قهوه
قَهوِه گونهای نوشیدنی رایج است که از دانههای بوداده و آسیابشدهٔ گیاه قهوه بهدست میآید. قهوه کمی اسیدی است و بهعلت داشتن کافئین بالا، یک مادهٔ محرک است.[۲] این نوشیدنی، محبوبترین نوشیدنی گرم در جهان است.[۳] صنعت جهانی قهوه بسیار گسترده است و تا سال ۲۰۲۳ میلادی دارای گردش مالی به ارزش حدود ۴۹۵/۵۰ میلیارد دلار بوده است.[۴]
گونه | گرم یا سرد (معمولاً گرم) |
---|---|
خاستگاه | یمن (نوشیدنی)[۱]شاخ آفریقا و یمن (گیاه) |
آغاز تولید | در حدود قرن پانزدهم میلادی |
رنگ | سیاه، قهوهای تیره، قهوهای روشن، بژ |
گیاه قهوه بومی یمن و آفریقا است اما بسیار بیش از این مناطق، در مناطق نیمهگرمسیری و گرمسیری قارهٔ آمریکا و جنوبشرقی آسیا همچنین بهنسبت کمتر در برخی از نواحی جنوب آسیا مانند هند کشت میشود،[۵] هنگام رسیدن میوهٔ گیاه قهوه، دانههای قهوه را برداشت و فرآوری میکنند. دانههای قهوهٔ خشکشده به درجات مختلف برشته میشوند، بسته به عطر و طعم موردنظر، درجهبندیهای گوناگونی برای برشتهکاری دانههای این محصول درنظر گرفته شدهاست. دو نوع از دانهٔ قهوهای که بیشتر از همه رشد میکنند عبارت هستند از قهوه کانفورا (یا روبوستا) و قهوه عربیکا.[۶]
واژهشناسی ویرایش
از سال ۱۵۸۲ میلادی، واژه کافی (به انگلیسی: coffee) از زبان هلندی و با برگردان واژه کوفی (به هلندی: koffie) وارد زبان انگلیسی شد. هلندیها نیز این واژه را از عثمانیها وام گرفته بودند که در زبان ترکی عثمانی (به ترکی استانبولی: kahve) نامیده میشد، ترکهای عثمانی نیز این واژه را از واژهٔ عربی (به عربی: qahwah) اقتباس کرده بودند[۷][۸]. فرهنگنویسان عرب قرون وسطی میگویند واژهٔ قهوه در اصل نام گونهای شراب بودهاست که سپس نام این نوشیدنی شده و همچنین میگویند ریشهٔ این واژه، فعلِ «قها» (تلفظ: qahā) بهمعنی بیاشتها بودن است[۹]؛ زیرا در گذشته تصور بر این بود که این مایع باعث بیاشتهایی میشود.
چندین دلیل دیگر برای نامگذاری قهوه آورده شده که یکی از مشهورترینهای آن این است که این واژه از یک زبان اتیوپیایی یا یک زبان آفریقایی دیگر گرفته شده باشد و در اصل نام منطقهای به نام کفا در جنوبغربی اتیوپی بودهاست. گمان میرود که گیاه قهوه نخست آن جا یافت شده، در ضمن مردم آن منطقه به این گیاه بون میگویند.[نیازمند منبع]
تاریخچه ویرایش
در جهان اسلام ویرایش
دین اسلام، نوشیدنیهای الکلی را حرام بهشمار میآورد و نوشیدنی قهوه بهعنوان جایگزینی برای نوشیدنیهای الکلی استفاده میشد. این نوشیدنی از قرن ۱۳ میلادی بسیار محبوب و مقبول شد و تا آغاز قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی بسیار مصرف میگردید و در همهٔ این شهرها قهوهخانههایی برپا شد، مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع کنند، شیخها بر سر شباهت اثرات قهوه و الکل بحث میکردند و برخی به این اشاره میکردند که دست به دست کردن قوری قهوه، بی شباهت به دست به دست کردن پیالهٔ شراب، نوشیدنی ممنوعه در اسلام نیست، اما در پایان با نوشیدن قهوه موافقت کردند.
قهوهخانه نهاد جدیدی بود که مردان در آن جمع میشدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازیهایی مانند تخته نرد و شطرنج میپرداختند. آنها به مرکزی برای تجمع متفکران و بهصورت ضمنی به رقیبی برای مسجد بهعنوان محل ملاقات جمعی بدل شده بودند.[۱۰] برخی عالمان دینی معتقد بودند که قهوهخانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن میتواند تبدیل به لانههای فتنه شود. با این حال همه تلاشها برای ممنوعیت مصرف قهوه، حتی با وجود صدور حکم اعدام در دورهٔ سلطان مراد چهارم (۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰ میلادی)، به شکست انجامید. در پایان عالمان دینی به اجماع رسیدند که مصرف قهوه، مباح است.[۱۰]
در اروپا و آمریکا ویرایش
قهوه از دو مسیر به اروپا راه یافت، از طریق تجارت زمینی امپراتوری عثمانی و از طریق تجارت دریایی، از بندرهای یمن و شاخ آفریقا.[۱۰] کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفتها و آبوهوای سرد منطقه، گیاهان قهوه را نابود نمود و انگلیسیها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت چای روی بیاورند،[۱۱] نخست در اروپا به قهوه، به عنوان نوشیدنی مسلمانان، با دیدهٔ شک نگریسته میشد، اما گفته میشود که در حدود سال ۱۶۰۰، پاپ کلمنت هشتم[و ۱] چنان از یک فنجان قهوه لذت برد که انحصار آن در دست مسلمانان را خطایی بزرگ دانست و خواستار «تعمید دادن» آن شد.
