رودیم

از عنصرهای جدول تناوبی عنصرها
(تغییرمسیر از رودیوم)

رودیم (Rhodium) از عنصرهای شیمیایی جدول تناوبی است. نشانه کوتاه آن Rh و عدد اتمی آن ۴۵ است. رودیم فلزی کمیاب، به رنگ نقره‌ای-سفید و سخت است، مقاومت بسیار در مقابل فرسایش و درخشندگی و جلای قابل توجه از ویژگی‌های این فلز است. ویلیام هاید والستون در سال ۱۸۰۳ این فلز را کشف کرده و نامگذاری کرد.

رودیم، 45Rh
رودیم
تلفظ‎/ˈrdiəm/‎ (ROH-dee-əm)
ظاهرنقرهy white metallic
جرم اتمی استاندارد (Ar، استاندارد)۱۰۲٫۹۰۵۴۹(۲)[۱]
رودیم در جدول تناوبی
Element 1: هیدروژن (H), Other non-metal
Element 2: هلیوم (He), Noble gas
Element 3: لیتیم (Li), Alkali metal
Element 4: برلیم (Be), Alkaline earth metal
Element 5: بور (B), Metalloid
Element 6: کربن (C), Other non-metal
Element 7: نیتروژن (N), Halogen
Element 8: اکسیژن (O), Halogen
Element 9: فلوئور (F), Halogen
Element 10: نئون (Ne), Noble gas
Element 11: سدیم (Na), Alkali metal
Element 12: منیزیم (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: آلومینیم (Al), Other metal
Element 14: سیلسیم (Si), Metalloid
Element 15: فسفر (P), Other non-metal
Element 16: گوگرد (S), Other non-metal
Element 17: کلر (Cl), Halogen
Element 18: آرگون (Ar), Noble gas
Element 19: پتاسیم (K), Alkali metal
Element 20: کلسیم (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: اسکاندیم (Sc), Transition metal
Element 22: تیتانیم (Ti), Transition metal
Element 23: وانادیم (V), Transition metal
Element 24: کروم (Cr), Transition metal
Element 25: منگنز (Mn), Transition metal
Element 26: آهن (Fe), Transition metal
Element 27: کبالت (Co), Transition metal
Element 28: نیکل (Ni), Transition metal
Element 29: مس (Cu), Transition metal
Element 30: روی (Zn), Other metal
Element 31: گالیم (Ga), Other metal
Element 32: ژرمانیم (Ge), Metalloid
Element 33: آرسنیک (As), Metalloid
Element 34: سلنیم (Se), Other non-metal
Element 35: برم (Br), Halogen
Element 36: کریپتون (Kr), Noble gas
Element 37: روبیدیم (Rb), Alkali metal
Element 38: استرانسیم (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: ایتریم (Y), Transition metal
Element 40: زیرکونیم (Zr), Transition metal
Element 41: نیوبیم (Nb), Transition metal
Element 42: مولیبدن (Mo), Transition metal
Element 43: تکنسیم (Tc), Transition metal
Element 44: روتنیم (Ru), Transition metal
Element 45: رودیم (Rh), Transition metal
Element 46: پالادیم (Pd), Transition metal
Element 47: نقره (Ag), Transition metal
Element 48: کادمیم (Cd), Other metal
Element 49: ایندیم (In), Other metal
Element 50: قلع (Sn), Other metal
Element 51: آنتیموان (Sb), Metalloid
Element 52: تلوریم (Te), Metalloid
Element 53: ید (I), Halogen
Element 54: زنون (Xe), Noble gas
Element 55: سزیم (Cs), Alkali metal
Element 56: باریم (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: لانتان (La), Lanthanoid
Element 58: سریم (Ce), Lanthanoid
Element 59: پرازئودیمیم (Pr), Lanthanoid
Element 60: نئودیمیم (Nd), Lanthanoid
Element 61: پرومتیم (Pm), Lanthanoid
Element 62: ساماریم (Sm), Lanthanoid
Element 63: اروپیم (Eu), Lanthanoid
Element 64: گادولینیم (Gd), Lanthanoid
Element 65: تربیم (Tb), Lanthanoid
Element 66: دیسپروزیم (Dy), Lanthanoid
Element 67: هولمیم (Ho), Lanthanoid
Element 68: اربیم (Er), Lanthanoid
Element 69: تولیم (Tm), Lanthanoid
Element 70: ایتربیم (Yb), Lanthanoid
Element 71: لوتتیم (Lu), Lanthanoid
Element 72: هافنیم (Hf), Transition metal
Element 73: تانتال (Ta), Transition metal
Element 74: تنگستن (W), Transition metal
Element 75: رنیم (Re), Transition metal
Element 76: اوسمیم (Os), Transition metal
Element 77: ایریدیم (Ir), Transition metal
Element 78: پلاتین (Pt), Transition metal
Element 79: طلا (Au), Transition metal
Element 80: جیوه (Hg), Other metal
Element 81: تالیم (Tl), Other metal
Element 82: سرب (Pb), Other metal
Element 83: بیسموت (Bi), Other metal
Element 84: پولونیم (Po), Other metal
Element 85: آستاتین (At), Metalloid
Element 86: رادون (Rn), Noble gas
Element 87: فرانسیم (Fr), Alkali metal
Element 88: رادیم (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: آکتینیم (Ac), Actinoid
Element 90: توریم (Th), Actinoid
Element 91: پروتاکتینیم (Pa), Actinoid
Element 92: اورانیم (U), Actinoid
Element 93: نپتونیم (Np), Actinoid
Element 94: پلوتونیم (Pu), Actinoid
Element 95: امریسیم (Am), Actinoid
Element 96: کوریم (Cm), Actinoid
Element 97: برکلیم (Bk), Actinoid
Element 98: کالیفرنیم (Cf), Actinoid
Element 99: اینشتینیم (Es), Actinoid
Element 100: فرمیم (Fm), Actinoid
Element 101: مندلیفیم (Md), Actinoid
Element 102: نوبلیم (No), Actinoid
Element 103: لارنسیم (Lr), Actinoid
Element 104: رادرفوردیم (Rf), Transition metal
Element 105: دوبنیم (Db), Transition metal
Element 106: سیبورگیم (Sg), Transition metal
Element 107: بوهریم (Bh), Transition metal
Element 108: هاسیم (Hs), Transition metal
Element 109: مایتنریم (Mt)
Element 110: دارمشتادیم (Ds)
Element 111: رونتگنیم (Rg)
Element 112: کوپرنیسیم (Cn), Other metal
Element 113: نیهونیم (Nh)
Element 114: فلروویم (Fl)
Element 115: مسکوویم (Mc)
Element 116: لیورموریم (Lv)
Element 117: تنسین (Ts)
Element 118: اوگانسون (Og)
Co

