فارسی افغانستان
زبان فارسی در افغانستان به زبان فارسی رایج در این کشور که عمدتاً پارسی دری است می‌پردازد. از این گونهٔ زبانی در نگارش‌های رسمیِ دولتیِ افغانستان با نام زبان دری یاد می‌شود، ولی مردم افغانستان در زبان گفتاری، زبان خود را با نام فارسی و پارسی می‌شناسند. پارسی دری و پشتو در افغانستان دو زبان رسمی در کل کشور هستند.
| زبان فارسی |
|---|
|
گونه‌های منطقه‌ای و اجتماعی
دستور زبان: ویژگی‌های زبان: نوشتار: گسترهٔ جغرافیایی: |
اگرچه برخی فارسیِ رایج در افغانستان را زبانی مستقل و با نام «دری»، جدای از زبان پارسی می‌دانند، اما تفاوت این گویش با زبان فارسی در ایران در حدی نیست که بتوان آن دو را دو زبان جداگانه دانست. به‌هرحال، پارسی دری افغانستان را می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گونه‌های زبان پارسی شمرد.
اخیراً دولت افغانستان قانون‌هایی برای پالایش زبان پارسی در افغانستان گذاشته‌است. همچنین، گاه جنجال‌هایی بر سر استفاده از برخی واژه‌ها، مانند «دانشگاه» و «پارلمان»، پیش آمده‌است. همچنین دیدگاه‌های متفاوتی دربارهٔ آسیب‌شناسی زبان پارسی در افغانستان وجود دارد.
محتویات
دستور خطویرایش
دستور خط رسمی پارسی در افغانستان تفاوت بسیار جزئی با دستور خط پارسی در ایران دارد. این دستور خط سال‌ها پیش در وزارت فرهنگ افغانستان ترتیب یافته‌است. پیرو این دستور خط، واژه‌هایی نظیر «زندگی» به صورت «زنده‌گی» نوشته می‌شوند. با این وجود، این دستور خط چندان در نشریات استفاده نمی‌شود. وضعیت یای میانجی و یای نکره مبهم است. برای مثال، ترکیباتی نظیر «خانه‌ای زیبا» به صورت‌های «خانه‌یی زیبا» و «خانهٔ زیبا» نوشته می‌شوند.
لهجه‌هاویرایش
لهجه‌های مختلفی از پارسی در افغانستان متداول است. از جمله هزارگی، قندهاری، هراتی، کابلی و … گویش پارسی متداول در هرات، بادغیس و فراه که تحت نام لهجه هراتی شناخته می‌شوند، به گویش پارسی زبانان شمال شرق ایران شباهت زیادی دارد و با گویش مرزنشینان ایران تقریباً یکی است. این گویش با گویش‌های رایج در استان‌های خراسان ایران در یک رده‌بندی قرار می‌گیرند.[۱]
لهجه‌های شرق افغانستان از جمله لهجهٔ بدخشی با لهجه‌های پارسی تاجیکستان شباهت دارد.
دایره واژگانویرایش
در پارسی افغانستان، از واژگان ترکی، پشتو، روسی و انگلیسی بسیار استفاده می‌شود. به‌ویژه برای مفاهیم نو استفاده‌ای از واژه‌های پارسی نمی‌شود و بیشتر از زبان‌های انگلیسی، عربی، ترکی، پشتو و اردو وام گرفته می‌شود.[۱]
در بسیاری موارد گویشوران در مواردی که واژه پارسی مناسبی هم برای مفهوم مورد نظر وجود دارد از واژه انگلیسی استفاده می‌کنند. استفاده از واژگانی مانند پرابلم (بجای مشکل) و پالیسی (بجای سیاست) در بین دولت مردان بسیار رواج دارد.
