدن‌های اولیه در قاره آسیا و در نزدیکی دره رودهای بزرگ شکل گرفته‌اند. بر اساس مقبول‌ترین نظریات حاضر، چندین گهوارهٔ تمدن مستقل از هم وجود داشته‌اند، ولی تمدن فلات ایران و میان‌رودان در فلات ایران و تمدن مصر باستان در مجاورت رود نیل را قدیمی‌ترین آن‌ها دانسته‌اند⁵.

مهد تمدن : تمدن فلات ایران، با تاریخچه‌ای پر از پیچ و خم، نشان‌دهنده توانایی انسان در ساختن جوامع پیچیده و پویا است¹.

چهار راه تمدن بشریت: فلات ایران در تمامی ادوار و حوادث تاریخی آسیا و دنیا عامل مهمی بوده و در اثر وضع جغرافیاییش، ارتباط کاملی با تمدنهای مختلف داشته و تمدنش در تمدن های اقوام دیگر نفوذ یافته و عنوان چهارراه تمدن های بزرگ بشری لقب گرفته است³.

به همین دلیل، مطالعه تمدن فلات ایران، می‌تواند درک عمیق‌تری از تاریخ بشریت و توانایی‌های بی‌نهایت انسان را فراهم کند.

تمدن فلات ایران به عنوان گهواره تمدن و مهد تمدن و چهار راه تمدن بشریت یکی از قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین تمدن‌های جهان است. این سرزمین، که در قلب خاورمیانه قرار دارد، به عنوان مهد تمدن‌های باستانی شناخته شده است. از دوران پیش از تاریخ تا کنون، ایران برخوردار از فرهنگ و تاریخی غنی و چندگانه بوده است.

•پیدایش

دوران پارینه‌سنگی یا پالئولیتیک، قدیمی‌ترین دوران ماقبل تاریخ انسان و فرهنگ مادی انسانی است. این دوران از حدود ۳٫۳ میلیون سال پیش تا حدود ۱۲ هزار سال پیش ادامه یافته است. در این دوران، انسان‌ها از ابزارهای سنگی ساده برای شکار و زندگی روزمره استفاده می‌کردند.

در ایران، سایت‌های باستان‌شناسی نشان داده‌اند که اشغال انسانی در این منطقه به دوران پارینه‌سنگی بازمی‌گردد. این سایت‌ها شواهدی از مستوطن‌های نیمه‌دائمی (احتمالاً برای گروه‌های شکاری) ارائه می‌دهند که قبل از ۱۰،۰۰۰ پیش از میلاد ایجاد شده‌اند. این شواهد نشان می‌دهند که ایران، با تنوع جغرافیایی و منابع زیادی که دارد، می‌توانست پشتیبانی کند از گروه‌های اولیه انسانی که به منطقه سفر کردند.

غار کلدر لرستان

غار کلدر در استان لرستان ایران واقع شده است و به عنوان یکی از مهمترین سایت‌های باستان‌شناسی شناخته می‌شود که شواهدی از گذار از پالئولیت میانه به پالئولیت جدید در ایران ارائه می‌دهد¹²³. در طبقه پالئولیت میانه، باقیمانده‌هایی از قیر طبیعی در میان اشیاء کشف شده است. این سایت بنابراین قدیمی‌ترین مورد استفاده از قیر در ایران است.

در طی فصل‌های مختلف کاوش در این غار، شواهد فرهنگی از دوران انسان‌های هوشمند (Homo Sapiens) و احتمالا صنعت ساخته شده توسط نئاندرتال‌ها کشف شده است. سابقه سکونت انسان هوشمند در غار کلدر به 63 هزار سال پیش برمی‌گردد. این کشفیات نشان می‌دهد که ایران می‌تواند به عنوان یکی از نخستین زادگاه‌های انسان‌های هوشمندی که توانسته‌اند برای نخستین بار به قاره اروپا مهاجرت کنند، شناخته شود.

غار کلدر اولین محل پالئولیت دیرینه با چینش خاک‌شناسی خوب است که در زاگرس کاوش شده است و یکی از اولین سایت‌ها با مواد فرهنگی نسبت داده شده به انسان‌های هوشمند اولیه در غرب آسیا است.

