کاشمر

شهری باستانی در استان خراسان رضوی

کاشْمَر (دربارهٔ این پرونده تلفظ ) با نام باستانی کِشمَر (دربارهٔ این پرونده تلفظ ؛ به‌معنای: آغوش مادر؛ احتمالاً بیانگر زادگاه زرتشت)[۴] و نام تاریخی تُرشیز (دربارهٔ این پرونده تلفظ ؛ به‌معنای: شهر نیرومند)[۵] و همچنین با نام شناخته شده سلطان‌آباد (دربارهٔ این پرونده تلفظ ؛ به‌معنای: شهری که سلطان آن را آباد کرد)[۴] مرکز شهرستان کاشمر، در شمال شرق ایران و جنوب‌غربی استان خراسان رضوی، در حدود ۲۴۰ کیلومتری شهر مشهد است و از محصولات مهم این شهر می‌توان به زعفران، انگور، کشمش (عرق کشمشعرقیجات، پنبه، سوهان ورقه‌ای و سوهان گل اشاره کرد. اکنون کاشمر دارای پنج مرکز آموزش عالی شامل دانشگاه پیام نور واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر، مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کاشمر، مرکز آموزش عالی کاشمر و دانشکده علوم پزشکی کاشمر می‌باشد.[۴] کاشمر پنجمین شهر استان خراسان رضوی از نظر جمعیت است. کاشمر از شهرهای باستانی ایران و خاستگاه تمدن‌های پنج هزار سالهٔ نای‌تپه و دو هزار سالهٔ کوه‌های شمالی شهر یعنی مجموعهٔ تاریخی، ساسانی آتشگاه است.[۶] کاشمر دومین شهر زیارتی خراسان رضوی و چهارمین شهر زیارتی ایران است.[۷][۸][۹] قالی‌بافی، زیلوبافی، گیوه‌بافی، تهیهٔ پارچه‌های دست‌باف و بافتن چادرشب ابریشمی مهم‌ترین صنایع دستی این شهر را تشکیل می‌دهند. قالی‌بافی کاشمر چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت دارای شهرت خاصی بوده‌است.[۱۰] این شهر در دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه کوهسرخ و در شمال کویر گندم‌بر قرار دارد.[۱۱][۱۲] مردم کاشمر به زبان فارسی و به گویش کاشمری سخن می‌گویند.[۱۳] کاشمر با میزان فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتی‌متر رکورددار فرونشست زمین در ایران است.[۱۴]

کاشمر
Map
نشان‌واره شهرداری کاشمر
کشور ایران
استانخراسان رضوی
شهرستانکاشمر
بخشمرکزی
نام(های) دیگرشهر زرتشت، شهر زیارت و سیاحت، شربت‌خانه خراسان
نام(های) پیشینکِشمَر، ترشیز، طرثیث، سلطان‌آباد
سال شهرشدنقدمت بلدیه و شهرداری ۱۳۰۸ خورشیدی[۱] و همچنین بنا شده در زمان گشتاسپ پسر لهراسپ[۲] یا بهمن پسر اسفندیار[۳]
مردم
جمعیت۱۰۲٬۲۸۲ نفر (۱۳۹۵)
رشد جمعیت۱۳٪+افزایش (۵سال)
جغرافیای طبیعی
مساحت۵ هزار کیلومتر مربع
ارتفاع۱۰۶۳ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۶٬۰۵
میانگین بارش سالانه۲۳۷
اطلاعات شهری
شهردارمهندس اصغر کوهسرخی
تأسیس شهرداری۱۳۰۸ خورشیدی
ره‌آوردانگور، انار، کشمش (عرق کشمشزعفران، گردو، بادام، پسته، خشکبار، قالی، پنبه
پیش‌شمارهٔ تلفن۵۵۲ ۰۵۱
وبگاه
شناسهٔ ملی خودرو ایران ۳۲ م
 ایران ۳۶ ق
کد آماری۱۳۸۱
کاشمر بر ایران واقع شده‌است
کاشمر
روی نقشه ایران
۳۵°۱۴′۱۳″شمالی ۵۸°۲۸′۱۲″شرقی / ۳۵٫۲۳۷°شمالی ۵۸٫۴۷°شرقی / 35.237; 58.47

وجه تسمیه

کاشمر و ترشیز پیشین؛ از گذشته‌های دور تاکنون دچار دگرگونی و تغییر نام شده‌است. در بررسی نام این شهر به بیش از بیست نام برخورد شده‌است که با یک جمع‌بندی می‌توان تمامی آن‌ها را در واژگان «کشمر»، «ترشیز»، «بشت» و «سلطان‌آباد» خلاصه کرد. به این ترتیب واژهٔ کشمر که به معنای آغوش مادر؛ احتمالاً بیانگر زادگاه زرتشت گرفته شود، با گذشتن از شکل‌های کیشمر و کشمار، سرانجام به گونه کاشمر درآمده و در همین صورت بازمانده‌است. از سوی دیگر فرهنگ‌نگاران، کاشمر را گونه کامل شده «کاخجر»، «کاشخر» و «کاشغر» دانسته‌اند و بر این باورند، که «کاش» برگردانیده شده «کاج» است و «کاخجر»، یادآور سرو بزرگ و سرشناس این سرزمین (سرو کشمر) است.[۴]

پیشینه

برخی مورخان قدمت کاشمر را به گشتاسپ پسر لهراسپ یا به بهمن پسر اسفندیار نسبت دادن و جغرافی‌نویسان اسلامی نام کاشمر را در دوران گوناگون به صورت‌های مختلف از جمله طرثیث، ترشیش، بوشت، بست و ترشیز ثبت کرده‌اند.[۲][۳]

کیانیان

بنا بر روایتی در محلی که اکنون کاشمر خوانده می‌شود، بین گشتاسپ کیانی و زرتشت پیامبر دیداری روی داده‌است. چون گشتاسپ کیانی، دین بهی را پذیرفت، زرتشت نخستین آتشگاه خود را در قلمرو حکومت کیانی پی ریخت و در جلو در این آتشکده، درخت سروی را که تبار بهشتی داشت، با دست خویش کاشت تا همین سرو را بر ایمان شاه گواه بگیرد. بر هر برگ این سرو نام گشتاسپ نقش بسته بود و چون درخت بالا گرفت، شاه نیز بر گرد سرو مینوی، تالار بزرگی ساخت تا نگهدار حرمت سرو باشد.[۱۵]

آتشکده کشمر و آذر برزین‌مهر
آتشکده کشمر یا آتشکده زرتشت یا آتشکده آذر برزین‌مهر اولین آتشکدهٔ زرتشتیان بود که توسط گستاسپ به درخواست زرتشت در کِشمر (کاشمر) بنا گردید. در بخشی از شاهنامه فردوسی، ماجرای پیدا شدن زرتشت و پذیرفتن گشتاسپ دین او را به نظم درآمده که گشتاسپ پس از پذیرفتن دین زرتشت، موبدان را به سرتاسر گیتی روانه می‌کند و آذر به آتشکده‌ها (گنبدان) می‌نهد و نخستین آنان، آذر برزین‌مهر است که به کشمر بنیان گذارد و در جلوی آتشکده، سرو بهشتی را کاشت و آن را نماد پذیرفتن دین بهی قرار داد و موبدان را به سرتاسر جهان فرستاد و فرمان داد همه نامداران و بزرگان به سوی آن پرستشکده روی آورند.[۱۶][۱۷]
 
