تالیم

عنصر شیمیایی با عدد اتمی ۸۱ و نماد شیمیایی TI

تالیُم (Thallium) از عنصرهای شیمیایی جدول تناوبی است. نماد شیمیایی آن Tl و عدد اتمی آن ۸۱ است. این فلز ضعیف نرم خاکستری رنگ چکش‌خوار به‌شکل قلع است ولی در مجاورت هوا رنگ خود را از دست می‌دهد. تالیُم بسیار سمی بوده و در ساخت مرگ موش و حشره‌کش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی نظر به آن‌که موجب سرطان نیز می‌گردد، (اگرچه ئی‌پی‌آی آن را به‌عنوان مادهٔ سرطان‌زا طبقه‌بندی نکرده‌است) این موارد استفاده در بسیاری از کشورها ممنوع اعلام شده‌است. کاربرد دیگر این ماده در حسگرهای فروسرخ است. از این ماده حتی در موارد جنایت نیز استفاده می‌کنند و حتی نام «پودر وراثت» را در کنار آرسنیک به‌خود اختصاص داده‌است.

تالیم، 81Tl
تالیم
تلفظ‎/ˈθæliəm/‎ (THAL-ee-əm)
ظاهرسفید نقره‌ای
جرم اتمی استاندارد (Ar، استاندارد)(۲۰۴٫۳۸۲، ۲۰۴٫۳۸۵) conventional: ۲۰۴٫۳۸
تالیم در جدول تناوبی
Element 1: هیدروژن (H), Other non-metal
Element 2: هلیوم (He), Noble gas
Element 3: لیتیم (Li), Alkali metal
Element 4: برلیم (Be), Alkaline earth metal
Element 5: بور (B), Metalloid
Element 6: کربن (C), Other non-metal
Element 7: نیتروژن (N), Halogen
Element 8: اکسیژن (O), Halogen
Element 9: فلوئور (F), Halogen
Element 10: نئون (Ne), Noble gas
Element 11: سدیم (Na), Alkali metal
Element 12: منیزیم (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: آلومینیم (Al), Other metal
Element 14: سیلسیم (Si), Metalloid
Element 15: فسفر (P), Other non-metal
Element 16: گوگرد (S), Other non-metal
Element 17: کلر (Cl), Halogen
Element 18: آرگون (Ar), Noble gas
Element 19: پتاسیم (K), Alkali metal
Element 20: کلسیم (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: اسکاندیم (Sc), Transition metal
Element 22: تیتانیم (Ti), Transition metal
Element 23: وانادیم (V), Transition metal
Element 24: کروم (Cr), Transition metal
Element 25: منگنز (Mn), Transition metal
Element 26: آهن (Fe), Transition metal
Element 27: کبالت (Co), Transition metal
Element 28: نیکل (Ni), Transition metal
Element 29: مس (Cu), Transition metal
Element 30: روی (Zn), Other metal
Element 31: گالیم (Ga), Other metal
Element 32: ژرمانیم (Ge), Metalloid
Element 33: آرسنیک (As), Metalloid
Element 34: سلنیم (Se), Other non-metal
Element 35: برم (Br), Halogen
Element 36: کریپتون (Kr), Noble gas
Element 37: روبیدیم (Rb), Alkali metal
Element 38: استرانسیم (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: ایتریم (Y), Transition metal
Element 40: زیرکونیم (Zr), Transition metal
Element 41: نیوبیم (Nb), Transition metal
Element 42: مولیبدن (Mo), Transition metal
Element 43: تکنسیم (Tc), Transition metal
Element 44: روتنیم (Ru), Transition metal
Element 45: رودیم (Rh), Transition metal
Element 46: پالادیم (Pd), Transition metal
Element 47: نقره (Ag), Transition metal
Element 48: کادمیم (Cd), Other metal
Element 49: ایندیم (In), Other metal
Element 50: قلع (Sn), Other metal
Element 51: آنتیموان (Sb), Metalloid
Element 52: تلوریم (Te), Metalloid
Element 53: ید (I), Halogen
Element 54: زنون (Xe), Noble gas
Element 55: سزیم (Cs), Alkali metal
Element 56: باریم (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: لانتان (La), Lanthanoid
Element 58: سریم (Ce), Lanthanoid
Element 59: پرازئودیمیم (Pr), Lanthanoid
Element 60: نئودیمیم (Nd), Lanthanoid
Element 61: پرومتیم (Pm), Lanthanoid
Element 62: ساماریم (Sm), Lanthanoid
Element 63: اروپیم (Eu), Lanthanoid
Element 64: گادولینیم (Gd), Lanthanoid
Element 65: تربیم (Tb), Lanthanoid
Element 66: دیسپروزیم (Dy), Lanthanoid
Element 67: هولمیم (Ho), Lanthanoid
Element 68: اربیم (Er), Lanthanoid
Element 69: تولیم (Tm), Lanthanoid
Element 70: ایتربیم (Yb), Lanthanoid
Element 71: لوتتیم (Lu), Lanthanoid
Element 72: هافنیم (Hf), Transition metal
Element 73: تانتال (Ta), Transition metal
Element 74: تنگستن (W), Transition metal
Element 75: رنیم (Re), Transition metal
Element 76: اوسمیم (Os), Transition metal
Element 77: ایریدیم (Ir), Transition metal
Element 78: پلاتین (Pt), Transition metal
Element 79: طلا (Au), Transition metal
Element 80: جیوه (Hg), Other metal
Element 81: تالیم (Tl), Other metal
Element 82: سرب (Pb), Other metal
Element 83: بیسموت (Bi), Other metal
Element 84: پولونیم (Po), Other metal
Element 85: آستاتین (At), Metalloid
Element 86: رادون (Rn), Noble gas
Element 87: فرانسیم (Fr), Alkali metal
Element 88: رادیم (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: آکتینیم (Ac), Actinoid
Element 90: توریم (Th), Actinoid
Element 91: پروتاکتینیم (Pa), Actinoid
Element 92: اورانیم (U), Actinoid
Element 93: نپتونیم (Np), Actinoid
Element 94: پلوتونیم (Pu), Actinoid
Element 95: امریسیم (Am), Actinoid
Element 96: کوریم (Cm), Actinoid
Element 97: برکلیم (Bk), Actinoid
Element 98: کالیفرنیم (Cf), Actinoid
Element 99: اینشتینیم (Es), Actinoid
Element 100: فرمیم (Fm), Actinoid
Element 101: مندلیفیم (Md), Actinoid
Element 102: نوبلیم (No), Actinoid
Element 103: لارنسیم (Lr), Actinoid
Element 104: رادرفوردیم (Rf), Transition metal
Element 105: دوبنیم (Db), Transition metal
Element 106: سیبورگیم (Sg), Transition metal
Element 107: بوهریم (Bh), Transition metal
Element 108: هاسیم (Hs), Transition metal
Element 109: مایتنریم (Mt)
Element 110: دارمشتادیم (Ds)
Element 111: رونتگنیم (Rg)
Element 112: کوپرنیسیم (Cn), Other metal
Element 113: نیهونیم (Nh)
Element 114: فلروویم (Fl)
Element 115: مسکوویم (Mc)
Element 116: لیورموریم (Lv)
Element 117: تنسین (Ts)
Element 118: اوگانسون (Og)
In

