سید علی خامنهای
سید علی حسینی خامنهای (زادهٔ ۲۹ فروردین ۱۳۱۸) مرجع تقلید شیعی دوازده امامی و دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران است. او طبق اصول ۱۰۷ و ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران عالیترین مقام کشور و فرمانده کل نیروهای مسلح محسوب میشود. او همچنین امام جمعهٔ تهران است و ریاست بنیاد دائرةالمعارف اسلامی را بر عهده دارد.
خامنهای از ۴ سالگی در مکتبخانه شروع به تحصیل کرد. سپس به دبستان رفت و پس از پایان تحصیلات ابتدایی وارد حوزهٔ علمیه شد. تحصیلات کلاسیک را تا سال دوم متوسطه ادامه داد. او تحصیلات حوزوی خود را در حوزههای علمیهٔ مشهد، نجف و قم فرا گرفت. حدود ۱۸ سال داشت که از سید محمدهادی میلانی اجازه روایت را کسب کرده بود. خامنهای در نوجوانی با سید مجتبی نواب صفوی طلبه و بنیانگذار و رهبر جمعیت فدائیان اسلام آشنا شد. به گفتهٔ خودش اولین جرقههای انگیزش انقلابی اسلامی را نواب صفوی در وی به وجود آورد. او در سال ۱۳۳۶ ه.ش با سید روحالله خمینی دیدار کرد. آشنایی و دیدار با خمینی باعث تقویت روحیهٔ انقلابی خامنهای شد. او در راستای اهدافِ نهضت خمینی، به فعالیتهای ضد حکومت پهلوی ادامه داد و در جریان این مبارزات، حکومت پهلوی شش بار او را بازداشت کرد. در سال ۱۳۵۶ه.ش ژاندارمری او را به مدت سه سال به ایرانشهر تبعید کرد که با اوجگیری اعتراضات مردمی در سال ۱۳۵۷ه.ش این حکم بیاثر شده و سپس به تهران بازگشت.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ ه.ش ایران، خامنهای عضوی از شورای انقلاب، امام جمعه تهران، و معاون وزیر دفاع شد. پس از آن، یک دوره نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی و دو دوره رئیسجمهور ایران شد. در دوران ریاستجمهوری خامنهای رئیس شورای عالی پشتیبانی جنگ و اولین رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین نائب رئیس اول شورای بازنویسی قانون اساسی بود. بعد از مرگ روحالله خمینی در سال ۱۳۶۸ ه.ش مجلس خبرگان او را به عنوان دومین رهبر ایران انتخاب کرد. او از سال ۱۳۷۳ ه.ش به عنوان یکی از مراجع تقلید شیعیان مورد قبول جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اعلام شده اما برخلاف عرف، تاکنون به جای انتشار توضیح المسائل، تنها به انتشار استفتائات اکتفا کردهاست.
نام خامنهای در سال ۲۰۱۵ میلادی از سوی فوربز در رتبهٔ ۱۸ فهرست قدرتمندترین افراد جهان قرار گرفت. اکبر گنجی در مجلهٔ فارن افرز مینویسد که خامنهای از زمان رهبر شدنش تاکنون، از راههای متفاوتی برای افزایش نفوذش در بخشهای مختلف نظام ایران پس از انقلاب استفاده کردهاست. خامنهای در دوره رهبری خود با امواج اعتراضی گستردهای از جمله اعتراضات دانشجویی ۱۳۷۸، اعتراضات جنبش سبز در سالهای ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ ه. ش، اعتراضات دی ۱۳۹۶ ه. ش، اعتصابات ۱۳۹۷–۱۳۹۸ ه. ش، اعتراضات آبان و دی ۱۳۹۸ ه.ش مواجه شدهاست. خبرنگاران، وبلاگنویسان و دیگر افراد در ایران به جرم توهین به او محاکمه و به مجازاتهایی مانند زندان و شلاق محکوم شدهاند و برخی از آنها نیز در زندان درگذشتند. همهگیری کووید-۱۹ در دوره حاکمیتش اتفاق افتاد که او آن را احتمال «حمله بیولوژیکی» توصیف و واردات واکسن آمریکایی و انگلیسی به ایران را ممنوع کرد.