کمپانی هند شرقی هلند اولین شرکتی بود که قهوه را در مقیاس وسیع به اروپا وارد کرد.[۱۲] هلندیها بعدها این محصول را در جاوه و سریلانکا کشت کردند.[۱۳] اولین صادرات قهوه اندونزیایی از جاوه به هلند نیز در سال ۱۷۱۱ صورت پذیرفت.[۱۴] با تلاش کمپانی هند شرقی بریتانیا، قهوه در انگلستان نیز رواج یافت. متعاقب آن، قهوهخانه کوئینسلن در سال ۱۶۵۴ تأسیس شد که امروز هم وجود دارد. قهوه در سال ۱۶۵۴ به فرانسه راه یافته بود و در اتریش و لهستان نیز پس از نبرد وین و دستیابی فاتحان نبرد به ذخیرهٔ قهوهٔ ترکان عثمانی به عنوان غنیمت جنگی در سال ۱۶۸۳ راه یافت[۱۵].
پس از آغاز قرن هفدهم، گیاه قهوه که با قاچاق دانههای بسیار حاصلخیز به کشور هند راه یافته بود، در این کشور هم پرورش یافت. تا پیش از آغاز قرن هجدهم میلادی، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود. کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیری معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و تولید انبوه گیاه قهوه اقدام نمایند. در اروپا هم مانند خاورمیانه و ایران بزرگ، قهوهخانهها تبدیل به مکانی برای معاشرت، مطالعه و تبادل نظر دربارهٔ موضوعات روز شدند. یک شباهت دیگر، امکان تبدیل آنها به مکانی برای اجتماع عناصر نامطلوب و خرابکاران بود. چارلز دوم،[و ۲] پادشاه انگلستان قهوهخانهها را «مکانی برای ملاقات خائنان و نشر شایعات سخیف دربارهٔ اعلیحضرت و وزیرانش» معرفی میکرد. در قرن ۱۸، قهوهخانه معروف پاریس به نام کافه پروکوپ، مشتریان ثابتی همچون مارا،[و ۳] دانتون[و ۴] و روبسپیر[و ۵] داشت که در طول انقلاب فرانسه[و ۶] در آنجا برای انقلاب طرحریزی میکردند.[۱۰]
هنگامی که قهوه در طول دوران استعمار به آمریکای شمالی رسید، در ابتدا، همانند ورودش به اروپا موفق نبود چرا که نوشیدنیهای الکلی محبوبیت بیشتری داشتند. در طول جنگ انقلاب آمریکا، تقاضا برای قهوه چنان افزایش یافت که واسطهها و دلالان را ترغیب به احتکار منابع کمیاب قهوه برای کسب سود بیشتر به واسطهٔ افزایش قیمتها نمود. وقوع چنین موضوعی بیارتباط با کاهش دسترسی به چای از سوی بازرگانان بریتانیایی نیز نبود[۱۶]. ذائقهٔ بسیاری از آمریکاییها به ویژه پس از ماجرای مهمانی چای بوستون و همچنین جنگ ۱۸۱۲ - که طی آن بریتانیا بهطور موقت دسترسی به واردات چای را قطع کرد - از چای به قهوه، افزایش چشمگیری یافت[۱۷][۱۸]
در طول قرن ۱۸ میلادی، مصرف قهوه در بریتانیا کاهش یافت و جای خود را به نوشیدن چای واگذار کرد. نوشیدن چای سادهتر بود و با تسخیر هند و صنعت چای آنجا توسط بریتانیا، ارزانتر هم شد[۱۹]. در طول عصر دریانوردی، ملوانان کشتیهای نیروی دریایی پادشاهی بریتانیا، با حل کردن نان سوخته در آب داغ، گونهای نوشیدنی شبیه قهوه (جایگزین قهوه) درست میکردند.[۲۰] قهوه از سال ۱۷۳۴ در سنت دومینیگ (هائیتی امروزی) کشت شد و تا سال ۱۷۸۸ نیمی از قهوه جهان از آنجا تأمین میگردید.[۲۱] شرایط سخت بردهها در مزارع کشت قهوه باعث بروز انقلاب هائیتی و آسیب جدی به صنعت قهوه آنجا گردید و دیگر مثل گذشته بهطور کامل بهبود نیافت[۲۲].
در ایران ویرایش
تاریخ قطعی ورود قهوه به ایران معلوم نیست. اما چون در آغاز پادشاهی شاه عباس قهوهخانه در ایران وجود داشته ممکن است که نوشیدن قهوه از دوران شاه تهماسب یکم در ایران معمول شده باشد.[۲۳] قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنیهای روزانه ایرانیها باز کرد[۲۴] و نمونهای است از ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل شد. (هنوز در ایران کلمهٔ قهوه خانه حتی به مکانهایی که در آن چای سرو میشود هم گفته میشود که نشان میدهد قهوه در ایران متداولتر از چای بوده[۲۵] یا پیش از ورود چای، پای خود را به ایران باز کرده[۲۴]) به گونهای که هماکنون نیز در زبان فارسی به رنگ آن، قهوهای گفته میشود. همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقهٔ جغرافیایی و طبقهٔ اجتماعی دوستداران خود را داشت. امروزه نوشیدن گونههای قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیر قهوه طرفداران بسیاری پیدا کرده. البته قهوه ترک بهخاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته در میان مردم رایج بوده و بهواسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشتهاست.