•تمدن فلات ایران «مستند چهار راه تمدن»

مستند "چهار راه تمدن" به تاریخ ایران زمین، سرزمین پارس می‌پردازد. این برنامه هفت قسمتی ۴۰ سال پیش توسط دیوید فراست (مجری) ساخته شد این مستند به بررسی چهار هزار سال تاریخ تمدن ایران می‌پردازد و نمادهای هر دوره از تاریخ ایران را در کنار یکدیگر به تصویر می‌کشد. این مستند در کشورهای مختلف از جمله فرانسه، آلمان، روسیه و ژاپن نمایش داده شده است.

•«تاریخچه تمدن فلات ایران»

تمدن فلات ایران، با تاریخچه‌ای پر از پیچ و خم، نشان‌دهنده توانایی انسان در ساختن جوامع پیچیده و پویا است. این تمدن، با وجود تغییرات فراوان، همچنان به یکی از برجسته‌ترین تمدن‌های جهان تبدیل شده است.

به همین دلیل، مطالعه تمدن فلات ایران، می‌تواند درک عمیق‌تری از تاریخ بشریت و توانایی‌های بی‌نهایت انسان را فراهم کند. این مطالعه، می‌تواند نقطه شروعی جذاب برای کسب دانش و فرهنگ ایران باستان باشد.

قدمت تمدن های فلات ایران نسبت به سایر نقاط جهان

•میمند

قدمت روستای میمند به چندین هزار سال پیش بازمی‌گردد. بر اساس سنگ‌نگاره‌ها و نقش‌برجسته‌های صخره‌ای موجود در این منطقه، با صحنه‌های شکار، قدمت میمند را به چندین هزار سال پیش باز می‌گردانند⁴. همچنین، یک هیئت فرانسوی در حدود ۳۵ سال پیش سنگ‌نگاره‌هایی با نقوش شکار در ۸ کیلومتری جنوب میمند را مورد بررسی قرار داده و قدمت این روستا را ۱۲۰۰۰ سال تخمین زده‌اند². در نهایت، سفال‌های به دست آمده از دژ میمند نیز اسناد تاریخی مهمی هستند که بر اساس بررسی‌های فرهنگی به ۲ تا ۳ هزار سال پیش تعلق دارند².

⁴. همچنین، یک هیئت فرانسوی در حدود ۳۵ سال پیش سنگ‌نگاره‌هایی با نقوش شکار در ۸ کیلومتری جنوب میمند را مورد بررسی قرار داده و قدمت این روستا را ۱۲۰۰۰ سال تخمین زده‌اند². در نهایت، سفال‌های به دست آمده از دژ میمند نیز اسناد تاریخی مهمی هستند که بر اساس بررسی‌های فرهنگی به ۲ تا ۳ هزار سال پیش تعلق دارند².

•تمدن تپه حصار

در جنوب شهر دامغان در روستای حیدرآباد و در استان سمنان قرار گرفته‌است. قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ اول پیش از میلاد می‌رسد. در تپه‌حصار سه طبقهٔ متمایز مربوط به دوران پیش از تاریخ تشخیص داده شد.

•تمدن مهرگره

از مناطق باستانی بلوچستان است که بنابه اظهارات باستان شناسان قدمت این منطقه به ۹۰۰۰ سال، می‌رسد⁴. این تمدن کاملاً بومی بوده و هیچ گونه آثار مشابهی با تمدن مهرگره در مناطق دیگر جهان دیده نشده.

•تمدن سیلک

تپه سیلک، منطقه‌ای باستانی در جنوب غربی کاشان است که با هشت هزار سال قدمت، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و تمدن‌های شناخته‌شده در جهان محسوب می‌شود¹.

تمدن جیرفت

تمدن جیرفت به مجموعه محوطه‌های باستانی و یافته‌های باستان‌شناختی کشف‌شده در استان کرمان و در نزدیکی شهر جیرفت و هلیل‌رود گفته می‌شود که به دست تیم‌های چند ملیتی باستان‌شناس در دست بررسی و پژوهش است. قدمت این منطقه به حدود ۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.

•تمدن شوش

شوش یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های شناخته‌شدهٔ جهان است. این شهر احتمالاً به سال ۴۰۰۰ پیش از میلاد پایه‌گذاری شده؛ با وجود این‌که نخستین آثار یک دهکدهٔ مسکونی در آن مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد هستند⁴. شوش از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای باستانی ایران و جهان بوده‌است⁴.