در ژوئن ۲۰۱۹ ایالات متحده آمریکا، خامنهای و دفتر او را تحریم کرد.[۱][۲][۳]
نام و تبار
جد بزرگ خامنهای، سید محمد حسینی تفرشی، از سلسله سادات افطسی است. شجرهٔ وی به سلطان سید احمد میرسد که با پنج واسطه از اخلاف علی بن الحسین، امام چهارم شیعیان، است. جدش سید حسین خامنهای در خامنه به دنیا آمد و در حوزهٔ علمیهٔ نجف، در زمرهٔ فقها و مدرسان آن حوزه و از علمای طرفدار جنبش مشروطه ایران بود. پدرش، سید جواد خامنهای از علما و مجتهدان عصر خود بود و از محمدحسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی اجازه اجتهاد داشت.[۴]
سید هاشم نجفی میردامادی، پدربزرگ مادری خامنهای، مفسر قرآن و امام جماعت مسجد گوهرشاد بوده که در زمان رضاشاه به علت اعتراض به کشتار مردم در واقعه مسجد گوهرشاد، به سمنان تبعید میشود. به گفته علیاکبر ولایتی در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سلسلهٔ نسب خامنهای از سوی مادر به جعفر صادق، امام ششم شیعیان، میرسد.[۵] بنا به گفتهٔ مراد ویسی در رادیو فردا، پدر بزرگ مادری او، زاده و بزرگشدهٔ نجف و دانشآموختهٔ حوزهٔ علمیهٔ نجف و نیز از سادات میردامادی اصفهانی و مشخصاً نجفآبادی بود. او حدوداً در ۴۰ سالگی به ایران مهاجرت کرد و در مشهد به تبلیغات مذهبی و تحصیل و تدریس و نوشتن کتابهای اسلامی مشغول بود. وی سالیان بسیار امام جماعت مسجد گوهرشاد بود و به تفسیر قرآن اشتغال داشت و کتاب تفسیر قرآن خلاصةالبیان را نوشت. او در زمان کشف حجاب در حکومت رضاشاه در مسجد گوهرشاد مبارزاتی کرد و پس از مخالفت با این طرح به سمنان تبعید شد.[۶]
دوران کودکی تا پیش از ریاست جمهوری
سرگذشت در سالهای ابتدایی
ولادت و کودکی
ید علی حسینی خامنهای ۲۹ فروردین ۱۳۱۸ ه.ش در مشهد متولد شد. تاریخ تولد او در شناسنامه ۲۴ تیرماه ۱۳۱۸ ه.ش ثبت شدهاست که با ۱۶ ژوئیهٔ ۱۹۳۹ میلادی برابر است، اما خود او تاریخ صحیح زادروزش را ۲۹ فروردین همان سال میداند.[۷] او از دوران کودکی در خانوادهای فقیر پرورش یافت. بنابر گزارش خود او از دوران کودکیاش این دوران در فقر گذشت و تا حدود پنج سالگی در خانهای نسبتاً کوچک در محلهای فقیرنشین در مشهد ساکن بود که فقط یک اتاق و یک زیرزمین داشت. بعدها جمعی از ارادتمندان به سید جواد خامنهای زمین کوچکی را در کنار آن خانه خریداری و هدیه کردند و خانهاش دارای سه اتاق شد.[۸] او تحصیل را از چهار سالگی به همراه سید محمد، برادر بزرگش در مکتبخانه و با فراگیری قرآن آغاز کرد و پس از مدتی دورهٔ دبستان را در نخستین مدرسهٔ اسلامی مشهد، به نام «دارالتعلیم دیانتی» گذراند.[۹] در همین روزها، یادگیری قرائت و تجوید قرآن را نزد برخی قاریان قرآن مشهد آغاز کرد.[۱۰]
تحصیلات حوزوی
خامنهای با علاقه شخصی و تشویق والدین، همزمان با تحصیل در کلاس پنجم دبستان، تحصیلات مقدماتی حوزوی را در مدرسهٔ سلیمانخان مشهد آغاز کرد. وی بخشی از مقدمات را نزد پدرش آموخت. به اعتقاد وی تحصیلش در مدرسه سلیمان خان در سالهای اول دهه ۱۳۳۰ ه.ش که همزمان با حضور نواب صفوی در مشهد بود، تأثیر زیادی در آینده سیاسی او داشت.[۱۱] او ادامه تحصیلاتش را در مدرسهٔ نواب گذراند و دورهٔ سطح را در آنجا به پایان رساند. او همچنین همزمان با تحصیلات حوزوی، دورهٔ دبیرستان را تا سال دوم متوسطه ادامه داد.[۱۲]