Tl

Nh
جیوهتالیمسرب
عدد اتمی (Z)81
گروهگروه ۱۳ (گروه بور)
دورهدوره 6
بلوکبلوک-p
دسته Post-transition metal
آرایش الکترونی[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p1
2, 8, 18, 32, 18, 3
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب577 K ​(304 °C, ​579 °F)
نقطه جوش1746 K ​(1473 °C, ​2683 °F)
چگالی (near r.t.)11.85 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)11.22 g/cm3
حرارت همجوشی4.14 kJ/mol
آنتالپی تبخیر 165 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی26.32 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) 882 977 1097 1252 1461 1758
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش−5,[۱] −2, −1, +1, +2, +3 (a mildly basic اکسید)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 1.62
انرژی یونش
  • 1st: 589.4 kJ/mol
  • 2nd: 1971 kJ/mol
  • 3rd: 2878 kJ/mol
شعاع اتمیempirical: 170 pm
شعاع کووالانسی pm 170±8
شعاع واندروالسی196 pm
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری تالیم
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوریدستگاه بلوری شش‌گوشه
Hexagonal crystal structure for تالیم
سرعت صوت thin rod818 m/s (at 20 °C)
انبساط حرارتی29.9 µm/(m·K) (at 25 °C)
رسانندگی گرمایی46.1 W/(m·K)
رسانش الکتریکی0.18 µ Ω·m (at 20 °C)
رسانش مغناطیسیدیامغناطیس[۲]
مدول یانگ8 GPa
مدول برشی2.8 GPa
مدول حجمی43 GPa
نسبت پواسون0.45
سختی موس1.2
سختی برینل26.4 MPa
شماره ثبت سی‌ای‌اس7440-28-0
ایزوتوپ‌های تالیم
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
203Tl 29.524% 203Tl ایزوتوپ پایدار است که 122 نوترون دارد
204Tl syn 119 Ms
(3.78 y)
β 0.764 204Pb
ε 0.347 204Hg
205Tl 70.476% 205Tl ایزوتوپ پایدار است که 124 نوترون دارد
| منابع
۱ گرم تالیُم

