بیت‌الحکمه
بیت‌الحکمه یا دارالحکمه کتابخانه و مرکز علمی دوران طلایی اسلام در بغداد بود که از ۷۶۲ تا ۱۲۵۸ میلادی بمدت ۵ قرن مرکز تجمع دانشمندان از سراسر جهان بود که به وارد کردن علوم شرق و غرب توسط ترجمه و تصحیح متون و فعالیت علمی اقدام می‌کردند و از نتایج آن اختراع های دوران طلایی اسلام است.[۱][۲]
تاریخچه ویرایش
خلیفه منصور در سال ۷۶۲ میلادی شهر بغداد را بعنوان پایتخت خلافت بنا نهاد. در ابتدا بسیاری از اصول دیوانی از ساسانیان اقتباس شد و به فارسی بود. بتدریج تفاوت زبان روزمره و دیوانی آنها را مجبور کرد شروع به ترجمه آثار به عربی کنند و این به آثار یونانی و سریانی و سانسکریت و زبانهای دیگر کشیده شد.
اهمیت دادن خلفا مخصوصاً منصور و هارون الرشید و مأمون به علم و همچنین مرکزیت و رونق بغداد باعث می‌شد تمامی دانشمندان سراسر جهان از آنجا دیدار کرده و علوم به این شکل تبادل می‌شدند و این باعث گسترش بیش از پیش کتابخانه و مرکز علمی می‌شد.
این مرکز از زمان منصور شروع به رشد کرد به هارون الرشید رسید سپس در زمان مأمون به اوج خود رسید و در دوران معتصم و واثق که اعتزالی بودند پشتیبانی می‌شد. خلیفه متوکل که بعداز واثق آمد اشاعری و سنت گرا بود برای همین از روش علمی کمتر پشتیبانی می‌کرد که باعث ضعف علمی مرکز شد.[۳]
ویژگی‌ها ویرایش
بیت‌الحکمه در اوج خود بزرگترین کتابخانه جهان بود که دانش‌های ریاضیات، ستاره‌شناسی، پزشکی، شیمی، جغرافیا، فلسفه، ادبیات، هنر، و کیمیاگری را در بر می‌گرفت.
مهمترین تأثیر آن بر ریاضیات و پیدایش مفاهیم ریاضی مانند صفر و دستگاه عددنویسی هندی-عربی است که امروز در سراسر جهان استفاده می‌شود.[۴]
لئوناردو فیبوناچی پس از تحصیل در این دانشگاه به اروپا بازگشت و با انتشار کتاب لیبراآباکی (کتاب محاسبات) با معرفی دستگاه عددنویسی هندی-عربی را به اروپایی‌ها و پیشنهاد کرد که این دستگاه، جایگزین دستگاه عددنویسی رومی شود.[۴]
| لحن یا سبک این مقاله بازتاب‌دهندهٔ لحن دانشنامه‌ای استفاده‌شده در ویکی‌پدیا نیست. لطفاً کلمات ستایش‌گونه و غیر ادبی و عبارت‌های نادانشنامه‌ای را بزدایید. برای راهنمایی بیشتر راهنمای نوشتن مقاله‌های بهتر و لحن بی‌طرف را ببینید. (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید) |
نهضت ترجمه ویرایش
نهضت ترجمه به فرایند انتقال علم از تمدنهای ایرانی و یونانی و رومی به تمدن اسلامی از طریق ترجمه و انتشار آثار علمی گفته می‌شود که از زمان منصور عباسی (قرن هشتم میلادی) در دارلحکمه بغداد شروع شد و در زمان مأمون به اوج رسید تا اینکه در ۱۲۵۸ میلادی با یورش مغول و تخریب دارلحکمه بپایان رسید
شروع نهضت ترجمه ویرایش
- تأکید دین اسلام بر اهمیت علم آموزی و انتشار آن
- وجود فرهنگ تساهل و تسامح
- ۳۰ سال بعد از درگذشت محمد تمدن اسلامی بخش قابل توجهی از جهان را دربر گرفت و رشد روزافزون آن نیاز به علم را بیشتر می‌کرد.
- در اواخر قرن اول تصمیم بر آن شد که زبان عربی بعنوان زبان مشترک همگان شناخته شده امور دیوانی عربی شود.