خامنهای معالم الاصول را نزد سید جلیل حسینی سیستانی، شرح لمعه را نزد پدر و میرزا احمد حسینی سیستانی، فرائدالاصول، مکاسب و کفایه الاصول را نیز نزد پدر و هاشم قزوینی آموخت. در سال ۱۳۳۴ ه.ش در درس خارج فقه سید محمدهادی میلانی حاضر شد. وی در سال ۱۳۳۶ ه.ش طی سفر کوتاهی همراه خانواده به نجف رفت و در دروس مدرسانِ بنام حوزه علمیه نجف، ازجمله سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، سید محمود شاهرودی، میرزا باقر زنجانی و میرزا حسن بجنوردی شرکت کرد؛ ولی به دلیل عدم تمایل پدرش برای اقامت در نجف، به مشهد بازگشت. در همین سال و پیش از رفتن به قم، محمدهادی میلانی به او اجازه روایت داد.[۱۳]
سید علی خامنهای، در اواخر سال ۱۳۳۷ ه.ش در ۱۹ سالگی به قم رفت. در هنگام ورودش به حوزه علمیه قم در مدرسه حجتیه مستقر شد و حجره گرفت.[۱۴]دوران اقامتش در قم با شرکت در درس استادانی همچون سید حسین بروجردی، سید روحالله خمینی، مرتضی حائری یزدی و سید محمد محقق داماد در فقه و اصول و سید محمدحسین طباطبایی در فلسفه گذشت.[۱۵] و بیشتر وقتش در این دوره را به تحقیق، مطالعه و تدریس میگذراند و در مجموع پنج سال بین سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۳ ه.ش را در قم ماند.[۱۶]در سال ۱۳۴۳ ه.ش با نابینا شدن یکی از چشمان پدرش به دلیل آبمروارید، برای کمک به پدر به مشهد بازگشت و در آنجا بار دیگر در جلسات درس سید هادی میلانی حضور یافت که تا ۱۳۴۹ ه.ش تداوم داشت.[۱۷]
سرگذشت در تحولات پیش از انقلاب اسلامی
سابقه کنشهای سیاسی وی برگرفته از سابقه خاندان اوست که زمینهای سیاسی و مذهبی را فراهم ساخته بودند. اولین بارقه برای ورود وی به فعالیت سیاسی با دیدن سید مجتبی نواب صفوی در مشهد آغاز شدهاست.[۱۸] تنها دیدار او با نواب صفوی در سال ۱۳۳۱ ه.ش و در پی سفر نواب به مشهد و سخنرانی او در مدرسهٔ سلیمان خان بودهاست.[۱۹]خامنهای دربارهٔ این دیدار میگوید: «همان وقت جرقههای انگیزش انقلاب اسلامی به وسیله نواب صفوی در من به وجود آمد و هیچ شکی ندارم که اولین آتش را مرحوم نواب در دل ما روشن کرد.[۲۰]
سیدعلی خامنهای خود را از شاگردان فقهی، اصولی، سیاسی و انقلابی سید روحالله خمینی میداند. گرچه اولین دیدار وی با روحالله خمینی در سال ۱۳۳۶ ه.ش صورت پذیرفت اما شخصیت سیاسی خمینی در جریان طرح انجمنهای ایالتی و ولایتی برای او هویدا شد. خامنهای در سال ۱۳۴۱ ه.ش در جریان لایحهٔ انجمنهای ایالتی و ولایتی به نهضت خمینی پیوست و مبارزه با حکومت پهلوی میپردازد. علی اکبر ولایتی وی را از نخستین افرادی میداند که قبل از قیام پانزده خرداد سال ۱۳۴۲ با خمینی همراه شد. در بهمن ۱۳۴۱ ه.ق پس از همهپرسی آن لایحهٔ، سید علی خامنهای و برادرش سید محمد مأمور رساندن گزارش محمدهادی میلانی به خمینی در قالب نامه در مورد واکنش مردم مشهد به این همهپرسی شدند. از این پس، خمینی وظیفه رساندن پیامهایش به روحانیون خراسان و مردم مشهد را به خامنهای محول کرد. این پیامها شامل ترسیم خطمشی مبارزه بود. در یکی از این پیامها، از علما و روحانیون خواسته بود تا از روز هفتم محرم، واقعهٔ مدرسهٔ فیضیه را بازگو کنند تا رفتار رژیم پهلوی با مخالفان برای مردم تبیین شود.[۲۱]