صوفیها با کمک نوشیدن قهوه میتوانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند.[۲۶] در دوران صفوی بود که قهوهخانهها بهعنوان مکانهایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشفالدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزشها و ویژگیهای قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد. تاریخ فرهنگ نوشیدن چای در ایران تنها از پایان قرن پانزدهم آغاز شد. از آنجایی که کشورهای تولیدکننده قهوه مسافت بسیاری تا ایران داشتند، ترابری قهوه به ایران مشکلات بسیار داشت، اما نزدیکی تولیدکنندههای عمده چای نظیر چین به جاده اصلی تجارت آن زمان یعنی جاده ابریشم سبب شد که تجارت و ترابری چای با سهولت بیشتری در ایران صورت بگیرد.[۲۷]
زیستشناسی گیاه قهوه ویرایش
چندین گونه از درختچهٔ قهوه وجود دارد که دانهها یا همان میوهٔ قهوه از آنها استخراج میشود، دو گونهٔ اصلی تجاری بیشتر کشت میشود که یکی معروف به قهوهٔ عربیکا[و ۷] است که مورد توجهترین گونه است و بومی ارتفاعات جنوب غربی اتیوپی و فلات بوما در جنوب شرقی سودان و احتمالاً کوه مارسابیت در شمال کنیا است[۲۸]. گونه دیگر، گونهٔ قهوهٔ کانفورا[و ۸][۲۹] است که بومی نواحی غربی و مرکزی زیر صحرای آفریقا از گینه تا اوگاندا و سودان جنوبی میباشد و بهنام روبوستا شناخته میشود[۳۰]. چندین گونهٔ دیگر هم وجود دارد که کمتر مطرح هستند از جمله لیبریکا،[و ۹] موریتیانا،[و ۱۰] راکیموسا[و ۱۱] و استنوفیلا[و ۱۲]
همه گیاهان قهوه در خانوادهٔ بزرگ روناسیان قرار دارند که درخت و در حقیقت درختچههایی همیشهسبز[و ۱۳] هستند که ممکن است تا ۵ متر ارتفاع داشته باشند. برگهای درختچهٔ قهوه سبز، تیره و براق میباشد و معمولاً میان ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر (۴/۶ اینچ) طول و ۶ سانتیمتر (۲/۴ اینچ) عرض دارند. برگها اغلب ساده بوده و گلها به رنگ سفید و معطر هستند. مادگی گیاه شامل تخمدان تحتانی است که مشخصهٔ روناسیان میباشد، گلها اغلب بیضی شکل و اندازهٔ آنها حدود ۱/۵ سانتیمتر (۰/۶ اینچ) میباشد.[۳۱] میوهٔ نارس قهوه به رنگ سبز است و در ادامه تبدیل به رنگ زرد میشوند و در هنگام رسیدن تبدیل به رنگ قرمز میشوند، هر میوهٔ قهوه شامل دو دانه است و در ۵ تا ۱۰ درصد از میوهها تنها یک دانه وجود دارد. میوههای قهوه در گونهٔ عربیکا میان ۶ تا ۸ ماه میرسند و قابل چیدن هستند در حالی که در قهوهٔ روبوستا (کانفورا) حدود ۹ تا ۱۱ ماه زمان میبرد. میوهها را معمولاً به کمک نور خورشید خشک میکنند اما روشهای صنعتی هم برای این کار وجود دارد.[۳۲] قهوهٔ عربیکا بیشتر خودش گرده افشانی میکند و قهوهٔ کانفورا و لیبریکا نیاز به پیوند دارند و باید رویشی تکثیر شوند از جمله قلمهزدن، پیوند و جوانهزدن که از روشهای معمول تکثیر رویشی است.
تولید ویرایش
امروزه بزرگترین کشورهای تولیدکنندهٔ قهوه عبارتند از: برزیل، ویتنام، کلمبیا، اندونزی، اتیوپی، پرو، هندوراس و هند. در سال ۲۰۲۰، برزیل بهتنهایی ۳۴ درصد از مجموع تولید دانههای سبز قهوه در جهان را داشتهاست.پس از برزیل ،ویتنام ۱۶ درصد قهوه جهان را تولید میکند. در هفتاد کشور دیگر هم قهوه تولید میشود، اما میزان تولید آن کشورها کمتر است. بزرگترین واردکنندگان قهوه، ایالات متحده آمریکا، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا، و اسپانیا میباشند.
بیشترین میزان مصرف سرانهٔ قهوه در کشورهای فنلاند (۱۱ کیلوگرم)، دانمارک (۹٫۷ کیلوگرم)، نروژ (۹٫۵ کیلوگرم)، سوئد (۸٫۶ کیلوگرم)، و استرالیا (۷٫۸ کیلوگرم) گزارش شدهاست. ایالات متحدهٔ آمریکا با اینکه بزرگترین واردکنندهٔ قهوه است، اما مصرف سرانهٔ آن تنها ۴٫۱ کیلوگرم است.[۱۱]
بیشتر مناطق کشت عمده قهوه در اطراف استوا و مناطق پر باران قرار دارند. دانههای قهوه در هر منطقه عطر و بوی مخصوص به خود را دارد. بر این اساس بیشتر قهوهٔ تولیدی را به نام کشور یا منطقهٔ تولیدکننده میشناسند مانند قهوه جاوه، قهوه کلمبیا و قهوه کنیا.
جایگاه | کشور | منطقه | میلیون تن |
---|---|---|---|
۱ | برزیل | آمریکای لاتین | ۳٫۷
|
۲ | ویتنام | جنوبشرق آسیا | ۱٫۷۶
|
۳ | کلمبیا | آمریکای لاتین | ۰٫۸۳
|
۴ | اندونزی | جنوبشرق آسیا | ۰٫۷۷
|
۵ | اتیوپی | شرق آفریقا | ۰٫۵۸
|
۶ | پرو | آمریکای لاتین | ۰٫۳۸
|
۷ | هندوراس | آمریکای لاتین | ۰٫۳۶
|
۸ | هند | جنوب آسیا | ۰٫۳
|
۹ | اوگاندا | شرق آفریقا | ۰٫۲۹
|
۱۰ | گواتمالا | آمریکای لاتین | ۰٫۲۳
|
جهانی | ۱۰٫۸
|
برشتهکاری ویرایش
برشتهکاری قهوه فرآیندی است که پس از استحصال دانههای سبز قهوه صورت میپذیرد. قهوه معمولاً به صورت بو داده (برشتهکاری شده) فروخته میشود و البته، میتوان دانههای سبز و معمولی قهوه را نیز تهیه کرد که هیچگونه برشتهکاری بر روی آنها صورت نگرفته است[۳۴]. قهوه معمولاً پیش از مصرف برشته میشود و میتوان آن را به صورت از پیش برشتهشده توسط تامینکننده تهیه و یا به صورت شخصی و در خانه برشته کرد[۳۵].
دانههای قهوه به دلیل انواع مختلف، از دیدگاه رطوبت و چگالی متفاوت هستند و به همین دلیل، با سرعتهای متفاوتی برشته میشوند[۳۶]. در طول فرآیند برشتهکاری، کاراملیزاسیون رخ میدهد چرا که گرمای شدید، نشاسته را تجزیه و به منوساکارید تبدیل میکند و همین منوساکارید - به دلیل کاراملیزاسیون - شروع به قهوهای شدن مینمایند که دلیل اصلی گرایش دانهها از رنگ سبز به سمت رنگ تیره است[۳۷].