شوش پایتخت چندین هزارساله حکومت و تمدن عیلام بوده است. این شهر همچنین پایتخت زمستانی هخامنشیان محسوب می‌شد². محوطه تاریخی شهر شوش در سال ۱۳۹۴ ثبت جهانی شد².

شوش دارای موقعیت استراتژیک خاصی بود و قرار گرفتن آن بر سر راه شاهی در دوره داریوش، موقعیت و شهرت شوش را چندین برابر کرد².

•تمدن شهر سوخته

شهر سوخته، یکی از میراث‌های فرهنگی جهانی یونسکو در استان سیستان و بلوچستان ایران است². این شهر باستانی در حدود ۵۰۰۰ سال پیش، در عصر برنز ساخته شد²³. شهر سوخته با توجه به موقعیت جغرافیایی خود در ساحل رودخانه هیرمند و دریاچه هامون، به عنوان یک مرکز تجاری مهم عمل می‌کرد⁵. معماری آن نشان‌دهنده هنر و فرهنگ عصر برنز است³. این شهر در سال ۱۹۷۳ کشف شد و از آن زمان تلاش‌های فراوانی برای حفظ و بازسازی این مکان باستانی صورت گرفته است². امروزه، شهر سوخته به عنوان یکی از مهمترین مکان‌های تاریخی ایران شناخته شده است و هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به خود جذب می‌کند².

تمدن ایلام

تمدن ایلام یکی از تمدن‌های باستانی ایران است که در حدود پنج هزار سال پیش در ناحیه‌ ای که امروز استان خوزستان نام دارد، پدید آمد. این تمدن در طول تاریخ خود با تمدن‌ های مهمی مانند سومر ، آشور، و بابل در ارتباط بود و تأثیرات متقابلی بر یکدیگر گذاشتند.

•پادشاهی ماد

تمدن ماد یکی از تمدن‌های باستانی ایران بود که در سده‌های میانی هزارهٔ یکم پیش از میلاد، از حدود ۶۷۸ پیش از میلاد تا حدود ۵۴۹ پیش از میلاد وجود داشت. این تمدن در ابتدا فقط در ناحیه سکونت ماد در شمال غربی ایران و سپس بر بیشتر فلات ایرانفلات ایران حکمرانی می‌کرد.

مادها قومی ایرانی بودند که حدود سه-چهار سده پس از شروع زوال شهرهای عصر برنز در فلات ایران، به تدریج وارد این سرزمین شدند. این قوم، در روزگار خود به آریاییان مشهور بودند.

شش طایفه تشکیل‌دهنده اتحاد مادها عبارت بودند از بوسی هاستروخاتی‌ها، بودی‌ها آریزانتایی‌ها و مغها و سرانجام پارتاکانی‌ها.

به مادها در سال‌نامه‌های آشوری نو از سال ۸۳۶ پیش از میلاد به بعد تا اواخر سوگند فئودالی اسرحدون (۶۷۲ پیش از میلاد) اشاره شده‌است. این تمدن با توجه به موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، نقش مهمی در تاریخ ایران و جهان باستان داشته است.

•امپراطوریِ هخامنشیان«نخستین امپراطوری باستان

امپراتوری هخامنشیان، که توسط کوروش بزرگ در 550 پیش از میلاد تأسیس شد، بزرگترین امپراتوری جهان در زمان خود بود و از بالکان و مصر در غرب، آسیای غربی به عنوان پایه، اکثر مناطق آسیای مرکزی به شمال شرق، و بخش‌هایی از جنوب آسیا (دره ایندوس در شمال هند) به جنوب شرق کشیده می‌شد².

هخامنشیان از قوم‌های ایرانی بودند که در حدود 1000 پیش از میلاد وارد ایران شدند و منطقه‌ای شامل شمال غرب ایران، کوه‌های زاگرس و پارس را در کنار الامی‌های بومی پر کردند².

کوروش بزرگ، پادشاه پارس، در حدود 550 پیش از میلاد شورشی علیه پادشاه ماد، آستیاگ، را رهبری کرد. پس از شکست دادن مادها، کوروش بزرگ به فتح پادشاهی لیدی در دهه 540 پیش از میلاد در آسیای کوچک و بابل تا 539 پیش از میلاد پرداخت³.