دیدگاه‌هاویرایش
در افغانستان گاه جنجال‌هایی بر سر زبان پارسی و نیز استفاده از برخی واژه‌ها مانند «دانشگاه»، «دانشجو» و «پارلمان» پیش آمده‌است.[۲][۳][۴]
محمدکاظم کاظمی مهم‌ترین تهدیدها و آسیب‌های پارسی افغانستان را مواردی همچون: ورود بی‌رویّهٔ واژگان خارجی در سدهٔ کنونی، جایگزین شدن تدریجی زبان انگلیسی در نظام اداری این کشور، شیوع و گسترش غلط‌های بسیار در سطح آوایی زبان، ضعف شدید زبان در سطح دستوری، زوال تدریجی گویش‌های غنی و اصیل محلی و غلبهٔ گویش پایتخت به دلیل گسترش رسانه‌های گروهی، می‌داند. او دلایل این نابسامانی را چنین برمی‌شمارد: ضعف سواد و دانش عمومی به دلیل چند دهه جنگ و نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی، برخورد ناگهانی و همه‌جانبهٔ افغانستان با جهان خارج، به‌ویژه جهان انگلیسی زبان و کاربرد زیاد زبان انگلیسی در موسسه‌های گوناگون، کم‌توجهی نهادینه‌شدهٔ حاکمیت پشتو زبان افغانستان نسبت به زبان پارسی که گاه به‌صورت خصومت با این زبان نیز بروز می‌کند، قطع ارتباط نسبی پارسی زبانان افغانستان با پارسی زبانان خارج از کشور در این چند دهه و دور ماندن آن‌ها از تحولات زبان پارسی در کشورهای همسایه.[۵]
به عقیده مایل هروی، به خاطر سیاست پشتون‌سازی حکومتی در افغانستان، در متون اداری این کشور واژه‌های بسیاری بر زبان پارسی افغانستان تحمیل شده‌است. تحمیل واژه‌های نوپای پشتو در نامه‌های اداری افغانستان به اندازه‌ای است که روانی زبان پارسی در آن به خطر افتاده‌است. در افغانستان، امروزه برای مفاهیم نو، ملغمه‌ای از واژگان بیگانه استفاده می‌شود و سیاست آشفته‌سازی پارسی و تضعیف آن از سوی حکومت آن کشور هم‌چنان ادامه دارد.[۶]
اخیراً دولت افغانستان قانون‌هایی برای پالایش زبان پارسی در افغانستان گذاشته‌است. شورای وزیران افغانستان پس از جلسه‌ای با حضور حامد کرزی رئیس‌جمهوری، اعلام کرد استفاده از «زبانها و لهجه‌های بیگانه» در رادیو و تلویزیون ممنوع است. به گفتهٔ دین‌محمد راشدی، معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ، «اگر ما از واژه‌هایی استفاده کنیم که در کشورهای پارسی زبان مفهوم است ولی برای مردم افغانستان مفهوم نیست، درست نیست… این حق مردم افغانستان است که از واژه‌هایی استفاده کنیم که در زبان مردم افغانستان موجود است.» این قانون با نقدهایی مواجه شده‌است و آن را مبهم و سلیقه‌ای خوانده‌اند.[۲][۷]
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ بی‌بی‌سی: کو آن زبان فاخر.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «دولت افغانستان پخش برنامه به 'زبانها و لهجه‌های بیگانه' را ممنوع کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۶ فوریه ۲۰۱۳–۰۸ اسفند ۱۳۹۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «دعوای مقام‌های افغان بر سر واژه 'دانشگاه'». بی‌بی‌سی فارسی. ۰۶ سپتامبر ۲۰۱۲–۱۶ شهریور ۱۳۹۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «ادامه جنجال 'دانشگاه یا پوهنتون' در مجلس افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۱ اوت ۲۰۰۸–۲۱ مرداد ۱۳۸۷. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ پارسی افغانستان، تهدیدها و ضرورت‌ها (محمدکاظم کاظمی)، فرهنگستان زبان و ادب پارسی
- ↑ مایل هروی، نجیب، تاریخ و زبان در افغانستان، تهران: چاپ دوم ۱۳۷۱. صص۱۱۴–۱۱۵
- ↑ عزیز حکیمی (سردبیر سایت افغانستان مونیتور) (۲۷ فوریهٔ ۲۰۱۳–۰۹ اسفند ۱۳۹۱). «چه کسی برای زبان پارسی در افغانستان تصمیم می‌گیرد؟». بی‌بی‌سی فارسی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک)
پیوند به بیرونویرایش
| در ویکی‌کتاب کتابی با عنوان: جایگاه زبان فارسی در افغانستان وجود دارد. |