ساکارز در طول فرآیند برشتهکاری به سرعت از بین میرود و ممکن است در دانههایی که به میزان زیادی برشته شدهاند، به طور کامل ناپدید شود. در طول برشتهکاری، روغنهای معطر و اسیدها ضعیف شده و باعث تغییر طعم میشوند. در دمای ۲۰۵ درجه سلسیوس (۴۰۱ درجه فارنهایت)، روغنهای دیگر شروع به اتساع و گسترش مینمایند[۳۶]. یکی از همین روغنها، کاهوول در حدود ۲۰۰ درجه سلسیوس (۳۹۲ درجه فارنهایت) ایجاد میشود و تا حدود بسیار زیادی، مسئول عمده و اصلی طعم و عطر قهوه است[۱۳].
میزان و درجهٔ برشتهکاری روی طعم قهوه تاثیر مستقیم میگذارد. رنگ قهوه پس از دم کردن نیز تحت تاثیر درجه برشتهشدن است[۳۸]. قهوه های تیرهتر، معمولاً پر رنگتر هستند زیرا محتوی فیبر کمتری هستند و در عوض، طعم شیرینتری دارند. قهوههای با برشته کاری ملایم، پیچیدهتر هستند و در نتیجه، طعم قویتری از روغنها و اسیدهای معطر دریافت میکنند که همین عطرها و اسیدها، با میزان برشتهکاری بیشتر، از بین میروند[۳۹]. برشتهکاری مقدار کافئین موجود در دانه ها را تغییر نمیدهد. هر چند، وقتی دانهها از دیدگاه حجمی اندازهگیری میشوند، کافئین کمتری به دست میآید و این موضوع به علت منبسط شدن دانهها حین فرآیند برشتهکاری است[۴۰].
میزان | مدت زمان | |
---|---|---|
آمریکن روست[و ۱۴] | برشتار ملایم | حدود ۷ دقیقه |
سیتی روست[و ۱۵] | برشتار متوسط | ۹ الی ۱۱ دقیقه |
فرنچ روست[و ۱۶] | برشتار تا حد تیره | ۱۱ الی ۱۳ دقیقه |
اسپرسو روست[و ۱۷] | تیرهترین حالت | حدود ۱۴ دقیقه |
گونههای قهوه ویرایش
مرغوبترین قهوه که طعم و بویی منحصربهفرد دارد از بوتهای به نام عربیکا به دست میآید که قدیمیترین گونه قهوه است و در ارتفاع ۱۰۰۰ تا ۲۴۰۰ متر بالاتر از سطح دریا رشد میکند. حدود ۷۵ ٪ از کل قهوهای که در جهان کشت میشود عربیکا است. قدیمیترین گونه قهوهٔ عربیکا، جاوه است که امروزه نامی شناخته شده محسوب میشود.
گونه دیگری از قهوه روبوستا[و ۱۸] نام دارد که در بلندی ۲۵۰۰ پایی رشد میکند و بیشتر از عربیکا تحمل سرما را دارد. میزان کافئین روبوستا دو برابر عربیکا است، اگرچه بو و طعم آن در رده پایینتری قرار دارد و ارزانتر است. روبوستا حدود ۲۵ ٪ از کشت قهوه جهان را تشکیل میدهد. گونه مرغوب آن هم برای تهیه اسپرسو به کار میرود. گونه دیگری از قهوه که در آفریقای غربی میروید لیبریکا نام دارد که درصد بسیار اندکی از دانههای قهوه از این گونه هستند.
سنتهای قهوهنوشی ویرایش
قهوه محلی خلیج فارس معمولاً تلخ است و با ترکیب هل یا ادویههای دیگر تهیه میشود. معمولاً آن را یک بار با اندکی تأخیر، پس از ورود مهمانها سرو میکنند – زود سرو کردن آن میتواند نشانه بیادبی و عجله باشد – و یک بار پیش از خروج آنها. بسیاری اوقات آن را درست پیش یا پس از نوشیدن یک فنجان کوچک چای شیرین مینوشند. ترتیب سرو کردن این نوشیدنی متفاوت است اما این دو نوشیدنی بسیار متفاوت باید در یک فاصله زمانی کوتاه نوشیده شود.[۱۰]
روشهای سِرو قهوه ویرایش
نوشیدنیهای با پایهٔ قهوه بسیار گوناگون هستند و میتوان افزودنیهای مختلفی از جمله شیر، شکر، کاکائو، دارچین، بستنی، آبلیمو و خامه به قهوهها اضافه کرد.
سه گونه از روشهای معمول سِرو قهوه
نحوهٔ آماده کردن | |
---|---|
قهوهٔ ساده | دانهٔ قهوهٔ آسیاب شده به همراه آب با روشهای مختلف نظیر دم کردن، روش چکهای یا به صورت سرد (مثلاً خیساندن) |
قهوهٔ اسپرسو | دانهٔ قهوهٔ آسیاب شده با غلظت بالا در آب جوش که با فشار بالا از دانهها میگذرد |
قهوهٔ فوری | پودر قهوهٔ فوری به همراه آب (پودر قهوهٔ فوری در کارخانهها و با واکنشهای شیمیایی تهیه میشود) |
نوشیدنیهای ترکیبی قهوه
نوشیدنیهای ترکیبی قهوه، از قهوه به همراه افزودنیها با نسبتهای خاص و ویژگیهای تزئینی خاص تهیه میشوند.