امپراتوری هخامنشی برای ایجاد یک امپراتوری از بسیاری از ملل و فرهنگ‌ها معروف است، به هر فرهنگ تسخیر شده مقدار قابل توجهی از خودمختاری و خودحکومت را در قالب استان‌های نیمه مستقل به نام ساتراپی‌ها می‌داد¹. این امپراتوری همچنین برای مبارزه با شهرهای یونانی در جنگ‌های یونانی-پارسی معروف است.

•وسعت هخامنشیان

بر اساس آخرین اطلاعات، امپراتوری هخامنشی در اوج گستره خود در سال ۴۸۰ پیش از میلاد، حدود هشت میلیون کیلومتر مربع بود³. این امپراتوری از دره سند در هند تا رود نیل در مصر و ناحیه بنغازی در لیبی امروزی و از رود دانوب در اروپا تا آسیای مرکزی وسعت داشت³. این وسعت آن را تبدیل به وسیع‌ترین امپراتوری باستانی تاریخ جهان کرد³. همچنین، سلسله هخامنشی در مدت کوتاهی موفق شد بخش‌هایی از یونان و بابل را فتح کند و وسعت کشور خود را گسترش دهد.

•«کشفیاتِ جدید «وسعتِ واقعی امپراطوری هخامنشی»

کشفیات جدید هخامنشیان در ترکیه و روسیه به دست آمده است.

در فاناگوریا در خاک روسیه فعلی، کاخ هخامنشی به همراه سنگ‌نبشته داریوش بزرگ هخامنشی کشف شده است¹³. این کشف معادلات تاریخی درباره وسعت پادشاهی هخامنشیان را تغییر داده است¹³.

در کشور ترکیه نیز باستان شناسان به کاخ هخامنشی دست پیدا کرده‌اند⁵. این کاوش‌ها در تپه اولوز در استان آماسیا واقع در شمال ترکیه انجام شده و یک تالار، یک تختگاه و یک تالار ستوندار (آپادانا) که قصری پارسی به قدمت ۲۵۰۰ سال است را از زیر خاک بیرون آورده‌اند⁵.

همچنین در خرابه‌های 10 هزار ساله دارا در کنار شهر ماردین واقع در منطقه جنوب شرقی ترکیه، شهر و آثار به جای مانده از امپراتوری هخامنشی و تمدن بابل کشف شده است⁶.

این کشفیات جدید نشان می‌دهد که وسعت امپراتوری هخامنشی بیش از آنچه فکر می‌کردیم بوده است.

•شاهنشاهی اشکانی

اشکانیان یکی از قدرت‌های سیاسی و فرهنگی ایرانی بودند که 471 سال بر غرب آسیا حکومت می‌کردند³. این سلسله از عشایر ساکن محدوده شرق دریای خزر برخاست و از ایالت پارت که شامل بر خراسان فعلی بود، برخاست³. در دوره حاکمیت آن‌ها، ایران به اقتدار سیاسی و اقتصادی دست یافت⁴.اشکانیان جزو گروه‌های آریایی بودند که از فلات ایران به گستره ایران کنونی مهاجرت کردند و در شرق ایران ساکن شدند⁴.

اگرچه فرهنگ یونانی در دوره هلنی نزد مردم خاور نزدیک مقبولیت قابل توجهی پیدا کرده بود، اما در دوره اشکانیان شاهد احیای فرهنگ ایرانی در مذهب، هنر و حتی پوشاک هستیم. هنر اشکانی در واقع‌آمیزه‌ای از دو هنر ایرانی و هنر یونانی است⁵.

شاهنشاهی اشکانی از ۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ پس از میلاد برقرار بود¹.  اشکانیان با ظهور اردشیر بابکان و پیروزی او بر آردوان پنجم، پادشاه آخر اشکانیان، در سال ۲۲۶ میلادی سقوط کرد و جای خود را به سلسله ساسانیان داد.

