فارسی افغانستان
فارسی افغانستان یا دری زبان فارسی رایج در افغانستان است. [فارسی] دری و پشتو در افغانستان دو زبان رسمی در کل کشور هستند.
| فارسی دری | |
|---|---|
| دری | |
 واژه دری به نستعلیق | |
| زبان بومی در | افغانستان |
شمار گویشوران | ۲۰ میلیون (۲۰۰۰–۲۰۱۱)e18 زبان ۷۷٪ از جمعیت افغانستان[۱] |
| گویش‌ها | کابلی، مزاری، هراتی، بدخشی، پنجشیری، لغمانی، سیستانی، ایماقی، هزارگی[۲] |
| الفبای فارسی | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  افغانستان |
| تنظیم‌شده توسط | آکادمی علوم افغانستان |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۶۳۹-۳ | در زمان‌های گوناگون: prs – فارسی دری aiq – گویش ایماقی haz – گویش هزارگی |
| گلاتولوگ | dari1249 (Dari)[۳]aima1241 (Aimaq)[۴]haza1239 (Hazaragi)[۵] |
| زبان‌شناسی | 58-AAC-ce (Dari) + 58-AAC-cdo & cdp (Hazaragi) + 58-AAC-ck (Aimaq) |
در سال ۱۳۴۳ (خورشیدی) برای افزایش هویت ملی مستقل از ایرانیان، نام زبان «فارسی» در قانون اساسی افغانستان به «دری» تغییر یافت.[۶] گرچه برخی فارسیِ رایج در افغانستان را زبانی مستقل و با نام «دری»، جدای از زبان پارسی می‌دانند اما تفاوت این گویش با زبان فارسی در ایران به اندازه‌ای نیست که بتوان آن دو را دو زبان جداگانه دانست. به‌هرحال، پارسی دری افغانستان را می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گونه‌های زبان پارسی شمرد.
اخیراً دولت افغانستان قانون‌هایی برای پالایش زبان پارسی در افغانستان گذاشته‌است. همچنین، گاه جنجال‌هایی بر سر استفاده از برخی واژه‌ها، مانند «دانشگاه» (با «پوهنتون») و «پارلمان» (با «مجلس»)، پیش آمده‌است. همچنین دیدگاه‌های متفاوتی دربارهٔ آسیب‌شناسی زبان پارسی در افغانستان وجود دارد.
دستور خطویرایش
دستور خط رسمی پارسی در افغانستان تفاوت بسیار جزئی با دستور خط پارسی در ایران دارد. این دستور خط سال‌ها پیش در وزارت فرهنگ افغانستان ترتیب یافته‌است. پیرو این دستور خط، واژه‌هایی نظیر «زندگی» به صورت «زنده گی» نوشته می‌شوند. با این وجود، این دستور خط چندان در نشریات استفاده نمی‌شود. وضعیت یای میانجی و یای نکره مبهم است. برای نمونه، ترکیباتی نظیر «خانه‌ای زیبا» به صورت‌های «خانه‌یی زیبا» و «خانهٔ زیبا» نوشته می‌شوند.
لهجه‌هاویرایش
لهجه‌های مختلفی از پارسی در افغانستان متداول است. از جمله هزارگی، قندهاری، هراتی، کابلی و … گویش پارسی متداول در هرات، بادغیس و فراه که با نام لهجه هراتی شناخته می‌شوند، به گویش پارسی‌زبانان شمال خاوری ایران شباهت زیادی دارد و با گویش مرزنشینان ایران تقریباً یکی است. این گویش با گویش‌های رایج در استان‌های خراسان ایران در یک رده‌بندی قرار می‌گیرند.[۷]
لهجه‌های خاور افغانستان از جمله لهجهٔ بدخشی به لهجه‌های پارسی تاجیکستان شباهت دارند.
دایره واژگانویرایش
در پارسی افغانستان، از واژگان ترکی، پشتو، روسی و انگلیسی بسیار استفاده می‌شود. به‌ویژه برای مفاهیم نو استفاده‌ای از واژه‌های پارسی نمی‌شود و بیشتر از زبان‌های انگلیسی، عربی، ترکی، پشتو و اردو وام گرفته می‌شود.[۷]
در بسیاری موارد گویشوران در مواردی که واژه پارسی مناسبی هم برای مفهوم مورد نظر وجود دارد از واژه انگلیسی استفاده می‌کنند. استفاده از واژگانی مانند پرابلم (بجای مشکل) و پالیسی (بجای سیاست) در بین دولت مردان بسیار رواج دارد.