- نیاز به پیدا کردن زمانهای نماز و روزه و مکانهای عبادت و قبله اقتضا می‌کرد که متون پزشکی و نجومی فوری ترجمه شوند.
- تربیت و آموزش مترجم، هزینه چندانی نداشت؛ زیرا پرداخت‌هایی که دربرابر ترجمه‌های انجام شده صورت می‌گرفت هنگفت بود و افراد را تحریص می‌کرد. بعنوان مثال مأمون در برابر هر ترجمه و تصحیحی که ابن اسحاق انجام می‌داد هم وزن کتاب به وی طلا می‌داد[۵]
- منصور، بغداد را در ۱۴۵ هجری تأسیس کرد. او می‌خواست پایتختش شهره آفاق باشد از این رو گروهی از دانشمندان و واعظان و نحویان و محدثان و قاریان را از بصره و کوفه، که پیش از آن مراکز علمی جهان اسلام بودند، به بغداد دعوت کرد.
- پیروزی عباسیان بر امپراطوری چین (سلسله تانگ) در نبرد طراز ۷۵۱ میلادی باعث اسارت چینیانی شد که طریقه کاغذسازی را به مسلمین آموختند و بسرعت کارخانجات کاغذ سازی رواج پیدا کرد و انتشار و نگهداری کتاب را آسان نمود.[۶]
- بیماری منصور موجب شد تا رئیس دانشگاه و بیمارستان جندی شاپور، جرجیس بن بختیشوع به بغداد دعوت شود و در آنجا بماند، بدین ترتیب بغداد با جندی شاپور ارتباط یافت.
- حضور برمکیان (که از مرو آمده بودند) در دستگاه خلافت عباسی باعث ارتباط بغداد با مرو شد.
روش کار ویرایش
کتابخانه بیت الحکمه مملو از نویسندگان و مترجمین و کتابهایی از تمدنهای یونانی، ایرانی و هندی بود.
روش کار بسیار دقیق بود. بسته به رشته کتاب در حال ترجمه، شخص یا گروهی مسئول این ترجمه‌ها می‌شدند.
به عنوان مثال،
آثار مهندسی و ریاضی: محمد بن موسی ابن شاکر (بنو موسی)
فلسفه و نجوم: ابن فرخان طبری و الکندی
پزشکی: ابن اسحاق الحرانی و حنین ابن اسحاق
مترجمان از هر گروه فرهنگی، مذهبی و قومی بودند. در بین آنها زردشتی، یهودی مسیحی و مسلمانان بودند، که تلاش گروهی می‌کردند.
این ترجمه‌ها برای فردی با دست خط بسیار دقیق و ماهر ارسال می‌شدند. پس از اتمام نگارش، جلد شده و تزئین و فهرست بندی می‌شدند و در بخش خاصی از کتابخانه قرار می‌گرفتند. معمولاً چندین نسخه از کتاب نیز برای توزیع در سراسر خلافت نوشته می‌شد.
فهرست دانشمندان و مترجمین دارالحکمه ویرایش
- بنوموسی (۸۰۳–۸۷۳)
- ابن مقفّع (۶۹۰–۷۵۶)
- ثابت بن قره (۸۲۶–۹۰۱)
- حنین بن اسحاق (۸۰۹–۸۷۳)
- محمد بن موسی خوارزمی (۷۸۰–۸۵۰)
- ابن فرخان طبری (۷۶۲–۸۱۵)
- یعقوب بن إسحاق الصبّاح الکندی (۸۰۱–۸۷۳)
- یحیی ابن بطریق (۷۹۶–۸۰۶)
- ابراهیم فزاری (۷۰۰–۷۷۷)
- محمدبن ابراهیم فزاری (۷۲۰–۷۹۶)
- یحیی‌بن عدی (۸۹۳–۹۷۴)
- ابن زرعه (۹۴۳–۱۰۰۸)
- ابن خمار (۹۴۲ – ۱۰۱۷)
- ابوعلی حبوبی
- حسن ابن سهل
- متی ابن یونس
- سنان ابن ثابت (فرزند ثابت ابن قره)
- حسن ابن موسی نوبختی
- ابن ماسویه
- اصطفن بن بسیل
- موسی بن خالد
- ابوعثمان عمر ابن بحر (جاحظ)
- امام محمد غزالی
- ابن کثیر فرغانی
- یعقوب ابن طارق
- عبدالرحمن صوفی
- سند ابن علی
- یحیی بن ابی‌منصور
- خالد بن عبدالملک مرورودی
- ابوبکر کرجی
- محمد بن جابر بن سنان بتانی
- ابوبکر حاسب (Albubather)
- عبدالعزیز قبیسی (Al-Qabisi)
- ابوالوفا محمد بوزجانی
- ابن ربن طبری