فعالیتهای سیاسی و بازداشتها
خامنهای در منابر و مجالس برخی شهرهای خراسان همچون بیرجند، دربارهٔ مسائلی همچون «یورش به مدرسه فیضیه» و «سلطه اسرائیل بر جوامع اسلامی» سخنرانی میکرد. به دنبال این سخنرانیها حکومت پهلوی وی را برای اولین بار در ۱۲ خرداد ۱۳۴۲ ه.ش در بیرجند توسط شهربانی بازداشت و زندانی کرد.[۲۲] با تظاهرات ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ه.ش او را از بیرجند به مشهد منتقل و تحویل بازداشتگاه نظامی کردند. مدت حبس او در این بازداشت ۱۰ روز عنوان شدهاست. وی پس از آزادی اول از زندان، با حضور در جلساتی که در منزل سید هادی میلانی به منظور تداوم نهضت خمینی در غیاب وی — که در حصر به سر میبرد — تشکیل شد، ارتباط خود را با میلانی حفظ کرد و پس از مدتی راهی قم میشود و در آنجا فعالیتهای سیاسیاش را ادامه میدهد. وی به طرفداری از سیدمحمود طالقانی، یدالله سحابی و مهدی بازرگان، که به دلیل حمایت از سید روحالله خمینی زندانی بودند، تلگرافی برای این افراد میفرستد. او طلاب خراسانی را برای اعتراض به حصر خمینی رهبری کرد و نامهای به حسنعلی منصور — نخستوزیر وقت — نوشت.[۲۳]
بازداشت دوم او مربوط به سفرش به زاهدان است. وی در دی ۱۳۴۲ ه.ش با عدهای از دوستانش به کرمان رفت و پس از سه روز توقف در کرمان و سخنرانی و دیدار با عالمان و طلاب شهر، عازم زاهدان شد. در آن جا نیز به دلیل سخنرانیها و فعالیت سیاسی، مجدد توسط شهربانی بازداشت و در ۱۲ بهمن تحویل ساواک شد و از آنجا به زندان قزلقلعه در تهران منتقل شد.[۲۴] خامنهای اسفند همان سال با قرار التزام به عدم خروج از تهران آزاد میشود و تا پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ همواره تحت کنترل نیروهای امنیتی حکومت پهلوی وقت قرار داشت.[۲۵]
در پاییز ۱۳۴۳ ه.ش پس از بازگشت به مشهد، در کنار مراقبت از پدر فعالیت سیاسی خویش را ادامه داد. در ۲۹ بهمن ۱۳۴۳ ه.ش به تبعید سید روحالله خمینی در ضمن نامهای خطاب به امیر عباس هویدا اعتراض کرد. وی به همراه روحانیونی چون عبدالرحیم ربانی شیرازی، محمد حسینی بهشتی، علی فیض مشکینی، احمد آذری قمی، علی قدوسی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خامنهای و محمدتقی مصباح یزدی گروه یازده نفرهای را شکل دادند که فعالیتشان مبارزه با حکومت پهلوی بود. این گروه که به عنوان اولین تشکیلات سرّی حوزهٔ علمیهٔ قم شناخته میشود، در اواخر سال ۱۳۴۵ ه.ش توسط ساواک کشف شد و خامنهای نیز به همین دلیل مورد تعقیب قرار گرفت. در همین دوران خامنهای به ترجمه کتاب آینده در قلمرو اسلام اقدام کرد. ساواک این کتاب را توقیف میکند ولی نمیتواند او را بازداشت کند. مدتی پس از آن، او امامت مسجد امیرالمؤمنین را بر عهده گرفت. وی همچنین در بهار سال ۱۳۴۹ ه.ش سلسله جلساتی را برگزار کرد که ایده مبارزاتی آن مبتنی بر تدوین جهان بینی و ایدئولوژی اسلامی بودهاست. با دستگیری سید حسین قمی و اعتراض خامنهای، ساواک در چهارده فروردین ۱۳۴۶ ه.ش وی را در مراسم تشییع مجتبی قزوینی برای سومین بار دستگیر میکند. او تا ۲۶ تیرماه همان سال را در بازداشت سپری کرد.[۲۶]