نقش سرو بر سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید

سرو کشمر

سرو کشمر یا سرو مقدس زرتشت، درختی بوده که بر طبق باور زرتشتیان به دستور زرتشت کاشته شده بود. این درخت بسیار زیبا و بزرگ بود و شهرت آن به متوکل خلیفه عباسی رسید. خلیفه دستور به قطع آن داد و پیشنهاد زرتشتیان آن شهر که ۵۰۰۰۰ سکه طلا برای قطع نکردن آن درخت بود، مورد قبول واقع نشد و آن را قطع کرده و برای خلیفه به بغداد بردند. یک روز قبل از رسیدن درخت به بغداد، متوکل به قتل رسید و این مطابق پیش گویی زرتشت بود که گفته بود هر که این درخت را قطع کند، کشته خواهد شد. این سرو در زمان قطع شدن بیش از ۱۴۰۰ سال عمر داشت.[۱۵]

حکیم فردوسی در مورد آن می‌گوید:[۱۷]

پس، آزاده گشتاسب برشد به گاهفرستاد، هر سو به کشور، سپاه
پراگند، گرد جهان، موبدانبه آیین، نهاد آذرِ گنبدان
نخست آذر مهر برزین نهادبه کشور، نگر تا چه آیین نهاد!
یکی سرو آزاد بود، از بهشتبه پیش در آذر اندر، بکشت
نسبتش بر آن زاد سرو سهیکه پذرفت گشتاسب دین سهی
فرستاد هر سو به کشور پیامکه چون سرو کشمر به گیتی کدام
زمینو فرستاد زی من خدایمرا گفت از اینجا به مینو برآی
کنون هر که این پند من بشنویدپیاده سوی سرو کشمر روید

در کتاب دانشنامه مزدیسنا نوشته انوشه روان دکتر موبد جهانگیر اشیدری آمده:

گویند اشو زرتشت، دو درخت سرو به طالع سعد در دو محل به دست خود کاشت، یکی در دهکده کشمر و دیگری در دهکده فریومد از روستاهای توس (طوس) خراسان. به مرور این درخت بلند و ستبر و پرشاخ شده و دیدن آن موجب شگفتی بینندگان می‌شد. چون وصف این سروها در مجلس متوکل عباسی، خلیفه عهد، بیان شد، او که مشغول به عمارت در جعفریه سرمن رای، مشهور به سامره بود به خاطرش افتاد که آن سرو را قطع کرده، به بغداد بیاورند.

هخامنشیان

در زمان هخامنشیان به دلیل پذیرفتن دین مزدیسنا توسط شاهنشاهان هخامنشی و وجود سرو کشمر و آتشکده کشمر؛ شهر دارای رونق بسیاری شد و به یکی از مراکز دینی ایران تبدیل شده‌بود.[۱۸]

اشکانیان

 
فتوحات مهرداد یکم

مناطق کاشمر و نیشابور در دوران شاهنشاهی اشکانی از نواحی حاصل‌خیز ایران به‌شمار می‌رفته و از آنجا که فرمانروایان اشکانی نسبت به حاکمان پیش از خود؛ یعنی سلوکیان اهمیت به‌مراتب بسیاری برای دین مزدیسنا قائل بودند، سرو کشمر و آتشکده کشمر آن را که یادگار زرتشت محسوب می‌شد مورد توجه بالایی قرار دادند.[۱۹]

ساسانیان

به استناد سنگ‌نبشته پایکولی، در دوران شاهنشاهی ساسانی کشمر (کاشمر) جزء محدوده خراسان بزرگ به‌شمار می‌رفته و ساسانیان برای احیای آیین باستانی تلاش بسیاری کردند و چون در آن زمان، دیگر از آتشکده کشمر چیزی برجای نمانده بود، شاهان ساسانی به ایجاد آتشکده دیگری دست می‌زنند که همچنان در چند کیلومتر بالاتر از شهر باستانی کشمر در مجموعه قلعه آتشگاه باقی مانده‌است. خرابه‌های این قلعه هم‌اکنون در ۵–۶ کیلومتری شمال غربی شهر کاشمر باقی است و از یادگارهای عصر ساسانی به‌شمار می‌رود.[۱۹]

 
قلعه دزد مربوط به صدر اسلام

دوران اسلامی

 
شهبانو فرح دیبا در کاشمر، ۲۰ آذر ۱۳۵۳

کاشمر در ادوار گذشته و به‌ویژه در سده‌های اولیه اسلامی، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده‌است. کاشمر گردنه ورود مهاجمان جنوبی و غربی به نیشابور محسوب می‌شده و نقش ضربه‌گیر و پیش‌مرگ نیشابور را بر عهده داشته‌است، که موجب شد بسیاری به این شهر هجوم برده یا در آن، جا خوش‌کرده و ماندگار شوند.[۱۹]

از تاریخ دگرگونی‌های کاشمر در سده‌های نخستین اسلامی، اسناد قابل توجهی در دست نیست، با این حال پس از کم‌رنگ شدن حمله اعراب به ایران بر خراسان و پیدایش خاندان‌های آریایی همچون، طاهریان، صفاریان و سامانیان، کاشمر به تدریج اهمیت گذشته خود را یافته و با توجه به همین موقعیت منحصر به فرد ترشیز که در مقاطعی همچون دوران نسبتاً کوتاه طاهریان (۲۵۹–۲۰۵ هجری) که نیشابور را به مرکزیت حکومتی خود برگزیده بودند، این شهر از رونق و آبادانی بسیاری برخوردار بوده‌است.[۱۹]

باآنکه طبق گزارش اسناد تاریخی، یعقوب لیث صفاری که هوس تسخیر حکومت طاهریان را در سر می‌پروراند، در سر راه خود از سیستان به نیشابور، از ترشیز عبور کرد ولی گزارشی از بروز برخوردهای خشونت‌بار در این شهر در دست نیست.[۱۹]

با این‌رو، از تفحص تاریخ‌نگاران سده‌های نخستین اسلامی چنان بر می‌آید که آن دوره ویژه در میانه سده چهارم هجری، کاشمر، اهمیت و موقعیت بلندپایهٔ در میان شهرهای ایران داشته‌است. ابن حوقل در این زمینه می‌نویسد؛ ترشیز شهری زیبا، پُربرکت و پرجمعیت است.[۱۹]

شمس‌الدین مقدسی نیز توصیفی از این شهر در آغازین سال‌های سده پنجم هجری ارائه می‌دهد: «گویند روزی بوفضل بلعمی و بوفضل بن یعقوب در مجلس میرسعید بودند، بلعمی در ستایش مرو پرچانگی نمود، ابن یعقوب گفت: منکر ستودگی مرو نیستم که همچنان است که گفتی، ولی نیشابور دوازده روستا دارد که یکی از آن‌ها بُست است که درآمد سه منبر آن به اندازه درآمد همه مرو است. این روستا غلات و انگور نیکو را با هم دارد. شنیده‌ام زیتون و انجیر هم دارد و نوبرها از آنجا می‌برند؛ زیرا هوایی ملایم دارد نام شهر آن طرثیث (ترشیز) است که خوب آباد است و مسجد جامعی دارد که پس از جامع دمشق، ثروتمندتر از آن نیست. زیبا و پاکیزه است. غیر از دکان‌های کهن، بازاری نوساز و گرم دارد… درگاه فارس و اصفهان و انبار خراسان به‌شمار می‌رود».[۱۹]