- سهل ابن بشر
- ابومشعر بلخی
- حجاج بن یوسف بن مطر
- قسطا بن لوقا
- جابر ابن حیان
- عمرخیام
- ابومعشر بلخی
- ماشاالله ابن اثری
- علی بن موسی الرضا
- امین‌الدوله بن تلمیذ
- شاپور بن سهل
- ابراهیم بن سنان بن ثابت بن قرّه
- علی بن عباس مجوسی
- صاعد بن بشر بن عبدوس
- خطیب بغدادی
- ابومنصور بغدادی
- ابوالحسن احمد بن ابراهیم اقلیدسی
- علی بن حسین مسعودی
- سموأل بن یحیی مغربی
- ابوسهل ویجن بن رستم کوهی
- ابن حوقل
- زمخشری
- ابن شجری
- احمدبن یحیی بلاذری
- هشام کلبی
- ابوالعباس ثعلب
- ابوالفرج اصفهانی
- ابن خردادبه
- ابن فوطی
- الحمیدی اندلسی
- ابن خشاب بغدادی
- ابوالحسن علی بن احمد نسوی
- زکریای قزوینی
- یعقوب بن اسحاق اهوازی
- ابن کمونه
- محمد بن عبدالکریم شهرستانی
- ابن قتیبه دینوری
- ابن اعلم
- ابن راوندی
- ابن سیار الوراق
- محمد بن حسن البغدادی
- مؤیدالدین بن العلقمی
- ابراهیم بن سیار معتزلی
فهرست دانشمندان مؤثر خارج از بغداد ویرایش
- ابوسعید سجزی
- ابوالقاسم زهراوی
- ابویوسف کندی
- ابن سینا
- خواجه نصیرالدین طوسی
- ابن بیطار
- ابوریحان بیرونی
- شریف ادریسی
- ابن شاطر
- عبدالرحمن صوفی
- عمرخیام
- ابوبکر کرجی
- کوشیار گیلانی
- شرف‌الدین طوسی
- ابن ماجد
- جابر بن حیان
- محمد ابن زکریای رازی
- ابن هیثم
- تقی الدین
- بدیع الزمان جزری
- خازنی
- عمار موصلی
- لسان الدین
- احمد ابن ابی اشعث
- حسن رماح
- ابن زهر
- جمال‌الدین بخاری
- جابرابن افلح
- ابوعلی حسن مراکشی
- ابن صاعد رحبی
- ابومحمود حامد بن خضر خجندی
- حکیم مجریطی
- اصبغ المهری
- علم الدین الحنفی
- زین‌الدین آمدی
- عبد العزیز بن ابی الصلت
- مساویه ماردینی
- جمال الدین قفطی
- یاقوت حموی
- ابن بشکوال
- شمس الدین مقدسی
- ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری
- اسماعیل بن علی ابوالفدا
- جلال‌الدین سیوطی
- اسماعیل جرجانی
- ابن فقیه همدانی
- ابوعلی مسکویه
- ابوسلیمان سجستانی
- ابوحیان توحیدی
- ابن سعید مغربی
- ابن رشد
- ابن میمون
- ابن طفیل
- ابن بصال
- ابن العوام
- ابن وحشیه
- ابوبکر احمد رازی
- ابوالحسن ابن علی قلصادی
- ابوبکر زبیدی
- ابن حیان قرطبی
- ابن قوطیه
- ابن فرضی
- ابوطاهر سلفی
- ابوالحسن بیهقی
- فصیح خوافی
- تقیه صوریه
- ابن قلاقس اسکندری
- ابن عبری
- ابوکامل مصری
- ابن بنای مراکشی
- علم الدین الحنفی (تعاسیف)
- ابوحنیفه دینوری
- محمدبن حصار مراکشی
- ابن مضاء
- بهاءالدین مروزی
- شرف‌الزمان طاهر مروزی
- ابن جبیر
- ناصر خسرو
- محمد بن أسلم الغافقی
- ابومنصور موفق هروی
- بدیع‌الزمان همدانی
- قاسم بن علی حریری
- ابن یونس مصری
- ابن القف کرکی
- ابوالقاسم انطاکی
- علی بن عیسی کحال
- ابن رسته
- ابن ابی اصیبه
تأثیر ایرانیان ویرایش
برای تأییدپذیری کامل این بخش به منابع بیشتری نیاز است. |
برمکیان در زمان وزارت خود در دربار هارون الرشید علاوه بر دعوت از دانشمندان، بانی نهضت ترجمه، گردآوری، و ترجمهٔ کتاب‌های خطی از زبان یونانی، سریانی و پهلوی به عربی بودند. حضور آنها باعث ارتباط بیشتری با ایرانیان شد.