ویژگی‌ها ویرایش

این فلز بسیار نرم و چکش‌خوار است و به‌راحتی با چاقو بریده می‌شود. تالیُم یک درخشندگی فلزی دارد. اما به‌محض قرار گرفتن در مجاورت هوا برای اولین بار، بلافاصله کدر شده و رنگی آبی-خاکستری به‌خود می‌گیرد که شبیه به رنگ سرب است. (این فلز را با قرار دادن در روغن از این فرایند حفظ می‌نمایند). در صورت باقی ماندن تالیُم در هوای آزاد، یک لایهٔ ضخیم اکسید روی آن را می‌پوشاند. در صورت وجود آب، هیدرواکسید تالیُم شکل خواهد گرفت.

موارد استفاده ویرایش

در گذشته، سولفات بدون بو و بدون مزه تالیُم را به‌طور گسترده در ساخت مرگ موش و کشنده‌های مورچه به‌کار می‌بردند. این موارد استفاده در حال حاضر در ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر به دلیل نگرانی‌های ایمنی ممنوع اعلام گردیده‌است. موارد دیگر استفاده:

در کل تحقیقاتی در خصوص تالیُم در جریان است که بتوان یک مادهٔ ابررسانا را برای استفاده در لوازمی مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، ذخیره‌سازی انرژی مغناطیسی، پیش‌رانش مغناطیسی و تولید برق و انتقال آن، تولید نمایند.

تاریخچه ویرایش

تالیُم (یونانی) (θαλλός، «تالوس»، به معنای «جوانه یا شاخهٔ کوچک سبز») در سال ۱۸۶۱ توسط سر ویلیام کروکز در انگلستان درحالی‌که او در زمینهٔ ساخت لوازم بینایی‌سنجی برای تلوریم بروی پس‌مانده‌های کارخانهٔ اسید سولفوریک کار می‌کرد، کشف شد. این نام از انوار متصاعد طیف روشنی سبز رنگ تالیُم گرفته شده‌است. در سال ۱۸۶۲ کروکز و کلود-آگوسته لامی این فلز را به‌طور مستقل از همدیگر عایق می‌نمودند.[نیازمند شفاف‌سازی]

پیدایش ویرایش

اگرچه این فلز به میزان منطقی در بداخم زمین و با تراکم تخمینی حدود ۷٫۰ میلی‌گرم / کیلوگرم وجود دارد، این فلز اکثراً در ترکیبات مواد معدنی پتاسیم در خاک رس، خاک و سنگ‌های گرانیت موجود است؛ و در واقع، این فرم‌ها معمولاً مقادیر تجاری را ارائه نمی‌دهند. منبع تجاری اصلی تالیُم از مقادیر موجود در فلزات مس، سرب، روی و دیگر کانه‌های سولفاید می‌باشد.

تالیُم در مواد معدنی کروک سایت تی ۱ سی موجود است ۷ اس ایی ۴ ، هاتینسونایت تی ۱پی بی ای اس ۵ اس ۹ ، و لوراندیت تی ۱ ای اس اس ۲ . این فلز همچنین در سولفیدهای آهن یافت شده و به عنوان یک محصول جانبی تولید اسید سولفوریک در زمانی‌که کانه‌های سولفید آهن را سرخ می‌کنند، به‌دست می‌آید. راه دیگر به‌دست آوردن این فلز از ذوب کانه‌های غنی شدهٔ سرب و روی است. دانه‌های منگنز که در بستر دریا وجود دارند نیز حاوی تالیُم هستند اما استخراج دانه‌ها بسیار هزینه‌بر بوده و به‌صورت بالقوه مخرب محیط زیست هستند. در کل چندین کانهٔ دیگر حاوی تالیُم هستند که درجهٔ غنای آنان از ۱۶٪ تا ۶۰٪ بوده و در ترکیبات سولفاید یا سلناید با آنتیموان، آرسنیک، مس، سرب و نقره یافت می‌شود ولی به ندرت به عنوان منابع تجاری این فلز محسوب می‌گردند.