عصر سربداران

اسناد تاریخی نشان می‌دهد که ترشیز در دوره حکومت سربداران یکی از مناطق مهم و پررونق این حکومت بوده و در اوج آبادانی قرار داشته‌است. فقر فرهنگی ایلخانان و نارضایتی مردم ایران از بازماندگان حکومت ایلخانی و از جهتی برخوردهای نادرست ایلخانان مغول با مردم ایران زمینه یک سری مخالفت‌های ریشه‌ای را علیه آنان برانگیخت. در زمان آخرین ایلخانان مغول سلطان ابوسعید بهادرخان و در اواخر حکومت او عده‌ای از مردم روستای باشتین از توابع بیهق (سبزوار امروزی) علیه ایلخانان شورش کردند. آنان اعلام کردند سر به دار می‌دهند تن به ذلت نمی‌دهند. در سال ۷۳۷ ه‍.ق شخصی با نام عبدالرزاق باشتینی را به عنوان امیر خود برگزیدند.[۲۰] پتروشفسکی نوشته‌است: «در سده چهاردم میلادی (سده هشتم قمری) خروج سربداران از لحاظ وسعت و از نظر تاریخی مهم‌ترین نهضت آزادی خاورمیانه و بلاتردید تأثیر حتمی در جنبش‌های دیگر که از لحاظ وضع اجتماعی شرکت‌کنندگان و هدف‌های سیاسی همانند آن بودند، داشته‌است. از این نهضت به عنوان بزرگ‌ترین نهضت ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی ایرانیان در برابر بیگانگان یاد می‌شود».[۲۱]

سربداران در سال ۷۳۸ ه‍.ق قدرت‌گیری کردند و سبزوار را تسخیر کردند و این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. در همین ایام مراسم ازدواج «امیر عبدالله مولایی» و دختر «علاءالدین محمد هندو» در حال برگزاری بود؛ به همین مناسبت هدایای گران‌بهایی از ترشیز به فرومد فرستاده شد. وقتی خبر حرکت این هدایا (چهل شتر، پارچه، زر و ابریشم) به امیر عبدالرزاق باشتینی رسید، بلافاصله برادرش مسعود را مأمور توقیف این اموال کرد و او نیز با سلحشوری مأموریت خود را انجام داد و تمامی هدایای ترشیزی را به اردوی عبدالرزاق برد. عبدالرزاق با حمله به گله اسبان سلطان ابوسعید بهادرخان اسب‌های زیادی ربود و بعد از این به نام خود خطبه خواند.[۲۲][۲۳]

عبدالرزاق همچنان به توسعه‌طلبی خود ادامه داده تا بیار (بیارجمند امروزی) که ابتدای مرز ترشیز از ضلع غربی می‌باشد را تسخیر کرد. بعد از عبدالرزاق، برادرش مسعود حکومت سربداران را به دست گرفت و در واقع رهبر نظامی سربداران مسعود بود و رهبر مذهبی آنان شیخ خلیفه که تعالیم تشیع داشت و شاید از شاگردان صوفیان بود. همین شیعی بودن آن‌ها در تصرف ترشیز و علاقه مردم این منطقه به تشیع بی‌تأیر نبود. امیر مسعود بخش وسیعی از ایران، ترکمنستان و افغانستان را تسخیر کرد و قلمرو سربداران را از مغرب به ری و از مشرق به هرات از شمال به مرو و از جنوب به ترشیز و یزد رساند. شهر ترشیز توسط امیر مسعود گشوده شد وی قلاع ترشیز را زیر سلطه سربداران قرار داد. با این اقدام منطقه ترشیز در مسیر توسعه و آبادانی قرار گرفت.[۲۴][۲۵]

توسعه فتوحات سربداران را باید مدیون مسعود دانست. وی توانست تا سال ۷۴۵ ه‍.ق محدوده وسیعی را زیر تسلط سربداران بگیرد و بازماندگان ایلخانان تاب مقاومت با وی را نداشتند. آخرین امیر سربداران خواجه علی مؤید بود. وی به مذهب تشیع علاقه بسیاری داشت و بدان تعصب می‌ورزید. در دوره او مردم آزادی زیادی داشتند، یکی از مهم‌ترین اقدامات وی تسخیر ترشیز، قهستان (بیرجند و نهبندان کنونی)، طبس و گیلکی بود وی با تصرف این شهرها از سرخس تا دامغان را زیر سیطره خود گرفت؛ در این راه وی ارغوان شاه را شکست داد و متواری کرد. از حوادث دیگر دوران خواجه علی مؤید، درویش رکن‌الدین با جلال‌الدین شاه‌شجاع در سال ۷۷۹ ه‍.ق است که آنان سبزوار را گرفتند. گرچه خواجه علی مؤید توانست با کمک امیر ولی استرآبادی (حاکم استرآباد) دوباره سبزوار را پس بگیرد و ترشیز را نیز دوباره تسخیر کند. در این گیر و دار مؤید یک بار نیز از خواجه سدید که از سدیدیان ترشیز بود کمک گرفت. در سال ۸۷۲ ه‍.ق نیز یک بار دیگر خواجه علی مؤید با کمک جلال‌الدین شاه‌شجاع که قبلاً به درویش رکن‌الدین کمک کرده بود، ترشیز را تسخیر کرده و به حکومت خویش افزود. با ظهور تیمور و ورود او در سال ۷۸۲ ه‍.ق به خراسان خواجه علی مؤید به تیمور ملحق شد و تا ۷۸۸ ه‍.ق در رکاب او بود.[۲۶]

در آخرین سال‌های حکومت خواجه علی مؤید، آخرین امیر سربداران، مسئله اختلاف خواجه علی مؤید با امیر ولی استرآبادی است.[۲۷] احتمالاً در اواسط سال ۷۶۰ ه‍.ق و ۷۷۰ ه‍.ق یک سری تغییرات در مرزهای غربی سربداران صورت گرفته‌است که با مطالعه روی سکه‌های این دوره بدان دست پیدا کرده‌اند. سکه‌های امیر ولی استرآبادی در استرآباد در سال‌های ۷۵۷، ۷۶۴، ۷۶۳ ه‍.ق و سکه‌های سمنان در سال‌های ۷۶۸، ۷۶۷، ۷۶۶ ه‍.ق قیام امیر ولی استرآبادی را در این سال‌ها نشان می‌دهد. یک حمله از طرف امیر ولی استرآبادی و پیر علی باعث عقب‌نشینی علی مؤید به سبزوار شده، و حکومت او محدود شده‌است. امیر ولی استرآبادی سبزوار را نیز محاصره کرد. احتمالاً منطقه ترشیز در این گیر و دار به دست امیر ولی استرآبادی افتاده‌است؛ زیرا جان ماسون اسمیت در این که سربداران در زمان حملات امیر ولی استرآبادی جنوب ترشیز را در دست داشته‌اند شک می‌کند و این تصور که ترشیز را امیر ولی استرآبادی گرفته باشد را عنوان می‌کند.[۲۸]