ترکیبها | توضیحات | |
---|---|---|
شیر قهوه | قهوه به همراه شیر و شکر | نسبتهای آن اهمیت چندانی ندارد؛ میتوان گفت که کافی میکس (۳ در ۱) یا قهوه کنلچه یا کافه لاته یا لاته ماکیاتو یا کاپوچینو یا کافه موکا همگی انواعی از شیر قهوه هستند. |
کافی میکس (۳ در ۱) | قهوهٔ آماده به همراه شیر خشک و شکر (منظور از ۳ در ۱، وجود شکر، شیر و قهوه در آن است) | با نسبتهای خاص و سلیقهای که به صورت پودر به آب جوش اضافه میگردد. کافی میکس یک فراوردهٔ صنعتی محسوب میشود، چراکه تنها از پودر قهوهٔ آماده در ترکیب اصلی آن استفاده میشود و امروزه اغلب پودرهای آماده فراوریشدهٔ قهوه، از ترکیب کافی میکس تهیه شدهاند. |
کافه لاته | یکی از نوشیدنیهای پایهٔ قهوه به همراه شیر | گونهای نوشیدنی قهوه است از ترکیب اسپرسو با شیر بخار داده شده به دست میآید. |
کافه ماکیاتو | اسپرسو به همراه اندکی شیر و گاهی شکر | گفته میشود که در آن نسبت شیر به قهوه بسیار ناچیز است و روی سطح آن را به صورت کفهای تکهتکه شیر تزئین میکنند. |
لاته ماکیاتو | شیر به همراه اندکی اسپرسو و گاهی شکر | گفته میشود که در آن نسبت قهوه به شیر بسیار ناچیز است و روی سطح آن را به صورت لکههای قطرهای قهوه تزئین میکنند. |
کافه موکا | یکی از نوشیدنیهای پایهٔ قهوه به همراه شیر | نوع شکلاتی کافه لاته است. |
کاپوچینو | اسپرسو به همراه شیر | نسبت شیر و قهوه در این روش یک به یک است. کاپوچینوهای آماده هم در بازار وجود دارد که از پودر قهوهٔ آماده استفاده میگردد. |
قهوه دالگونا | قهوهٔ فوری به همراه شکر و آب و شیر داغ | نسبت مساوی قهوه فوری و شکر و آب که پس از مخلوط کردن به صورت کاراملی درآمده سپس به شیر داغ اضافه میگردد. |
داروشناسی ویرایش
قهوه دمکرده معمولی فاقد مواد مغذی ضروری در محتوای قابل توجه است.[۴۱] با همهٔ این احوال، در اسپرسو - احتمالاً به دلیل مقدار بالاتر مواد جامد معلق - محتوای قابلتوجهی از منیزیم، ویتامینهای گروه ب، نیاسین، ویتامین ب۲ و حدود ۲۱۲ میلیگرم کافئین در هر ۱۰۰ گرم از این نوع قهوه وجود دارد[۴۲] یکی از مواد شیمیایی سایکو اکتیو در قهوه، کافئین است که یک آنتاگونیست گیرنده آدنوزین میباشد و به دلیل اثرات محرکی که دارد کاملاً شناخته شدهاست.[۴۳] قهوه همچنین حاوی بازدارنده منوآمین اکسیداز بتا-کربولین و هارمین میباشد که محتمل است به خاصیت سایکو اکتیو بودن آن کمک کنند.[۴۴]
در یک کبد سالم، کافئین بیشتر توسط آنزیمهای کبدی تجزیه میشود. متابولیتهای دفعشده، بیشتر شامل پاراگزانتین، تئوبرومین و تئوفیلین به همراه مقدار اندکی کافئین بدون تغییر هستند و بنابراین، سوختوساز کافئین به وضعیت آنزیمهای کبدی بستگی دارد.[۴۵] قهوه همچنین به خاطر اثر مُلَیّن بودنی که دارد شناخته میشود و همین موضوع، باعث میشود که در برخی افراد، در عرض چند دقیقه پس از مصرف، همراه با واکنش گوارشی(نام علمی: Gastrocolic reflex) باشد[۴۶][۴۷][۴۸][۴۹][۵۰]
مشخص شده است که پلیفنلهای موجود در قهوه، در شرایط برونتنی، بر رادیکالهای آزاد تاثیر میگذارند[۵۱]. هر چند، هیچ مدرکی حاکی از رخ دادن چنین اثری در انسان وجود ندارد. میزان پلیفنل بسته به نحوه و میزان برشتهکاری دانههای قهوه متفاوت است. بر طبق بررسیهای سازمان ایمنی غذایی اروپا پلیفنلهای رژیم غذایی، مانند آنهایی که با قهوه بلعیده میشوند، پس از مصرف، ارزش آنتیاکسیدان نداشته و یا ممکن است که میزان آن بسیار ناچیز باشد[۵۲][۵۳][۵۴].
محتوا و میزان کافئین ویرایش
بسته به نوع قهوه و روش تهیه، محتوای کافئین یک وعده میتواند بسیار متفاوت باشد[۵۵][۵۶][۵۷][۵۸] بر اساس اطلاعات مندرج در پایگاه داده کتابخانه ملی کشاورزی آمریکا یک فنجان ۲۴۰ میلیلیتری قهوه دم کرده حاوی ۹۵ میلیگرم کافئین است در حالی که یک اسپرسو ۲۵ میلیلیتری، میتواند حاوی ۵۳ میلیگرم کافئین باشد.[۵۹]
کافئین تا ۲۰۰ درجه سلسیوس (۳۹۲ درجه فارنهایت) پایدار میماند و در حدود ۲۸۵ درجه سلسیوس (۵۴۵ درجه فارنهایت) کاملاً تجزیه میشود.[۶۰] با توجه به اینکه دمای برشتهکاری دانهها برای مدت طولانی از ۲۰۰ درجه سلسیوس (۳۹۲ درجه فارنهایت) تجاوز نمیکند و به ندرت اگر به ۲۸۵ درجه سلسیوس (۵۴۵ درجه فارنهایت) برسد، محتوای کافئین قهوه احتمالاً با فرایند برشتهکاری دانهها تغییر چندانی نمیکند.[۶۱]
کافئینزدایی ویرایش
کافئینزدایی از دانههای قهوه، زمانی انجام میشود که دانههای قهوه هنوز سبز هستند. بسیاری از روشها میتوانند کافئین را از قهوه حذف کنند اما روشهای معمول شامل خیساندن دانههای سبز در آب داغ (که به روش سوئیسی مشهور است) یا بخارپز کردن آنها است. در کافئینزدایی به روش دوم، پس از بخارپز شدن دانهها از یک حلال، برای حل کردن روغنهای حاوی کافئین استفاده میشود. کافئینزدایی اغلب توسط شرکتهای فرآوری قهوه انجام میشود و کافئین استخراجشده، معمولاً به صنعت داروسازی فروخته میشود[۶۲].