دیدگاه‌هاویرایش
در افغانستان گاه جنجال‌هایی بر سر زبان پارسی و نیز استفاده از برخی واژه‌ها مانند «دانشگاه»، «دانشجو» و «پارلمان» پیش آمده‌است.[۸][۹][۱۰]
محمدکاظم کاظمی مهم‌ترین تهدیدها و آسیب‌های پارسی افغانستان را مواردی همچون: ورود بی‌رویّهٔ واژگان خارجی در سدهٔ کنونی، جایگزین شدن تدریجی زبان انگلیسی در نظام اداری این کشور، شیوع و گسترش غلط‌های بسیار در سطح آوایی زبان، ضعف شدید زبان در سطح دستوری، زوال تدریجی گویش‌های غنی و اصیل محلی و غلبهٔ گویش پایتخت به دلیل گسترش رسانه‌های گروهی، می‌داند. او دلایل این نابسامانی را چنین برمی‌شمارد: ضعف سواد و دانش عمومی به دلیل چند دهه جنگ و نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی، برخورد ناگهانی و همه‌جانبهٔ افغانستان با جهان خارج، به‌ویژه جهان انگلیسی زبان و کاربرد زیاد زبان انگلیسی در موسسه‌های گوناگون، کم‌توجهی نهادینه‌شدهٔ حاکمیت پشتو زبان افغانستان نسبت به زبان پارسی که گاه به‌صورت خصومت با این زبان نیز بروز می‌کند، قطع ارتباط نسبی پارسی‌زبانان افغانستان با پارسی‌زبانان خارج از کشور در این چند دهه و دور ماندن آن‌ها از تحولات زبان پارسی در کشورهای همسایه.[۱۱]
به عقیده مایل هروی، به خاطر سیاست پشتون‌سازی حکومتی در افغانستان، در متون اداری این کشور واژه‌های بسیاری بر زبان پارسی افغانستان تحمیل شده‌است. تحمیل واژه‌های نوپای پشتو در نامه‌های اداری افغانستان به اندازه‌ای است که روانی زبان پارسی در آن به خطر افتاده‌است. در افغانستان، امروزه برای مفاهیم نو، ملغمه‌ای از واژگان بیگانه استفاده می‌شود و سیاست آشفته‌سازی پارسی و تضعیف آن از سوی حکومت آن کشور هم‌چنان ادامه دارد.[۱۲]
اخیراً دولت افغانستان قانون‌هایی برای پالایش زبان پارسی در افغانستان گذاشته‌است. شورای وزیران افغانستان پس از جلسه‌ای با حضور حامد کرزی رئیس‌جمهوری، اعلام کرد استفاده از «زبانها و لهجه‌های بیگانه» در رادیو و تلویزیون ممنوع است. به گفتهٔ دین‌محمد راشدی، معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ، «اگر ما از واژه‌هایی استفاده کنیم که در کشورهای پارسی‌زبان مفهوم است ولی برای مردم افغانستان مفهوم نیست، درست نیست… این حق مردم افغانستان است که از واژه‌هایی استفاده کنیم که در زبان مردم افغانستان موجود است.» این قانون با نقدهایی مواجه شده‌است و آن را مبهم و سلیقه‌ای خوانده‌اند.[۸][۱۳]
استفاده سیاسیویرایش
در سال ۱۳۴۳ (خورشیدی) برای افزایش هویت ملی مستقل از ایرانیان، نام زبان «فارسی» در قانون اساسی افغانستان به «دری» تغییر یافت. این تغییر نام و سیاست جداانگاری آن از زبان فارسی ایران باعث رکود و سپس از میان رفتن گام‌به‌گام زبان فارسی در افغانستان می‌شود.[۶]
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ "South Asia :: Afghanistan — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Retrieved 2020-08-22.
- ↑ "Iranica, "Afghanistan: v.Languages", Table 11". Retrieved 19 August 2013.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Dari". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Aimaq". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Hazaragi". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ عزیز حکیمی-روزنامه‌نگار و نویسنده (۶ تیر ۱۳۹۸). «چرا غلط‌نویسی فارسی در افغانستان تبدیل به هنجار شده؟». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ستار سعیدی (۸ تیر ۱۳۸۵). «زبانی که نه فارسی است و نه دری».
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «دولت افغانستان پخش برنامه به 'زبانها و لهجه‌های بیگانه' را ممنوع کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ اسفند ۱۳۹۱.
- ↑ «دعوای مقام‌های افغان بر سر واژه 'دانشگاه'». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۶ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ «ادامه جنجال 'دانشگاه یا پوهنتون' در مجلس افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱ مرداد ۱۳۸۷.
- ↑ پارسی افغانستان، تهدیدها و ضرورت‌ها (محمدکاظم کاظمی) بایگانی‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، فرهنگستان زبان و ادب پارسی
- ↑ مایل هروی، نجیب، تاریخ و زبان در افغانستان[پیوند مرده]، تهران: چاپ دوم ۱۳۷۱. صص۱۱۴–۱۱۵
- ↑ عزیز حکیمی-سردبیر سایت افغانستان مونیتور (۹ اسفند ۱۳۹۱). «چه کسی برای زبان فارسی در افغانستان تصمیم می‌گیرد؟». بی‌بی‌سی فارسی.
پیوند به بیرونویرایش
| در ویکی‌کتاب کتابی با عنوان: جایگاه زبان فارسی در افغانستان وجود دارد. |
- Ch. M. Kieffer, 1983, AFGHANISTAN v. Languages, Encyclopaedia Iranica
- ستار سعیدی، مجازات برای بکارگیری واژه‌های فارسی، ۸ تیر ۱۳۸۵، بی‌بی‌سی فارسی
- هارون نجفی زاده، زبانی که نه پارسی است و نه دری، ۲۱ بهمن ۱۳۸۶ بی‌بی‌سی فارسی
- زبان فارسی دری