خواجه علی مؤید مجبور شد در سال ۷۸۲ ه‍.ق به تیمور پناهنده شود و از وی کمک بخواهد. از این سال یعنی سقوط سرزمین‌های سربداران تا حمله تیمور به ترشیز، حدود دو سال می‌گذشت و در این مدت خاندان آل کرت که قبلاً با خواجه علی مؤید رابطه خوبی نداشتند، بر خراسان و منطقهٔ ترشیز مسلط شدند. فرمانروای آنان ملک غیاث‌الدین پیر علی بود که تمامی این مناطق را زیر سیطره خود داشت. غیاث‌الدین قلعه ترشیز و منطقه ترشیز را به امیر علی سدیدی که از طایفهٔ غوریان بود داد؛ بنابراین در این بازه زمانی اسم سه شخص دیده می‌شود که البته بعضی به اشتباه آن‌ها را یکی می‌دانند؛ یعنی در آخرین سال‌های عمر حکومت سربداران خواجه علی مؤید بر ترشیز حکومت می‌کرد. از دوره تلافی وی با تیمور به بعد، امیر ولی استرآبادی حکومت ترشیز را گرفت و بعد امیرعلی سدیدی به حکومت ترشیز رسید. در واقع در مدت دو سال از ۷۸۲ تا ۷۸۴ ه‍.ق این سه نفر به ترشیز حکومت می‌کرده‌اند. نکته قابل تأمل آنکه یاقوت حموی ترشیز را پررونق و آباد با میوه‌های فراوان معرفی کرده و ادعا می‌کند ترشیز ۲۲۶ روستا دارد. ابن اثیر نوشته‌است: «از این شهر دانشمندان بسیار برخواسته‌اند» بغدادی، آن را منطقه‌ای با روستاهای زیاد معرفی کرده‌است و از روستای خارزنج که خرابه‌های آن در شمال خلیل‌آباد است سخن رانده‌است. تا پیش از حملهٔ تیمور و ویران کردن ترشیز این شهر همچنان به حیات خود ادامه داد اما یورش تیمور باعث تغییرات عمده در این منطقه شد.[۲۹]

مردم

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۰۲٬۲۸۲ نفر (از ۳۱٬۷۷۵ خانوار) بوده‌است.[۳۰]

سال جمعیت رشد سالیانه
۱۳۴۵ ۱۷٬۰۶۵ -
۱۳۵۵ ۲۶٬۸۸۳ ۵۷٬۵٪ 
۱۳۶۵ ۴۹٬۲۵۹ ۸۳٬۲٪ 
۱۳۷۰ ۵۸٬۵۲۲ ۱۸٬۸٪ 
۱۳۷۵ ۶۹٬۱۷۷ ۱۸٬۲٪ 
۱۳۸۵ ۸۱٬۵۲۷ ۱۷٬۹٪ 
۱۳۹۰ ۹۰٬۲۰۰ ۱۰٬۶٪ 
۱۳۹۵ ۱۰۲٬۲۸۲ ۱۳٬۴٪ 
هرم جمعیتی شهر کاشمر در سال ۱۳۹۵[۳۱]
مردانسنزنان
۲٬۷۹۰ بالای ۶۵ ۲٬۶۹۲
۱٬۴۵۹ ۶۰–۶۴ ۱٬۵۰۳
۲٬۳۰۶ ۵۵–۵۹ ۲٬۲۲۷
۲٬۵۸۶ ۵۰–۵۴ ۲٬۴۵۴
۳٬۱۵۰ ۴۵–۴۹ ۳٬۰۲۹
۳٬۸۳۹ ۴۰–۴۴ ۳٬۸۵۰
۴٬۶۶۵ ۳۵–۳۹ ۴٬۶۹۹
۵٬۳۳۹ ۳۰–۳۴ ۵٬۳۱۹
۴٬۸۵۸ ۲۵–۲۹ ۴٬۸۲۲
۳٬۴۹۹ ۲۰–۲۴ ۳٬۵۰۳
۳٬۳۷۶ ۱۵–۱۹ ۳٬۳۲۲
۴٬۰۵۱ ۱۰–۱۴ ۳٬۷۴۹
۴٬۴۸۶ ۵–۹ ۴٬۳۵۹
۵٬۲۱۲ ۰–۴ ۵٬۱۳۸

قومیت

مردم کاشمر فارسی‌زبان هستند و در حومه شهر ایل‌های کرمانج و بلوچ «ایل ملکشاهی و شوهان وایل گرگ زائی و اسماعیل زائی و زائی» زندگی می‌کنند.

زبان و گویش

مردم کاشمر به زبان فارسی و به گویش کاشمری سخن می‌گویند.[۳۲]

هنرهای سنتی؛ صنایع دستی و ره‌آورد

 
قالی دستباف کاشمر

در مناطق مختلف شهرستان کاشمر مشاغل سنتی و هنرهای دستی هنوز تا حدودی رواج دارد؛ اما در میان آن‌ها بافت قالی به ویژه در روستاها از اهمیت به سزایی برخوردار است. قالی کاشمر به واسطه مرغوبیت در بافت، نقشه و رنگ یکی از قالی‌های به نام منطقه خراسان رضوی می‌باشد. از جمله مشاغل سنتی در شهرستان کاشمر می‌توان به مسگری، نجاری و آهنگری اشاره کرد. گلیم بافی، حصیربافی، گیوه دوزی و بافت قالیچه نیز از سایر صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهرستان به‌شمار می‌آید.[۳۳]

قالی کاشمر

قالی کاشمر نوعی قالی ایرانی که به‌نام منطقه کاشمر نامگذاری شده‌است و در سراسر شهرستان کاشمر تولید می‌شود. فرش‌ها دست‌بافتند و اغلب با طرح‌های منظره و شکارگاه در دسترس هستند.[۳۴][۳۵][۳۶] تاریخچه قالی‌بافی در کاشمر به ۱۵۰ سال و هنر معاصر فرش بافی به سال ۱۹۲۰ میلادی باز برمی‌گردد. با این‌وجود، بین سالهای ۱۲۶۰ تا ۱۲۸۰، تولید انبوه فرش توسط مورخان ثبت‌شده‌است. اولین استاد بافنده در منطقه کاشمر محمد کرمانی است که علی‌رغم نام خانوادگی‌اش اهل کرمان نبود. محمد کرمانی اهل روستایی به نام فروتقه در نزدیکی کاشمر بود و به گفته‌مورخان، دانش قالی بافی را از استان کرمان آورده‌شده‌است و احتمالاً اولین کار وی به سفارش سعید حسین سجادی، بومی و ساکن فروتقه و تولیدکننده معروف فرش انجام شده‌است.[۳۷]

غذاهای محلی

 
اشکنه قروتی یا اشکنه کشک

برخی از مردم منطقهٔ کاشمر؛ گندم مورد نیاز خود را خود شان می‌کارند و مازادش را نیز به فروش می‌رسانند. آنها بعد از تمیز کردن گندم آن را به آسیاب برده، آرد می‌کنند و از آرد آن خمیر و در نهایت نان درست می‌کنند. این نان‌های خانگی خاصیت بسیار زیادی دارد، چون از آرد سبوس‌دار تهیه می‌شود. پخت نان در روستاها به وسیله زنان صورت می‌گیرد. برای تهیه نان ابتدا آب ولرم و مقداری نمک و مایه خمیر را با آب مخلوط کرده تا به صورت خمیر درآید. بعد از ورآمدن خمیر، آنها را به صورت زواله درمی‌آورند و به آرد مالش می‌دهند.

اشکنه قروتی یا اشکنه کشک در کاشمر و دیگر شهرهای خراسان به عنوان غذای محلی نیز شناخته شده‌است. ترکیبات اشکنه قروتی شامل آب، دوغ، پیاز، نعنا، آویشن، گردو می‌باشد.