تأثیر بر ساعت زیستی ویرایش
پژوهشگران در پژوهشی نشان دادند که کافئین عصرگاهی، نه تنها باعث اختلال خواب میشود، بلکه ساعت زیستی ۲۴ ساعتهٔ بدن انسان را نیز به هم ریخته و از نو به کار میاندازد، این ساعت مجموعهای از سیگنالهای مولکولی است که بدن را در برنامهٔ ۲۴ ساعته اش منظم نگه میدارد. نوشیدن قهوه معادل دو برابر یک قهوه اسپرسو در سه ساعت پیش از خواب، ساعت بدن را بهطور متوسط حدود ۴۰ دقیقه به عقب میکشد، برای جبران این موضوع میتوان به قهوه، شیر اضافه کرد. در واقع ترکیب شیر با قهوه باعث از میان رفتن اثر کافئین موجود در قهوه میشود.
اگرچه اثرات کافئین بر روی هشیاری و خواب بهخوبی شناخته شده، اما پژوهشگران از چگونگی تأثیر آن بر ساعت شبانهروزی انسان مطمئن نبودند. آزمایش بر روی پنج نفر انجام شد که چند ساعت پیش از ساعت خواب طبیعی، به آنها یک قرص کافئین داده شده بود، سپس آنها در معرض نور کم یا شدید قرار گرفتند. نتیجهٔ این آزمایش نشان میداد که کافئین تقریباً اثری معادل نصف اثر قرار گرفتن در معرض نور شدید را دارد که یکی از بهترین راههای مطالعه برای جابهجایی ساعت بدن است. پژوهشگران همچنین دریافتند که سلولهای بدن انسان در معرض کافئین، ۲۴ ساعت شان را به اصطلاح کِش میدهند، اثری که آن را با مولکولهای مرتبط با ریتم ۲۴ساعتهٔ بدن در ارتباط میدانند. در عین حال، اعتقاد پژوهشگران در این زمینه حاکی از این است که نوشیدن قهوه در صورتی که در وقت مناسب باشد، میتواند باعث جبران تأخیر ساعت درونی بدن بر اثر پرواز با هواپیما شود.[۶۳]
ترکیبات و ارزش تغذیهای ویرایش
ارزش غذایی به ازای هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس) | |
---|---|
انرژی | ۲ کیلوژول (۰٫۴۸ کیلوکالری) |
۰ | |
قند | ۰ |
فیبر خوراکی | ۰ |
۰٫۰۲ | |
۰٫۱۲ | |
ویتامینها | درصد ارزش روزانه |
ویتامین (B۱) | ۱٪ ۰٫۰۱۴ میلیگرم |
(B۲) | ۶٪ ۰٫۰۷۶ میلیگرم |
نیاسین (B۳) | ۱٪ ۰٫۱۹۱ میلیگرم |
ویتامین ب۶ | ۰٪ ۰٫۰۰۱ میلیگرم |
فولیک (B۹) | ۱٪ ۲ میکروگرم |
ویتامین ث | ۰٪ ۰ میلیگرم |
ویتامین ئی | ۰٪ ۰٫۰۱ میلیگرم |
ویتامین کا | ۰٪ ۰٫۱ میکروگرم |
مواد معدنی | مقدار درصد ارزش روزانه |
کلسیم | ۰٪ ۲ میلیگرم |
آهن | ۰٪ ۰٫۰۱ میلیگرم |
منیزیم | ۱٪ ۳ میلیگرم |
فسفر | ۰٪ ۳ میلیگرم |
پتاسیم | ۱٪ ۴۹ میلیگرم |
سدیم | ۰٪ ۲ میلیگرم |
روی | ۰٪ ۰٫۰۲ میلیگرم |
دیگر اجزاء | مقدار |
آب | 99.39 g |
کافئین | 40 mg |
| |
†درصدهای تقریبی ارائه شده برای افراد بزرگسال از روی مرجع مصرف رژیم غذایی هستند. منبع: مرکز داده غذای وزارت کشاورزی آمریکا |
نگارخانه ویرایش
-
دانههای بودادهٔ قهوه
-
یک زن از اتیوپی در حال آماده کردن قهوه
-
قهوهٔ ترک.
-
میوهٔ نارس (کال) قهوه
-
میوهٔ قهوه
محتوای مرتبط ویرایش
یادداشتها ویرایش
Decaffeinated coffee
واژگان ویرایش
منابع ویرایش
- ↑
- Ukers, William Harrison (1922). All About Coffee (به انگلیسی). Tea and Coffee Trade Journal Company. p. 5.
- Johns Hopkins University Studies in Historical and Political Science (به انگلیسی). Johns Hopkins University Press. 1967. p. 25.
- Elzebroek, A. T. G. (2008). Guide to Cultivated Plants (به انگلیسی). CABI. p. 7. ISBN 978-1-84593-356-2.
- ↑ Poole, Robin; Kennedy, Oliver J.; Roderick, Paul; Fallowfield, Jonathan A.; Hayes, Peter C.; Parkes, Julie (2017-11-22). "Coffee consumption and health: umbrella review of meta-analyses of multiple health outcomes". BMJ (Clinical research ed.). 359: j5024. doi:10.1136/bmj.j5024. ISSN 1756-1833. PMC 5696634. PMID 29167102.
- ↑ "Global Hot Drinks Market Size, Share | Industry Trends Report, 2025". www.grandviewresearch.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-07-18.
- ↑ "33+ Buzzing Coffee Industry Statistics [2023]: Cafes, Consumption, And Market Trends". Zippia (به انگلیسی). 2023-03-19. Retrieved 2023-12-25.
- ↑ "What is coffee?". National Coffee Association of USA. 2015. Retrieved October 30, 2015.