Rh

Ir
روتنیمرودیمپالادیم
عدد اتمی (Z)45
گروهگروه ۹
دورهدوره 5
بلوکبلوک-d
دسته Transition metal
آرایش الکترونی[Kr] 4d8 5s1
2, 8, 18, 16, 1
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب2237 K ​(1964 °C, ​3567 °F)
نقطه جوش3968 K ​(3695 °C, ​6683 °F)
چگالی (near r.t.)12.41 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)10.7 g/cm3
حرارت همجوشی26.59 kJ/mol
آنتالپی تبخیر 494 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی24.98 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) 2288 2496 2749 3063 3405 3997
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش−3, −1, 0, +1,[۲] +2, +3, +4, +5, +6 (an amphoteric اکسید)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 2.28
انرژی یونش
  • 1st: 719.7 kJ/mol
  • 2nd: 1740 kJ/mol
  • 3rd: 2997 kJ/mol
شعاع اتمیempirical: 134 pm
شعاع کووالانسی pm 142±7
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری رودیم
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوری ​(fcc)
Face-centered cubic crystal structure for رودیم
سرعت صوت thin rod4700 m/s (at 20 °C)
انبساط حرارتی8.2 µm/(m·K) (at 25 °C)
رسانندگی گرمایی150 W/(m·K)
رسانش الکتریکی43.3 n Ω·m (at 0 °C)
رسانش مغناطیسیپارامغناطیس[۳]
مدول یانگ380 GPa
مدول برشی150 GPa
مدول حجمی275 GPa
نسبت پواسون0.26
سختی موس6.0
سختی ویکرز1246 MPa
سختی برینل1100 MPa
شماره ثبت سی‌ای‌اس7440-16-6
ایزوتوپ‌های رودیم
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
99Rh syn 16.1 d ε - 99Ru
γ 0.089, 0.353,
0.528
-
101mRh syn 4.34 d ε - 101Ru
IT 0.157 101Rh
γ 0.306, 0.545 -
101Rh syn 3.3 y ε - 101Ru
γ 0.127, 0.198,
0.325
-
102mRh syn 2.9 y ε - 102Ru
γ 0.475, 0.631,
0.697, 1.046
-
102Rh syn 207 d ε - 102Ru
β+ 0.826, 1.301 102Ru
β 1.151 102Pd
γ 0.475, 0.628 -
103Rh 100% 103Rh ایزوتوپ پایدار است که 58 نوترون دارد
105Rh syn 35.36 h β 0.247, 0.260,
0.566
105Pd
γ 0.306, 0.318 -
| منابع
رودیم

تولید و قیمت رودیم

ویرایش

رودیم معمولاً در سنگ‌های حاوی پلاتین و نیکل همراه با دیگر فلزات گروه پلاتین یافت می‌شود. تولید سالانه این فلز تنها در حدود ۳۰ تن است (در مقایسه با حدود ۴ هزار تن تولید سالانه طلا و ۲۰۰ تن تولید سالانه پلاتین). معادن رودیم بسیار محدود هستند و فرایند استحصال آن نیز پیچیده و دشوار است. تولیدکننده اصلی این فلز آفریقای جنوبی است. در سال ۲۰۱۰ حدود ۸۰ درصد صادرات جهانی این فلز از این کشور صورت گرفته‌است. روسیه دومین تولیدکننده مهم رودیم است اما صادرات روسیه به دلایل سیاسی هیچگاه استمرار نداشته و یکی از دلایل نوسانات بسیار شدید قیمت این فلز به همین موضوع بر می‌گردد.