اشکنه گوجه یکی دیگر غذاهای محلی کاشمر و شهرهای همجوار است ترکیبات اشکنه گوجه شامل گوجه‌فرنگی، پیاز، ادویه، آب، سیب‌زمینی، عدس می‌باشد.

به دیگر غذاهای کاشمر می‌توان به اشکنه قورمه، اشکنه دانه، اشکنه بلغور، کمه جوش، آش کمای، گرماست، مسکه و… اشاره کرد.[۳۸]

 
یک مغازه خشکبارفروشی

سوغات و ره‌آورد

در شهرستان کاشمر نیز بخشی از فراورده‌های صنایع دستی می‌توانند جزو سوغات این شهرستان محسوب شوند که از میان آن‌ها می‌توان به قالی کاشمر، گیوه‌های کاشمری، انواع حصیرها و گلیم‌های الوان اشاره نمود؛ اما مهم‌ترین فراورده و سوغات کاشمر با توجه به فراوانی باغات انگور در این منطقه کشمش است که به سراسر ایران صادر شده و پس از آن زعفران و انار نیز که کاشت آن در سالیان اخیر متداول گشته جزو سوغات این شهر به‌شمار می‌روند.[۳۹] سوهان ورقه‌ای و سوهان گل از شاخص‌ترین شیرینی‌های محلی کاشمر است که برای نوروز در تمام سفره‌های مردم این شهر دیده می‌شود.[۴۰]

مشروبات الکلی

گزارش صدای آمریکا از برند مشروبات الکلی کاشمر در کشور آلمان

کاشمر را ملقب به شربت‌خانه خراسان (رابطه غیرمستقیم با مشروبات الکلی) می‌دانند که با وجود ممنوعیت الکل در ایران هویت خود را از دست نداده‌است که در سال ۱۳۹۱ حدود ۳٬۳۰۰ هکتار تاکستان دارا بود که نشان‌دهندهٔ حجم تولیدی زیادی از مشروبات الکلی در منطقه‌است.[۴۱] ۵۰ درصد کشمش کاشمر معادل ۷٬۵۰۰ تن در سال ۱۳۹۱ به کشورهای اروپایی صادر شد که نشان می‌دهد دارای شهرت خاصتی در این کشورها است.[۴۲] که عمدهٔ آن برای مشروبات الکلی استفاده می‌شود؛ حتی برندی آلمانی از مشروبات الکی بنام کاشمر (KASHMAR) وجود دارد که دارای محبوبیت در این کشور و مردمان ایرانی‌تبار آلمان است.[۴۳] به‌هرروی ممنوعیت الکل در ایران باعث شده‌است که مشروبات الکلی در این شهر بدون نظارت دولت و استانداردسازی لازم تولید شود که در سال ۱۳۹۷ دو نفر بخاطر مسمومیت الکلی جان باختند.[۴۴] همچنین در سال ۱۳۹۷ یک کارگاه تولیدی مشروبات الکلی با ۳۰۰ لیتر مشروب الکلی شناسایی و متلاشی شد.[۴۵]

موقعیت جغرافیایی

شهرستان کاشمر با دو بخش مرکزی و فرح دشت، و به مرکزیت شهر کاشمر مساحتی در حدود ۱۱۵۲ کیلومتر مربع از استان خراسان رضوی را اشغال نموده‌است. این شهر کاشمر از غرب با خلیل‌آباد و بردسکن، از شمال با ریوش و عشق آباد و نیشابور، از شرق و شمال شرقی با تربت حیدریه و از جنوب و جنوب شرقی با فیض آباد هم‌جوار است. شهرستان کاشمر دارای دو منطقه کوهستانی در شمال و ارتفاعات فغان بجستان در جنوب و منطقه‌ای کویری و خشک در غرب و جنوب و جلگه‌ای حاصلخیز در محدودهٔ حومه شهر و قصبات آن می‌باشد.[۴۶]

آب و هوا، اقلیم، طبیعت و محیط زیست

سامانه طبقه‌بندی اقلیمی کوپن، آب‌وهوای این شهر را به عنوان نیمه خشک سرد (BSk) با زمستان‌های کوتاه و خنک و تابستان‌های طولانی و گرم طبقه‌بندی می‌کند.[۴۷]

اماکن تاریخی، آثار باستانی و جهانگردی

وجود جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و فرهنگی این شهر را تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری استان خراسان رضوی کرده و پیشینه تاریخی آن نشان از تمدن کهنی دارد. وجود بافت سرسبز و آب‌وهوای مناسب یکی دیگر از فواید گردشگری در این شهر است.[۴۹] این شهر بعد از مشهد دومین و رتبه چهارم در ایران از نظر گردشگری مذهبی را ثبت کرده‌است.[۵۰]

آثار ثبت‌شده

تا سال ۱۳۹۷، بیست و شش اثر ملی در شهرستان کاشمر ثبت شده‌اند که در سطح استان خراسان رضوی که بالغ بر ۱۴۰۷ اثر تاریخی، بسیار ناچیز است.[۵۱]

خطای لوآ در پودمان:Multiple_image در خط 173: attempt to perform arithmetic on local 'totalwidth' (a nil value).

بناها

تپه محوطه‌ها

خطای لوآ در پودمان:Multiple_image در خط 173: attempt to perform arithmetic on local 'totalwidth' (a nil value).

دیگر آثار

حمل و نقل

 
جادهٔ کاشمر به ریوش

در کاشمر درحال‌حاضر برای خروج از شهر با وسایل نقلیه فقط اتوبوس قابل استفاده‌است. در سال ۱۳۸۷ کلنگ احداث فرودگاه شهید مدرس در جاده کاشمر-تربت حیدریه زده شد که پس از ۱۵ سال هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده‌است. راه‌آهن کاشمر-سبزوار درحال مطالعه بوده اما با موقعیت عالی این منطقه که هرکه از جنوب به تهران بخواهد برود باید از این منطقه عبور کند هیچ گونه اقدامی صورت نگرفته‌است.[۸۲]

فاصلهٔ کاشمر با شهرهای بزرگ

نام شهر فاصله (کیلومتر)
مشهد ۲۲۱
اصفهان ۸۵۶
تبریز ۱۴۴۰
تهران ۸۱۵
رشت ۱۱۴۹
شیراز ۱۱۷۰
اهواز ۱۳۹۲
زاهدان ۷۶۹

حمل و نقل درون‌شهری و برون‌شهری

 
کوچه مخابرات؛ محل تجمع تاکسیران‌های درون‌شهری

کاشمر در سال ۱۳۹۶ فراتر از ۱٬۳۰۰ نفر در حمل‌ونقل عمومی از جمله تاکسیرانی، مینی‌بوس رانی، تاکسی تلفنی، ۱۳۳ و مجموعه حمل‌ونقل‌های برون‌شهری مشغول فعالیت بودند.[۸۳]

فرودگاه‌ها

فرودگاه فوق سبک کاشمر

فرودگاه فوق سبک کاشمر اولین فرودگاه سبک بخش خصوصی کشور است که عملیات ساخت این پروژه از اسفند سال ۹۳ در زمینی به مساحت ۱۷ هکتار و با ساخت برج مراقبت، آشیانه و ساختمان اداری با دو هزار مترمربع زیربنا و باند پرواز آغاز شد.[۸۴]