•شاهنشاهی ساسانی

ساسانیان با پیروزی بر حکومت ملوک‌الطوایفی اشکانی، یک سلسله ملی و متکی بر دو پایه وحدت و تمرکز دین و دولت را ایجاد کردند³. اردشیر بابکان، فرمانروای پارس، بر این باور بود که با ایجاد حکومتی متمرکز و قوی، می‌توان مردم را متحد کرد². ساسانیان نقشی برجسته در پدیداری هنر اروپایی و آسیایی در دوره‌های میانه داشتند¹. بخش بیشینهٔ چیزی که امروزه به نام دوران طلایی اسلام در زمینهٔ هنر ، معماری ، موسیقی و دیگر زمینه‌ها شناخته می‌شود، از ساسانیان به جهان اسلام منتقل و برده شد¹. همچنین، ایران در دورهٔ ساسانیان، تأثیر فراوانی بر فرهنگ روم گذاشت¹. دورهٔ شاهنشاهی ساسانیان، در سال 651 م، پس از کشته شدن یزدگرد سوم درگذر یورش اعراب به ایران، به پایان رسید و ایران‌شهر بجز تبرستان و دیلمستان زیر چیرگی اعراب مسلمان درآمد⁴. با مرگ یزگرد سوم توسط آسیابانی که طمع لباس ابریشمی او را کرده بود، اتفاق افتاد⁵.

جستارهای وابسته

تاریخچه ایران

فلات ایران

مردمان ایرانی‌تبار

بین‌النهرین

گهواره تمدن

مردمان بومی فلات ایران پیش از مهاجرت آریاییان

تاریخ ایران باستان

مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران

پادشاهی ماد

شاهنشاهی هخامنشی

شاهنشاهی اشکانی

شاهنشاهی ساسانی

منابع و ارجاعات

1.Iranian Plateau - Wikipedia: در مورد جغرافیا، ژئولوژی، و تاریخ تمدن فلات ایران ارائه می‌دهد. این منبع همچنین به برخی از سایت‌های باستان‌شناسی و فرهنگ‌های فلات ایران اشاره می‌کند.https://en.wikipedia.org/wiki/Iranian_Plateau

2.Ancient Iran | History, Map, Cities, Religion, Art, Language, & Facts: به تاریخ، نقشه، شهرها، دین، هنر، زبان، و واقعیت‌های ایران باستان می‌پردازد.https://www.britannica.com/place/Iran

3.Traditional water sources of Persian antiquity - Wikipedia: به منابع آب سنتی در ایران باستان می‌پردازد.

https://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_water_sources_of_Persian_antiquity

4.Persian Empire - Map, Timeline & Founder | HISTORY:  به تاریخ امپراتوری پارس (هخامنشی) می‌پردازد.

https://www.history.com/topics/ancient-middle-east/persian-empire

5.↑Elam - Wikipedia:  اطلاعاتی در مورد تاریخ و فرهنگ تمدن الامیت ارائه می‌دهد.

https://en.wikipedia.org/wiki/Elam

6.↑List of Elamite kings - Wikipedia:  فهرستی از پادشاهان الامیت را ارائه می‌دهد.https://en.wikipedia.org/wiki/Elamite_cuneiform

7.↑Elamite cuneiform - Wikipedia: به بررسی خط الامیت می‌پردازد.https://en.wikipedia.org/wiki/Elamite_cuneiform

8.↑Medes - Wikipedia: در مورد تاریخ و فرهنگ تمدن ماد ارائه می‌دهد.https://en.wikipedia.org/wiki/Medes

9.↑List of Median kings - Wikipedia: فهرستی از پادشاهان ماد را ارائه می‌دهد.https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Median_kings

10.↑Sasanian Empire - Wikipedia:اطلاعاتی در مورد تاریخ و فرهنگ تمدن ساسانیان ارائه می‌دهد.https://en.wikipedia.org/wiki/Sasanian_Empire

11.↑List of Sasanian monarchs - Wikipedia: فهرستی از پادشاهان ساسانی را ارائه می‌دهد. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Sasanian_monarchs

12.↑Parthian Empire - Wikipedia: در مورد تاریخ و فرهنگ تمدن اشکانی ارائه می‌دهد. https://en.wikipedia.org/wiki/Parthian_Empire

13.↑Parthia - Wikipedia: به بررسی منطقه جغرافیایی که تمدن اشکانی در آن قرار داشته می‌پردازد.https://en.wikipedia.org/wiki/Parthia

14.↑ میکیا کویاگی

15.↑صادق زیباکلام کتاب ما چگونه ما شدیم.https://www.goodreads.com/book/show/2278153

16. ↑الوین تافلر https://www.goodreads.com/book/show/4002982

17.↑ گراردو نیولی کتاب مفهوم ایران گفتاری در مورد خاستگاه آن. https://amordadnews.com/162629/