ایزوتوپ‌ها ویرایش

تالیُم ۲۵ ایزوتوپ دارد که میزان حجم اتمی آنان از ۱۸۴ تا ۲۱۰ است.۲۰۳ تی ۱ و ۲۰۵ تی۱ تنها ایزوتوپ ثابت است و ۲۰۴ تی ۱ ثابت‌ترین رادیو ایزوتوپ با نیمه‌عمر ۷۸٫۳ سال است.

موارد ایمنی ویرایش

 

تالیُم و مشتقات آن بسیار سمی بوده و لازم است که با نهایت دقت با آن کار شود. خاصیت سمی بودن آن ناشی از توانایی این فلز در جایگزینی فلزهای قلیایی همانند سدیم و پتاسیم در بدن است. کل این فلزات از حالت اکسیدسازی +۱ برخوردار هستند. این جایگزینی باعث ایجاد اختلال در کارکرد بسیاری از فرایندهای سلولی خواهد بود. یون + تی ۱ نیز بسیار تیوفیلیک بوده و قدرت حمله به سولفور- حاوی پروتئین‌ها را دارا است (به‌عنوان مثال سولفات سیستین و فردوکسین‌ها)

خاصیت سمی بودن این فلز باعث استفاده از آن (اکنون در بسیاری از کشورها قطع شده‌است) در تولید مرگ موش گردید. از میان خواص سم تالیُم می‌توان به موارد ریزش مو و آسیب به محیط اطراف اعصاب (مسمومین ممکن حالت راه رفتن روی زغال داغ را تجربه کرده باشند) اشاره کرد. همچنین تماس این فلز با پوست خطرناک بوده و می‌بایست در زمان ذوب آن تهویهٔ کامل هوای محیط انجام گردد.

ترکیبات تالیُم (آی) خاصیت بسیار بالای حل شدن در آب را داراست؛ و تماس بیش از ۱٫۰ میلی‌گرم در متر مربع با پوست به‌مدت ۸ ساعت برابر با میانگین (۴۰ ساعت کار هفتگی) است. تالیُم مظنون به سرطان‌زایی در انسان است. زمانی تالیُم به‌عنوان سلاحی مؤثر در مرگ‌ومیر مطرح بود و آن زمانی بود که پادزهر آن (نیل فرنگی) هنوز کشف نگردیده بود.

رایج‌ترین موارد استفاده ویرایش

آگاتا کریستی، کسی که به عنوان داروساز فعالیت نموده بود، از تالیُم به عنوان عامل قتل در رمان داستانی کارگاهی خود با نام اسب رنگ پریده -؛ اولین کلید شناسایی روش قتل، ریزش موی مقتولان بود.

(بازرس کل) سی‌آی‌ای اعتقاد دارد که این سازمان در طرحی به منظور مسموم ساختن فیدل کاسترو از نمک تالیُم که در هنگام واکس زدن کفش‌هایش در آن قرار داده بودند، استفاده کرده تا او در اثر مجاورت با این ماده مسموم گردد. هدف این طرح آن بود که او اعتبارش را با ریزش مو و سیبل معروفش از دست بدهد، اما سفری که در نظر بود در خلال آن از این ماده استفاده شود، لغو گردید.

در سال ۱۹۵۳، کارولین گریلز استرالیایی پس از مرگ سه عضو خانواده‌اش و یک دوست خانوادگی نزدیک، به حبس ابد محکوم شد. مقامات پلیس در چایی که او برای دو نفر دیگر از اعضای خانواده برده بود، تالیُم پیدا نمودند.

رولاند مامی، یکی از رهبران درگیری‌های مسلحانه ضد استعماری کامرون ضد فرانسه در مورخه ۱۵ اکتبر سال ۱۹۶۰ به وسیلهٔ تالیُم مسموم گردید. یک مأمور امنیتی فرانسه که به کسوت خبرنگاری درآمده بود، مظنون اصلی این جنایت شناخته شد.[۳]

ادعا می‌شود که یک lبار مأموران امنیتی رژیم آفریقای جنوبی نقشه مسموم کردن نلسون ماندلا با تالیُم را در زمانی‌که در جزیره روبن زندانی بود، کشیدند. کمیسیون آشتی و راستی در مورد چگونگی نقشه مأموران در اضافه نمودن مقادیر تالیُم به داروهای وی پرده برداشت.