- ↑ "A Guide To Different Types Of Coffee Beans, Roasts & Drinks" (به انگلیسی). 2021-08-13. Retrieved 2023-01-16.
- ↑ "قها". الباحث العربی. Archived from the original on 21 December 2011. Retrieved 25 September 2011. (عربی)
- ↑ Simpson, JA; Weiner, ESC, eds. (1989). "Coffee". Oxford English Dictionary. Vol. 3. Oxford: Clarendon Press. p. 438. ISBN 0-19-861186-2.
- ↑ Kaye, Alan S. (1986). "The Etymology of "Coffee": The Dark Brew". Journal of the American Oriental Society. 106 (3): 557–558. doi:10.2307/602112. ISSN 0003-0279. JSTOR 602112.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ جان مک هوگو (۱۳۹۲-۱۰-۱۲). «قهوه: چگونه نوشیدنی عرفای عرب جهانی شد؟». بیبیسی فارسی. دریافتشده در ۱ ژوئن ۲۰۱۹.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «قهوه». دانشنامه رشد. بایگانیشده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۹. دریافتشده در ۱ ژوئن ۲۰۱۹.
- ↑ Ukers, William H. (1922). "The Introduction of Coffee into Holland". All About Coffee. New York: Tea and Coffee Trade Journal. ISBN 978-0-8103-4092-3. Archived from the original on 5 September 2010. Retrieved 12 February 2010.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Dobelis, Inge N., ed. (1986). Magic and medicine of plants. Pleasantville, NY: Reader's Digest. pp. 370–71. ISBN 978-0-89577-221-3.
- ↑ Fischer, Dieter. "History of Indonesian coffee". Specialty Coffee Association of Indonesia. Archived from the original on 5 August 2009. Retrieved 12 February 2010.
- ↑ Pendergrast 2001, p. 9.
- ↑ Pendergrast 2001, p. 39.
- ↑ Adams, John (6 July 1774). "John Adams to Abigail Adams". The Adams Papers: Digital Editions: Adams Family Correspondence, Volume 1. Massachusetts Historical Society. Archived from the original on 26 February 2014. Retrieved 25 February 2014.
- ↑ Luttinger, Nina; Dicum, Gregory (2006). The coffee book: anatomy of an industry from crop to the last drop. The New Press. p. 33. ISBN 978-1-59558-724-4. Archived from the original on 31 August 2022. Retrieved 18 November 2015 – via Google Books.
- ↑ Pendergrast 2001, p. 13.
- ↑ Fremont-Barnes, Gregory (2005). Nelson's Sailors. Osprey Publishing. p. 24. ISBN 978-1-84176-906-6. Archived from the original on 26 October 2015. Retrieved 18 November 2015.
- ↑ Pendergrast, Mark (2010). Uncommon Grounds: The History of Coffee and How It Transformed Our World. Basic Books. p. 17. ISBN 978-0-465-02404-9. Archived from the original on 25 October 2015. Retrieved 18 November 2015.
- ↑ Pendergrast 2001, p. 16.
- ↑ نصرالله فلسفی، مقاله تاریخ قهوه و قهوه خانه در ایران، مجله سخن شماره چهارم، دوره پنجم،.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ "تاریخچه قهوه خانهها در ایران". مشرق نیوز. 2016-07-09. Retrieved 2019-08-02.
- ↑ "تاریخچه قهوه در دنیا و ایران". Parsine.com | پایگاه خبری- تحلیلی پارسینه. 2018-10-10. Retrieved 2019-08-02.
- ↑ "قهوه: چگونه نوشیدنی عرفای عرب جهانی شد؟". BBC News فارسی. 2014-01-02. Retrieved 2019-08-02.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:0
وارد نشدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ Anthony F, Berthaud J, Guillaumet JL, Lourd M. "Collecting wild Coffea species in Kenya and Tanzania". Plant Genetic Resources Newsletter. 69 (1987): 23–29.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامICO
وارد نشدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ van der Vossen, H. A. M. in (Clifford و Wilson 1985), p. 53
- ↑ Hamon, S; Noirot, M; Anthony, F (1995). "Developing a coffee core collection using the principal components score strategy with quantitative data" (PDF). Core Collections of Plant Genetic Resources. Wiley-Sayce Co. Retrieved January 4, 2010.
- ↑ T. Pradeepkumar; Kumar, Pradeep (1 January 2008). Management of Horticultural Crops: Vol.11 Horticulture Science Series: In 2 Parts. New India Publishing. pp. 601–. ISBN 978-81-89422-49-3.
- ↑ «FAOSTAT». www.fao.org. دریافتشده در ۲۰۲۲-۱۰-۱۵.
- ↑ Macheiner, Lukas; Schmidt, Anatol; Schreiner, Matthias; Mayer, Helmut K. (2019). "Green coffee infusion as a source of caffeine and chlorogenic acid". Journal of Food Composition and Analysis. 84: 103307. doi:10.1016/j.jfca.2019.103307. S2CID 202882087.
- ↑ (Kummer 2003، ص. 37)
- ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامtrent
وارد نشدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ (Kummer 2003، ص. 261)
- ↑ Yeager, Sara E.; Batali, Mackenzie E.; Lim, Lik Xian; Liang, Jiexin; Han, Juliet; Thompson, Ashley N.; Guinard, Jean-Xavier; Ristenpart, William D. (2022). "Roast level and brew temperature significantly affect the color of brewed coffee". Journal of Food Science (به انگلیسی). 87 (4): 1837–1850. doi:10.1111/1750-3841.16089. ISSN 0022-1147. PMC 9311422. PMID 35347719.
- ↑ Cipolla, Mauro. "Educational Primer: Degrees of Roast". Bellissimo Info Group. Archived from the original on 7 May 2010. Retrieved 11 January 2010.
- ↑ "Which Has More Caffeine: Light or Dark Roast Coffee?". Scribblers Coffee. Archived from the original on 17 June 2013. Retrieved 2 April 2013.
- ↑ Basic Report: 14209, Coffee, brewed from grounds, prepared with tap water a ndb.nal.usda.gov
- ↑ "Full Report (All Nutrients): 14210, Beverages, coffee, brewed, espresso, restaurant-prepared". usda.gov. May 2016. Archived from the original on 12 March 2016. Retrieved 8 July 2016.