رودیم یکی از فلزات گروه پلاتین است و همچون دیگر فلزهای هم‌خانوادهٔ خود بسیار کمیاب و گران‌بهاست و قیمت آن نوسانات بسیار شدیدی را تجربه کرده‌است. بهای این فلز در ژانویه سال ۱۹۹۰ به رکورد ۵۳۴۷ دلار برای هر اونس تروا (۳۱٫۱ گرم) رسید که بیش از ۲۰ برابر قیمت طلا در آن زمان بود. هرچند در سال‌های بعد تا کمتر از ۴۰۰ دلار کاهش داشت اما در سال ۲۰۰۰ دوباره به قیمت بیش از دو هزار دلار افزایش یافت. در سال ۲۰۰۷ قیمت این فلز حدود هشت برابر قیمت طلا، ۴۵۰ برابر نقره و ۲۷۲۵۰ برابر مس بود اما رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸ قیمت آن را به کمتر از هزار دلار برای هر اونس رساند. رودیم در سال ۲۰۱۰ در یک جهش قیمتی بسیار سریع برای مدتی به رقم بیش از ۱۰ هزار دلار برای هر اونس (۳۵۰ هزار دلار برای هر کیلو) رسید اما دوباره به شدت کاهش یافت و در سال ۲۰۱۳ کمی پایین‌تر از هزار دلار معامله می‌شد. در اوایل سال ۲۰۱۴ هم بهای این فلز حدود ۲۰ درصد ارزانتر از طلا و ۳۰ درصد ارزانتر از پلاتین شده و فقط حدود ۵۰ برابر قیمت نقره شده‌است. در سال ۲۰۲۰ مبلغ انس رودیوم ۱۲۹۰۰ دلار (گرمی ۴۱۴دلار) رسید.

کاربردها

ویرایش
 
مبدل کاتالیزوری فلزی برای اتومبیل

کاربرد اصلی این فلز در ساخت مبدل‌های کاتالیست خودروهاست و حدود هشتاد درصد کل تولید رودیم دنیا در این بخش استفاده می‌شود. رودیم به عنوان یک کاتالیست همراه با پلاتین و پالادیم در ساخت این قطعه خودرو برای کاهش گازهای سمی خروجی از اگزوز موتور استفاده می‌شود.

مقاومت بسیار بالای رودیم در مقابل فرسایش و واکنش‌های شیمیایی باعث می‌شود تا گزینه مناسبی برای پوشش‌های مقاوم به فرسایش برای استفاده در حرارت‌های بالا باشد و به همین دلیل از آن برای سنجش دماهای بسیار زیاد به عنوان ترموکوپل در کوره‌های صنعتی استفاده می‌کنند. البته به دلیل کمیابی معمولاً از آلیاژ رودیم با پالادیم و پلاتین استفاده می‌کنند. از آلیاژ رودیم و پلاتین در اتصال‌های الکتریکی نیز استفاده می‌شود. رودیم همچنین برای ساخت آینه‌های گران‌بها به عنوان پوشش پشت آینه و در ساخت نورافکن‌ها نیز کاربرد دارد و همچنین از آن در ساخت موتورهای توربینی مثل موتورهای جت نیز استفاده می‌شود.

رودیم در ساخت جواهرات نیز کاربرد دارد. حتی یک لایه بسیار نازک رودیم هم می‌تواند درخشش و جلای قابل توجه و مقاومت بالایی در مقابل فرسایش و تیرگی به جواهرات بدهد. رنگ خاص طلای سفید به دلیل همین روکش رودیم است. از رودیم به عنوان روکش نقره و جواهرات بدلی استفاده می‌شود.

رودیوم عنصری است فلزی با عدد اتمی ۴۵ در گروه VIII و در دوره پنجم جدول تناوبی جای دارد. جرم اتمی ۱۰۲٫۹۰۵۵٬ظرفیت ۳ ایزتوپ ندارد.

ویژگی‌های فیزیکی این عنصر:

مشخصات

ویرایش

جامد سفید از گروه پلاتین٬جرم حجمی ۱۲٫۴۱٬نقطه ذوب ۱۹۶۶٬نقطه جوش ۴۵۰۰ درجه در اسیدها نامحلول است. سطح بازتاب کنندهٔ قوی دارد.

شکلهای قابل دسترس

ویرایش

گرد٬بلورهای منفرد

منابع

ویرایش
  1. Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". شیمی محض و کاربردی(نشریه). 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
  2. "Rhodium: rhodium(I) fluoride compound data". OpenMOPAC.net. Retrieved 2007-12-10.
  3. Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.
  4. "رودیم: rhodium(I) fluoride compound data". OpenMOPAC.net. Retrieved 2007-12-10.
  • آقاپور مقدم، سید رضا، فرهنگ عناصر.