مراکز آموزش عالی

 
مرکز آموزش عالی کاشمر

کتابخانه‌ها

  • کتابخانه کوثر[۹۰]
  • کتابخانه امام خمینی[۹۱]
  • کتابخانه شهید آیت‌الله مدرس[۹۲]

مراکز اقامتی

 
اقامتگاه بومگردی تنسگل
  • هتل فرهنگیان یا خانه معلم[۹۳]
  • زائرسرای سید مرتضی[۹۳]
  • زائرسرای مدرس[۹۳]
  • زائرسرای مهندس فتحی[۹۳]
  • اقامتگاه بوم‌گردی رمضان بیک[۹۴]
  • اقامتگاه بوم‌گردی تنسگل[۹۵]

مراکز درمانی

 
بیمارستان شهید مدرس

درمانگاه‌ها

  • درمانگاه ایثارگران کاشمر[۹۶]
  • درمانگاه کوثر کاشمر[۹۶]
  • درمانگاه تأمین اجتماعی کاشمر[۹۶]
  • درمانگاه الزهرا[۹۶]
  • شبکه بهداشت و درمان[۹۶]

بیمارستان‌ها

بوستان‌ها

 
پارک جنگلی سید مرتضی

سینماها

سینما ایران؛ نخستین و تنها سالن سینمای کاشمر و منطقهٔ ترشیز با گنجایش تقریبی ۱۷۰ صندلی در سال ۱۳۹۷ پس از گذشت ۲۴ سال که در دست سازمان هلال احمر این شهرستان بود و چندسالی بنای آن با بی‌بهره‌بری رها شده بود، با پیگیری‌های شورای شهر و دیگر مسئولان این شهرستان بنای آن از مالکیت هلال‌احمر خارج و به شهرداری کاشمر منتقل گشت. این سینما در خرداد ۱۴۰۱ آتش گرفت و بعد از چندین ماه بازسازی در سال ۱۴۰۲ دوباره بازگشایی شد.[۱۰۱][۱۰۲]

مشکلات شهری

 
دشت طلاآباد در جنوب شهر

خشکسالی و فرونشست

خشکسالی با برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی و در پایان فرونشست زمین، از جمله مشکلات جدی شهرستان کاشمر و منطقهٔ ترشیز محسوب می‌شوند، به گونه‌ای که هم‌اکنون دشت کاشمر با فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتی‌متر، رکورددار فرونشست زمین در ایران محسوب می‌شود.[۱۰۳]

ساخت فرودگاه شهید مدرس

سال ۸۷ بود که کلنگ ساخت فرودگاه شهید مدرس از مصوبات سفر هیئت دولت به خراسان رضوی با حضور وزیر اطلاعات در زمینی به مساحت ۵۴۰ هکتار در منطقه‌ای بین مه‌ولات در ۲۰ کیلومتری تربت‌حیدریه و ۴۰ کیلومتری کاشمر در مرکزیت ۱۰ شهرستان جنوبی خراسان رضوی به زمین زده شد و بعد از مدتی تابلوی آن در محور سه راهی شادمهر به کاشمر نصب شد. جواد نیک بین با بیان این‌که تمامی بودجه‌هایی که صرف مطالعه این فرودگاه شده هدر رفته‌است، گفت: باند فرودگاهی که احداث شده وسط سیلاب قرار دارد این نشان می‌دهد یا مطالعاتی نشده و اگر هم صورت گرفته توسط یک بچه بوده‌است.[۸۲]

راه‌آهن

جواد نیک‌بین در خصوص راه‌آهن که از ضروریات رونق منطقه است؛ می‌گوید: تا زمانی که جاده خوبی نداشته باشیم، ریل درستی هم نخواهیم داشت، اگر جاده شادمهر تا انابد و بردسکن به سبزوار به نتیجه برسد عملاً تمامی مسافرانی که از جنوب شرقی کشور بخواهند به تهران بروند از مسیر کاشمر، خلیل‌آباد، بردسکن و سبزوار می‌روند، آن موقع رفت‌وآمد زیاد می‌شود. وی افزود: فعلاً نه تنها برای ریل راه‌آهن کاشمر اعتباری گذاشته نشده، بلکه پیگیری خاصی هم صورت نگرفته و از سویی در اولویت‌های کار دولت سیزدهم هم نیست.[۱۰۴]

دو بانده شدن جاده شادمهر کاشمر

جاده کاشمر به شادمهر به طول ۵۵ کیلومتر که محل تردد مردم شهرستان‌های مختلف و نیز زائران و مسافران در ایام مختلف سال است به دلیل کم عرض بودن جاده شاهد حوادث ناگوار رانندگی است به طوری که در یک دهه گذشته بیش از ۱۰۰ نفر از هموطنانمان در این مسیر جان باختند. اگر چه در دولت نهم و در سال ۸۵ موضوع دوبانده شدن این جاده به تصویب رسید اما با گذشت ۱۳ سال هنوز این جاده دوبانده نشده‌است و نیمه کاره رها شده‌است.[۱۰۵]

زمین‌لرزه ۱۲۸۲ کاشمر

زمین‌لرزه ۱۲۸۲ کاشمر در تاریخ ۰۱۹۰۳−۰۹−۲۵ ۲۵ سپتامبر ۱۹۰۳ میلادی، برابر با ‎۲ مهر ۱۲۸۲، ساعت ۱:۲۰ به زمان یوتی‌سی در ایران رخ داد. بزرگی آن ۶٫۵ در مقیاس ریشتر اعلام شده‌است. زمین‌لرزه به وقت محلی در روز جمعه، ساعت ۴٫۵ روی داده و منطقه زمانی آن یوتی‌سی +۳٫۵ بوده‌است. مرکز داده ژئوفیزیک ملی (NOAA) نیز جای این زمین‌لرزه را در مختصات ۳۵°۱۲′شمالی ۵۸°۱۲′شرقی / ۳۵٫۲°شمالی ۵۸٫۲°شرقی / 35.2; 58.2 و بزرگی آنرا برابر با ۶٫۵ در مقیاس ریشتر اعلام کرده‌است.[۱۰۶]

عملیات نظامی

 
لاکهید مارتین آرکیو-۱۷۰ سنتینل

در ۵ دسامبر ۲۰۱۱، یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی لاکهید مارتین آرکیو-۱۷۰ سنتینل (پهپاد) توسط نیروهای ایرانی در نزدیکی کاشمر رهگیری و به صورت سالم در اختیار ایران قرار گرفت. پس از آنکه گزارش‌های اولیه منابع خبری غربی ادعا کردند که این پهپاد «ساقط شده‌است»، دولت ایران اعلام کرد که این پهپاد توسط یگان جنگ سایبری‌اش صحیح و سالم سرنگون شده‌است.[۱۰۷] دولت ایالات متحده در ابتدا این ادعاها را رد کرد، اما بعداً اوباما تأیید کرد که هواپیمای سرنگون شده یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی است.[۱۰۸][۱۰۹] ایران به دلیل نقض حریم هوایی به سازمان ملل شکایت کرد. اوباما از ایران خواست پهپاد را پس دهد. گفته می‌شود ایران هواپیماهای بدون سرنشین را بر اساس آرکیو-۱۷۰ ضبط شده تولید کرده‌است.