18.↑ ایگور میخایلوویچ دیاکونوف کتاب های تاریخ ماد ، تاریخ ایران باستان . https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%A8%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA

19.↑مجموعه سه جلدی تاریخ ایران باستان حسن پیرنیا : https://archive.org/details/e9b2-0d55-4e34-82a5

20.↑شهر سوخته ، سرزمینی باستانی با تمدن پنج هزار ساله

↑https://irantripedia.com/fa/place/%d8%b4%d9%87%d8%b1-%d8%b3%d9%88%d8%ae%d8%aa%d9%87/

21.↑تمدن مهرگره بلوچستان ( تمدنی که خود را به هیچ فرهنگی نباخت)https://www.youtube.com/watch?v=Xr5irkkUTVo

22.↑ تپه‌حصار ، یادگار تمدن 6000 هزار ساله ایران

↑https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%AA%D9%BE%D9%87-%D8%AD%D8%B5%D8%A7%D8%B1

23.↑ مهرگره ؛ تمدن از یاد رفته ؛ ابراهیم حسین بر مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. https://www.cgie.org.ir/fa/news/27286ht

24. ↑میمند روستایی به قدمت 12000 هزار سال ↑https://blog.bazargah.com/travel-info/meymand

25.↑ میمند - ویکی‌زندگی.↑ https://fa.wikizendegi.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%85%D9%86%D8%AF

26.↑مستند هفت رُخ فرخ ایران " گهواره تمدن بشریت " قسمت اول.https://www.aparat.com/v/SDKkB

27.↑ ایران باستان ،ایران باستان از ابتدا تا کوروش، 3 فیلم مستند کمیاب. https://tvmostanad.com/ancient-persia/↑

28. https://zil.ink/amirmahdi_aghaee.↑

29. https://www.youtube.com/watch?v=Xr5irkkUTVohttps://www.worldhistory.org/Persia/. https://www.wikiwand.com/en/Palaeolithic_Era_in_Iran

30.↑ ساکنان فلات ایران از اغاز تاریخ بشریت تا هزاره اول↑ https://civilica.com/doc/767967/↑

31.↑تغییرات اقلیم ناگهانی و سقوط تمدن های باستانی در ایران اقلیمی ناگهانی و سقوط تمدن‌های باستانی در فلات ایران. https://www.bbc.com/persian/iran/2015/07/150727_me_climate_iran_cradle_civilisation

32.↑https://journals.iau.ir/article_694796_d28346f8350de7147ca8eba95c7c057f.pdf

33. https://itto.org/iran/attraction/kaldar-cave-lorestan-khoramabad/

34. ↑https://assets.cambridge.org/97811070/18266/frhttps://assets.cambridge.org/97811070/18266/frontmatter/9781107018266_frontmatter.pdf

35.↑ مفاهیم و نظریه‌های جغرافیای سیاسی https://samt.ac.ir/fa/book/640/%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C ↑گزارش شبکه روسیه از کشف کاخ هخامنشی درفاناگوریاhttps://www.khabaronline.ir/news/1803288/%D8%A8%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%AF-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C

35.↑(ویدئو) گزارش شبکه روسی از کشف کاخ هخامنشی در فاناگوریا.https://fararu.com/fa/news/65907↑

36.↑تپه الوز ترکیه کشف شهر هخامنشیhttps://www.tarafdari.com/node/1147479↑

37.↑امپراطوری هخامنشی چگونه بر پهنه وسیعی از کره زمین دوام آورد آوردhttps://www.bbc.com/persian/arts/2015/01/150120_l12_excavating_empire_iran

38.↑نگاهی بر امپراتوری اشکانیان از تاسیس، تا نبردها و کاخ های به جا مانده https://roozaneh.net/art-culture/historical/%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/

39.↑حکومت و فرهنگ در دوره اشکانیان. ↑https://article.tebyan.net/221118

https://fa.wikibooks.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7

40.↑ https://www.jadvalyab.ir/fa2fa/%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%

41. ↑تاریخ ساسانیان در ایران باستان دستی بر ایران. ↑https://www.destinationiran.com/fa/%D8%AA%D8}%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D

42.↑حکومت ساسانیان، زمان پیدایش، پادشاهان و انقراض آن ها

43.↑خلاصه ای از تاریخ سلسله ساسانیان - بیتوته. https://www.beytoote.com/art/negah-gozashte/history-sassanid-dynasty.html.