بدلایل زیر بسیاری از دانشمندان دارلحکمه ایرانیان بودند:
- نزدیکی بغداد به ایران
- مساحت زیاد ایران نسبت به سرزمینهای دیگر و طبیعتاً بیشتر بودن جمعیت آن
- خوشی آب و هوای ایران و طبیعتاً بیشتر بودن جمعیت آن نسبت به سرزمینهای دیگر
- وجود زمینه‌های علمی از طریق دانشگاه جندی شاپور
ایرانیان بهمراه دانشمندانی از مصر و سوریه و اسپانیا و مراکش و یمن و عربستان در آنجا کار علمی می‌کردند.
ویرانی ویرایش
این کتابخانه در جریان سقوط بغداد به دست لشکریان هولاکو خان در سال ۶۵۶ق ۱۲۵۸ م ویران شده و هیچ اثری از آن وجود ندارد.[۴]
مغولان مرکز را خراب کرده کتابها را در رود دجله انداختند و تعداد کتب به حدی بود که رود دجله در آنروز از مرکب آنها سیاه شد[۷]
این کتابخانه بقدری بزرگ بود که فقط خواجه نصیر الدین طوسی موفق شد قبل از سقوط شهر چهارصد هزار رساله را به مراغه منتقل کند[۸]
بیت الحکمه جدید ویرایش
بیت‌الحکمه جدید در سال ۱۹۹۵ میلادی با الهام از بیت الحکمه اصلی در بغداد ایجاد شد. بررسی و پژوهش در حوزه‌هایی چون تاریخ عراق، تمدن عربی ـ اسلامی، میراث عربی ـ اسلامی، گفت‌وگوی بین تمدن‌ها و ادیان، رصد تحولات سیاسی و اقتصادی، انجام پژوهش‌های ویژه در مورد مشکلات و پدیده‌های اجتماعی، حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین و ارائه توصیه‌های ویژه در فرایند تصمیم‌گیری به سیاست‌گذاران و مسئولان حکومتی، از جمله اهداف آن هستند.
بیت‌الحکمه جدید از هشت گروه مطالعاتی تاریخی، فلسفه، ادیان و مذاهب، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، ترجمه و سیاسی تشکیل شده‌است.[۹]
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ Dimitri Gutas (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ʻAbbāsid Society (2nd–4th/8th–10th Centuries). Psychology Press. pp. 53–60. ISBN 978-0-415-06132-2.
- ↑ Jim Al-Khalili (31 March 2011). "5: The House of Wisdom". The House of Wisdom: How Arabic Science Saved Ancient Knowledge and Gave Us the Renaissance. Penguin Publishing Group. p. 53. ISBN 978-1-101-47623-9.
- ↑ جیم الخلیلی - بیت الحکمه ص۱۳۵.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ آدرین برنارد (۲۹ خرداد ۱۴۰۰). «ظهور ریاضیات مدرن از یک کتابخانه گمشده اسلامی». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ الوافی بالوفیات نویسنده: الصفدی ج۱۳ ص۱۳۱.
- ↑ Lunde and Stone, Mas'udi. The Meadows of Gold, The Abbasids, p. 14.
- ↑ "The Mongol Invasion and the Destruction of Baghdad". Lost Islamic History. Archived from the original on 2016-08-14. Retrieved 2014-10-27.
- ↑ جورج صلیبا ص۲۴۳.
- ↑ وبسایت بنیاد سعدی ۲۲ خرداد ۱۳۹۵ | ۱۳:۱۳ کد: ۵۴۱.