ممنوعیت ورود آمریکایی‌ها

در سال ۱۳۹۷ برای دو شهروند آمریکایی مجوز شکار توسط مسئولان شهری کاشمر صادر شد؛ این امر نامنظم تلقی شد و کمیسیونی برای حفاظت از منافع شهر در برابر نفوذ خارجی (کمیسیون حمایت از صنایع و سرمایه‌گذاری‌های مشروع) تشکیل شد. همه بخش‌های درگیر به شدت مورد بررسی قرار گرفتند و شهروندان آمریکایی از ورود به شهر منع شدند.[۱۱۰]

افراد برجسته

جستارهای وابسته

پانویس

  1. «درجه جمعیت و سال تأسیس شهرداری‌ها» (PDF). سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. تیر ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۰.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ شهاب‌الدین ابی عبدالله یاقوت حموی (۱۹۷۷معجم‌البلدان، بیروت: دارصادر، ص. ج۱، ص۴۲۵
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ «ترشیز، کاشمر شد». دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ «تاریخچه و نقشه جامع شهر کاشمر در ویکی آنا». خبرگزاری آنا. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  5. «روزی که ترشیز، کاشمر شد». دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  6. «قلعه آتشگاه، دژی باستانی در کاشمر+تصاویر». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  7. «دومین شهر زیارتی خراسان رضوی؛ میزبان گردشگران نوروزی». ایکنا. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  8. «دومین شهر زیارتی استان، میزبان گردشگران». روزنامه خراسان. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  9. «مسئولان نگاه ویِژه‌ای به کاشمر دومین شهر زیارتی خراسان رضوی داشته باشند». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  10. «هنرهای سنتی و صنایع دستی کاشمر». سیری در ایران. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  11. «معرفی شهرستان - اداره میراث فرهنگی شهرستان بردسکن». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴.
  12. ««گندم‌بر»، قابلیت تبدیل شدن به دهکده گردشگری را دارد». ایسنا. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۲۳.
  13. «معرفی شهر کاشمر». شهرداری کاشمر. دریافت‌شده در ۲ اکتبر ۲۰۲۳.
  14. «کاشمر رکورددار فرونشست زمین در کشور». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  15. ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ «سرو کاشمری (کشمری) میراث زرتشت که بریده شد». حقوق نیوز. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  16. کزازی، نامه باستان؛ ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، ۶:‎ ۴٧-۴۸.
  17. ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ فردوسی، «پادشاهی گشتاسپ»، شاهنامهٔ فردوسی، ۵۱۷.
  18. «درخت جاودانگی | دربارهٔ سرو افسانه‌ای «کاشمر» در خراسان که نماد عظمت و سرافزاری ایرانیان بود». شهرآرانیوز. ۱۳ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  19. ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ ۱۹٫۴ ۱۹٫۵ ۱۹٫۶ «ترشیز؛ دروازه ورود اسلام به خراسان». ایکنا. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  20. حسینی، احمد. تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم، انتشارات امید مهر، ۱۳۸۳
  21. پتروشفسکی، ای، پ، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۳۴
  22. دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعرا، ترجمه محمد رمضانی، انتشارات پدیده، ۱۳۶۶
  23. سید محمد علی، سربداران خراسان و مازندران، انتشارات سکه، ۱۳۷۸
  24. امین، سید علینقی، تاریخ سبزوار، به کوشش سید حسن امین، انتشارات دایرةالمعارف ایران‌شناسی، ۱۳۸۱
  25. پتروشفسکی، ای، پ، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۳۴
  26. حسینی، احمد. تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم، انتشارات امید مهر، ۱۳۸۳
  27. حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ جنبس سربداران و دیر جنبش‌های ایران در سده هشتم هجری، انتشارات کومش، ۱۳۷۴
  28. ماسون اسمیت، ج. خروج و عروج سربداران، ترجمه یعقوب آژند، 1361
  29. حسینی، احمد. تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم، انتشارات امید مهر، ۱۳۸۳
  30. «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
  31. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵، جمعیت شهرهای کشور به تفکیک جنس و گروه‌های سنی». درگاه ملی آمار.
  32. نجفیان، آرزو. زبان‌ها و گویش‌های خراسان. تهران: کتاب مرجع، ۱۳۹۴، ص۷.
  33. «صنایع دستی کاشمر؛ نیازمند حمایت و توجه». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  34. Bennett, I.; Aschenbrenner, E.; Parsons, R.D. (1981). Oriental Rugs: Persian. Oriental Rugs. Oriental Textile Press. p. 253. ISBN 978-0-907462-12-5. Retrieved 25 June 2019. Kashmar lies at the edge of the great salt desert about 150 km (100 miles) south-west of Meshed. Under its earlier name of Turshiz its carpets had an indifferent reputation. The change of name occurred under the reign of ...
  35. Carpet Museum of Iran (2001). The indigenous elegance of Persian carpet: a collection from the Carpet Museum of Iran. Andishe Zand Pub. Co. p. 57. ISBN 9789649063034. Retrieved 25 June 2019.
  36. Ford, P.R.J. (1989). The oriental carpet: a history and guide to traditional motifs, patterns, and symbols. Portland House. p. 163. ISBN 978-0-517-67224-2. Retrieved 25 June 2019. The town of Kashmar in Khorassan province, between Meshed and Birjand, weaves carpets in a variety of styles and in a stitch which may also be described as intermediate between Meshed and Birjand. The design shown ...
  37. «رونق دو باره فرش دستباف کاشمر حمایت مسوولان را طلب می‌کند». ایرنا. دریافت‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۳.
  38. «غذای محلی کاشمر، خاطراتی رو به فراموشی!». کاشمری. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  39. «نگاهی به سوغات کاشمر و خواص درمانی آن در روایات». ایکنا. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  40. «سوهان ورقه‌ای و سوهان گل، سوغات کاشمر». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۲۴.
  41. ««کاشمر» شهر کشمش‌های طلایی». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  42. «صادرات ۵۰ درصد کشمش کاشمر به کشورهای اروپایی». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  43. «تولید عرق کاشمر با نشان شیر درآلمان». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  44. «یک نفر دیگر از مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی در کاشمر جان باخت». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  45. «300 لیتر مشروبات الکلی در کاشمر کشف شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  46. «اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر - معرفی شهرستان». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  47. "Climate: Kashmar – Climate graph, Temperature graph, Climate table". Climate-Data.org. Retrieved 17 September 2013.
  48. "World Meteorological Organization Climate Normals for 1991-2020 — Kashmar". National Oceanic and Atmospheric Administration. Retrieved January 1, 2024.
  49. «اماکن تاریخی و گردشگری شهرستان کاشمر میزبان گردشگران نوروزی+تصاویر». ّخبرگزاری تسنیم. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  50. «نگاهی به جاذبه‌های تاریخی و گردشگری کاشمر». ّّایرنا. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  51. «سهم کاشمر در فهرست آثار ثبت شده ملی اندک است». ایسنا. ۷ آذر ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۲۱.