- ↑ Cappelletti, S.; Daria, P.; Sani, G.; Aromatario, M. (2015). "Caffeine: Cognitive and Physical Performance Enhancer or Psychoactive Drug?". Current Neuropharmacology. 13 (1): 71–88. doi:10.2174/1570159X13666141210215655. PMC 4462044. PMID 26074744.
- ↑ Herraiz, Tomas; Chaparro, Carolina (2006). "Human monoamine oxidase enzyme inhibition by coffee and β-carbolines norharman and harman isolated from coffee". Life Sciences. 78 (8): 795–802. doi:10.1016/j.lfs.2005.05.074. PMID 16139309.
- ↑ Zivković, R. (2000). "Coffee and health in the elderly". Acta Medica Croatica. 54 (1): 33–36. PMID 10914439.
- ↑ Brown, Steven R.; Cann, P. A.; Read, Nicholas W. (1990). "Effect of coffee on distal colon function". Gut (به انگلیسی). 31 (4): 450–453. doi:10.1136/gut.31.4.450. PMC 1378422. PMID 2338272.
- ↑ Eamudomkarn, Nuntasiri; Kietpeerakool, Chumnan; Kaewrudee, Srinaree; Jampathong, Nampet; Ngamjarus, Chetta; Lumbiganon, Pisake (2018). "Effect of postoperative coffee consumption on gastrointestinal function after abdominal surgery: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials". Scientific Reports (به انگلیسی). 8 (1). 17349. Bibcode:2018NatSR...817349E. doi:10.1038/s41598-018-35752-2. PMC 6255780. PMID 30478433.
- ↑ Sloots, Cornelius E.J.; Felt-Bersma, Richelle J.F.; West, Rachel L.; Kuipers, Ernst J. (2005). "Stimulation of defecation: Effects of coffee use and nicotine on rectal tone and visceral sensitivity". Scandinavian Journal of Gastroenterology (به انگلیسی). 40 (7): 808–813. doi:10.1080/00365520510015872. PMID 16109656. S2CID 23622961.
- ↑ Dulskas, Audrius; Klimovskij, Michail; Vitkauskiene, Marija; Samalavicius, Narimantas (2015). "Effect of Coffee on the Length of Postoperative Ileus After Elective Laparoscopic Left-Sided Colectomy". Diseases of the Colon & Rectum. 58 (11): 1064–1069. doi:10.1097/DCR.0000000000000449. PMID 26445179. S2CID 45213244.
- ↑ Nehlig, Astrid (2022). "Effects of Coffee on the Gastro-Intestinal Tract: A Narrative Review and Literature Update". Nutrients. 14 (2): 399. doi:10.3390/nu14020399. PMC 8778943. PMID 35057580.
- ↑ Bakalar, Nicholas (15 August 2006). "Coffee as a Health Drink? Studies Find Some Benefits". The New York Times. Archived from the original on 23 April 2009. Retrieved 26 January 2010.
- ↑ Williams, Robert J.; Spencer, Jeremy P. E; Rice-Evans, Catherine (2004). "Flavonoids: Antioxidants or signalling molecules?". Free Radical Biology and Medicine. 36 (7): 838–49. doi:10.1016/j.freeradbiomed.2004.01.001. PMID 15019969.
- ↑ Stauth, David. "Studies force new view on biology of flavonoids". EurekAlert!. Archived from the original on 24 April 2021Adapted from a news release issued by Oregon State University
{{cite web}}
: نگهداری CS1: پست اسکریپت (link) - ↑ EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (2011). "Scientific Opinion on the substantiation of a health claim related to coffee C21 and reduction of spontaneous DNA strand breaks pursuant to Article 13(5) of Regulation (EC) No 1924/20061". EFSA Journal. 9 (12): 2465. doi:10.2903/j.efsa.2011.2465.
- ↑ Coffee and Caffeine's Frequently Asked Questions from the alt.drugs.caffeine, alt.coffee, rec.food.drink.coffee Newsgroups, 7 January 1998
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامBunker
وارد نشدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ "Caffeine content of common beverages". Mayo Clinic. 3 October 2009. Archived from the original on 3 July 2007. Retrieved 22 July 2007.
- ↑ See for example the following websites: "How Much Caffeine in a Cup of Coffee, Tea, Cola or Chocolate Bar?". talkaboutcoffee.com. Archived from the original on 6 June 2011. Retrieved 8 December 2010., "How much caffeine is there in (drink/food/pill?)". 15 January 2006. Archived from the original on 13 December 2016. Retrieved 23 February 2022.
- ↑ Coffee, brewed, espresso, restaurant-prepared and Coffee, brewed from grounds, prepared with tap water, in the USDA nutrient database
- ↑ Wang, Rui; Xue, Jingjing; Meng, Lei; Lee, Jin-Wook; Zhao, Zipeng; Sun, Pengyu; Cai, Le; Huang, Tianyi; Wang, Zhengxu; Wang, Zhao-Kui; Duan, Yu (June 2019). "Caffeine Improves the Performance and Thermal Stability of Perovskite Solar Cells". Joule (به انگلیسی). 3 (6): 1464–1477. doi:10.1016/j.joule.2019.04.005.
- ↑ Wahyuni, N L E; Rispiandi, R; Hariyadi, T (19 May 2020). "Effect of bean maturity and roasting temperature on chemical content of robusta coffee". IOP Conference Series: Materials Science and Engineering. 830 (2): 022019. Bibcode:2020MS&E..830b2019W. doi:10.1088/1757-899X/830/2/022019. ISSN 1757-899X.
- ↑ "Swiss Water Process". Swisswater.com. Archived from the original on 19 October 2011. Retrieved 26 October 2011.
- ↑ Katrina L. Kelner (۲۲ سپتامبر ۲۰۱۵). «Your daily drug resets your clock». sciencemag.org. دریافتشده در ۵ فوریهٔ ۲۰۱۶.
پیوند به بیرون ویرایش
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ قهوه موجود است. |