فیلم کتاب دستی مسموم‌گران یانگ محصول سال ۱۹۹۵، بر پایهٔ فعالیت‌های گراهام فردریک یانگ کسی که در فاصلهٔ دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ حداقل سه نفر را به وسیلهٔ تالیُم به قتل رسانده بود، ساخته شد. در همان حوالی زمانی، یک سانحهٔ مسمومیت با تالیٔم در پکن گزارش گردید. همکلاسی مقتول از طریق یوزنت، که استفاده از آن در سرزمین چین تازگی داشت، در خواست کمک نمود. تلاش‌های مشترک دارو سازان به منظور تشخیص علت توسط جراید سراسر جهان پوشش داده شد.

در ماه ژوئن سال ۲۰۰۴، ۲۵ سرباز روسی پس از مسمومیت بر اثر مجاورت تالیُم در زمانی‌که یک قوطی مشکوک حاوی پودری سفیدرنگ را در مخزن زبالهٔ پایگاهشان در خاباروفسک در خاور دور روسیه پیدا کردند، موفق به دریافت نشان افتخار جایزهٔ داروین گردیدند. سربازان بدون توجه به خطر استفاده از پودر سفید ناشناس در یک پایگاه نظامی، آن را به تنباکو اضافه و از آن به عنوان جایگزین پودر تالک استفاده نمودند.

در سال ۲۰۰۵، یک دختر ۱۷ ساله در نمازو، شیزوکا به اقدام به قتل مادر خود از طریق مسموم کردن چای وی با تالیُم اعتراف نمود که باعث بروز توجه ملی گردید.[۱]

در نوامبر سال ۲۰۰۶، گفته شد که تالیُم عامل مسمومیت الکساندر لتویننکو افسر سابق کاگ‌ب بوده‌است، او منتقد ولادیمیر پوتین و کسی بود که در تهیهٔ لیست تبعیدیان روسیه و از جمله بوریس برزوفسکی نقش داشت.[۴]

سمیت ویرایش

یون تالیُم دارای بار و شعاع یونی مشابه پتاسیم است؛ بنابراین اثرات سمی آن ممکن است از طریق تداخل با عملکرد بیولوژیک پتاسیم در بدن باشد. تالیُم از طریق پوست و دستگاه گوارش جذب می‌شود و بالاترین غلظت آن به‌دنبال مسمومیت در کلیه است. بسته به غلظت اولیهٔ آن، نیمه‌عمر آن در بدن ۱ تا ۳۰ روز است. آن می‌تواند از جفت عبور کند و همچنین داخل شیر مادر ترشح شود لذا می‌تواند موجب مسمومیت جنین و نوزاد شود. از مهم‌ترین علائم مسمومیت با آن آلوپسی (ریزش مو)، پلی‌نورپاتی و گاستروانتریت است. آلوپسی از ۱۰ روز پس از مواجهه می‌تواند شروع شود و پس از یک ماه کامل شود. یکی از ویژگی‌های مشخص مسمومیت با تالیُم در انسان حساسیت شدید پاها است که به‌وسیلهٔ سندرم پای سوخته (buring feet syndrom) و پارستزی دنبال می‌شود. علائم قلبی-عروقی ناشی از مسمومیت حاد با تالیُم ابتدا به شکل افت فشار خون و کاهش ضربان قلب ناشی از اثر مستقیم آن بر روی گره سینوسی- دهلیزی و ماهیچهٔ قلبی بروز می‌کند؛ و به دنبال آن این اثرات به‌وسیلهٔ فشار خون بالا و تاکی‌کاردی به‌علت دژنراسیون (تخریب) عصب واگ کامل می‌شود. نیل فرنگی داروی انتخابی توصیه شده در مسمومیت حاد و مزمن تالیُم است.

منابع ویرایش

ویکی‌پدیای انگلیسی

  1. Dong, Z. -C.; Corbett, J. D. (1996). "Na23K9Tl15.3: An Unusual Zintl Compound Containing Apparent Tl57−, Tl48−, Tl37−, and Tl5− Anions". Inorganic Chemistry. 35 (11): 3107–12. doi:10.1021/ic960014z.
  2. Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.
  3. «Frances dirty w».
  4. «Ex-KGB officer poisoning probed» (به انگلیسی). ۲۰۰۶-۱۱-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۳۱.