  52. «پرونده امامزاده سید مرتضی در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  53. «پرونده ثبتی مسجد جامع کاشمر در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  54. «پرونده ثبتی یخچال قدیمی کاشمر در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  55. «پرونده ثبتی امامزاده سیدحمزه کاشمر در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  56. «پرونده ثبتی آرامگاه سید حسن مدرس در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  57. «پرونده ثبتی آرامگاه سید اسماعیل نبوی در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  58. «پرونده مسجد حاجی جلال در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  59. «پرونده ثبتی خانه احمد پناه در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  60. «پرونده ثبتی آرامگاه افتخارالتجار در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  61. «پرونده ثبتی مدرسه حاج سلطان العلما در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  62. «پرونده ثبتی کاروانسرای امین التجار در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  63. «پرونده ثبتی آسیاب‌های آبی طلاآباد در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  64. «پرونده ثبتی قلعه ریگ در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  65. «پرونده ثبتی آب‌انبار فروتقه در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  66. «پرونده ثبتی آسیاب‌آبی جردوک در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  67. «فهرست آثار ثبتی - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  68. «پرونده ثبتی تپه جن در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  69. «پرونده ثبتی قلعه کهنه در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  70. «پرونده ثبتی محوطه دزد در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  71. «پرونده ثبتی قبرستان دشت طلاآباد در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲.
  72. ۷۲٫۰ ۷۲٫۱ ۷۲٫۲ «آثار تاریخی کاشمر - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۳.
  73. «کاشمر شهری برای گردشگری». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  74. «مرمت آب انبار حاجی نظام کاشمر». خبرگزاری صدا و سیما. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۸ سپتامبر ۲۰۲۱.
  75. ۷۵٫۰ ۷۵٫۱ ۷۵٫۲ «مناطق ویژه گردشگری - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  76. «درخت سرو ۵۵۰ ساله کاشمر ثبت ملی شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  77. «سفر به ۲۵۰۰ سال تاریخ». ایسنا. دریافت‌شده در ۸ اوت ۲۰۲۳.
  78. «مزار پیران در آبادی‌های کاشمر نیازمند بستری برای توسعه صنعت توریسم». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  79. «معادن کاشمر مهم‌ترین زیستگاه قوچ و میش اوریال را تهدید می‌کند». اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۸ اوت ۲۰۲۳.
  80. «منطقه 'پیرعلیا' در کاشمر پذیرای 1500 گردشگر و مسافر نوروزی بود». ایرنا. دریافت‌شده در ۸ اوت ۲۰۲۳.
  81. «200 اثر در موزه شهید مدرس نگهداری می‌شود». ایرنا. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  82. ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ «فرودگاه شهید مدرس ۱۴ سال خاک می‌خورد». تین نیوز. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  83. «درآمد پائین مهم‌ترین مشکل رانندگان حمل و نقل درون‌شهری در کاشمر». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴.
  84. «معاون ناجا از فرودگاه سبک کاشمر بازدید کرد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۳۱ می ۲۰۲۰.
  85. «دانشکده پرستاری کاشمر نیازمند تأمین و تکمیل اعضای هیئت علمی است». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۲۳.
  86. «رئیس دانشگاه پیام نور واحد کاشمر: رفع کمبودهای موجود دانشگاه نیازمند توجه جدی مسئولان است». ایسنا. دریافت‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۲۳.
  87. «دانشجویان دانشگاه آزاد کاشمر در 34 رشته تحصیل می‌کنند». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۳.
  88. «موسسه جهاددانشگاهی کاشمر پیشتاز در کشور». ایسنا. دریافت‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۲۳.
  89. «جمعیت دانشجویی مرکز آموزش عالی کاشمر چهار رقمی شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۲۳.
  90. «تنها کتابخانه منطقه محروم کاشمر ناامن است». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  91. «حضور امام جمعه کاشمر خراسان رضوی در کتابخانه امام خمینی (ره)». لیزنا. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  92. «کتابخانه شهید آیت‌الله مدرس (ره) کاشمر تجهیز شد». خبرگزاری تسنیم. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  93. ۹۳٫۰ ۹۳٫۱ ۹۳٫۲ ۹۳٫۳ «مراکز اقامتی کاشمر - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  94. «افتتاح اقامتگاه بومگردی "رمضان بیک" در روستای قوژد». خبرگزاری صدا و سیما. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  95. «افتتاح اقامتگاه بوم‌گردی در روستای فروتقه کاشمر». میراث آریا. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  96. ۹۶٫۰۰ ۹۶٫۰۱ ۹۶٫۰۲ ۹۶٫۰۳ ۹۶٫۰۴ ۹۶٫۰۵ ۹۶٫۰۶ ۹۶٫۰۷ ۹۶٫۰۸ ۹۶٫۰۹ «اطلاعات خدمات سفر شهرستان کاشمر - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر» (PDF). اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳.
  97. «گنجایش بیمارستان شهید مدرس کاشمر تکمیل شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۱۴ دسامبر ۲۰۲۳.
  98. «بزرگ‌ترین بلوک زنان و زایمان شرق کشور در کاشمر افتتاح شد». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  99. «پروژه آبرسانی به جنگل امامزاده سید مرتضی پس از خشک شدن 30 درصد آن اجرا شد». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۲۳.
  100. «عملیات عمرانی بزرگ‌ترین پارک خطی شرق کشور به پایان رسید». ایسنا. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۲۳.
  101. «این سینما در کاشمر غوغا کرده‌است | مگر در این سینما چه فیلمی اکران شده‌است؟». همشهری‌آنلاین. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴.
  102. «تنها سینمای کاشمر در آتش سوخت». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴.
  103. «هیچ‌گونه سندی برای آینده‌نگاری بحران‌های پیش رو در کاشمر وجود ندارد». ایسنا. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  104. «فرودگاه شهید مدرس ۱۴ سال خاک می‌خورد». تین نیوز. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  105. «خواب مرگبار جاده شادمهر- کاشمر، ۱۵ ساله شد». قدس آنلاین. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳.
  106. «Significant Earthquake: IRAN: KASHMAR». مرکز داده ژئوفیزیک ملی. ۲۵ سپتامبر ۱۹۰۳. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۱.
  107. «Exclusive: Iran hijacked US drone, says Iranian engineer». Christian Science Monitor. شاپا 0882-7729. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۰.
  108. Staff, the CNN Wire (2011-12-12). "Obama says U.S. has asked Iran to return drone aircraft". CNN (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-10.
  109. Mungin, Lateef (2013-02-07). "Iran claims released footage is from downed U.S. drone". CNN (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-10.
  110. «جلوگیری از ورود آمریکایی‌ها به کاشمر». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۱ فوریهٔ ۲۰۲۴.

منابع

  • لغت‌نامه دهخدا
  • فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۹
  • اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص۱۰۷.
  • هاشم جوادزاده، ۱۳۸۰، کتاب خراسان، ص ۱۵۲–۱۵۰، کانون آگهی ایران نوین
  • میرزا عبدالرحمن مدرس – تاریخ علمای خراسان – تصحیح محمدباقر ساعدی خراسانی - نشر دیانت مشهد
  • دانشوران خراسان - غلامرضا ریاضی - کتابفروشی باستان - مشهد - ۱۳۳۶
  • سفرنامه خراسان و کرمان
  • محمدرضا خسروی (۱۳۷۶تاریخ کاشمر)، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ص. ۱۵۸، شابک ۹۶۴-۴۳۴-۰۰۷-۸
  • ایرج سعادتمند توندری (۱۳۸۴ترشیز ۱ - (نگاهی به تاریخ و جغرافیای شهرستان کاشمر)، مشهد: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی ضریح آفتاب
  • چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، تهران: سازمان گیتاشناسی، ۱۳۷۴خ
  • اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: سازمان گیتاشناسی، ۱۳۸۳خ، ص۱۰۶