در پی کشتهشدن سید محمدرضا سعیدی در ۲۰ خرداد ۱۳۴۹ ه.ش توسط ساواک که از مهمترین مروجین مرجعیت خمینی در آن مقطع بود، خامنهای تلاش کرد به همراه شمار دیگری اعتراضات مردمی به کشته شدن وی را به نفع مبارزه هدایت کند. بر اثر همین فعالیتها بود که عدهای از طلاب دست به تهیه و انتشار اعلامیههایی در حمایت از خمینی و انتقاد از حکومت پهلوی و ساواک زدند. به دنبال این فعالیتها و با گسترش اعتراضها و مبارزهها، ساواک در ۲ مهر ۱۳۴۹ ه.ش خامنهای را برای بار چهارم دستگیر، و تا ۲۱ دی ماه آن سال در زندان لشکر خراسان در بازداشت نگهداشت.[۲۷] وی پس از آزادی از این حبس، مجدد سخنرانیهایی در مخالفت با حکومت در هیئت انصار الحسین تهران ایراد کرد. خامنهای در نهم شهریور ۱۳۴۹ ه.ش به عنوان سرپرست گروه امداد راهی مناطق زلزله زده جنوب خراسان و فردوس میشود. وی در این مدت نیز به فعالیت تبلیغی و سیاسی خویش ادامه میدهد.[۲۸]
خامنهای در سال ۱۳۵۰ ه.ش به درخواست سید محمود طالقانی سخنرانیهایی در مسجد هدایت تهران، که مورد توجه دانشجویان و جوانان مبارز بود، انجام داد. به مناسبت مخالفتها با جشنهای ۲۵۰۰ ساله از سوی خمینی، ساواک نسبت به فعالیت روحانیون مبارز بسیار حساس شد. به همین جهت خامنهای در مرداد ۱۳۵۰ ه.ش به ساواک مشهد احضار، و مدتی در زندان لشکر خراسان بازداشت شد. او پس از آزادی، فعالیتهای خود را ادامه داد و در همان سال دو بار دیگر نیز بازداشت شد؛ یک مرتبه در آبان که بازداشت کوتاهمدتی در زندان لشکر خراسان بود. و دیگر بار در ۲۱ آذر که با اتهام اقدام برضد امنیت داخلی به ۳ ماه حبس محکوم شد.[۲۹]
در خلال سالهای ۱۳۵۰–۱۳۵۳ ه.ش درسهای تفسیر و ایدئولوژی سید علی خامنهای در سه مسجد کرامت و امام حسن و میرزا جعفر در مشهد تشکیل میشد. این فعالیتها موجب شد که در دی ماه ۱۳۵۳ ه.ش ساواک خانهاش در مشهد را تفتیش کند، او را دستگیر و بسیاری از یادداشتها و نوشتههایش را ضبط کند. خامنهای در فروردین ۱۳۵۲ ه.ش برای تبلیغ عازم نیشابور میشود و جلساتی را در مساجد آن شهر برگزار میکند. در خرداد ۱۳۵۲ ه.ش جلسات تفسیر وی را ساواک در مسجد امام حسن و منزل وی تعطیل میکند. در آذر ۱۳۵۲ ه.ش به دعوت بانی و واقف مسجد کرامت مشهد، فعالیت خود را در آنجا دنبال میکند ولی ساواک او را بازداشت میکند. در آبان ۱۳۵۳ ه.ش به دعوت محمد مفتح به سخنرانی در مسجد جاوید تهران میپردازد. وی در دی ماه ۱۳۵۳ ه.ش دوباره بازداشت میشود و به زندان کمیته مشترک ضد خرابکاری در تهران منتقل میشود. بنابر گفته وی، دشوارترین و سختترین دوران حبس برای او همین دوران بودهاست. در نهایت وی در ۲ شهریور ۱۳۵۴ ه.ش از زندان آزاد شد.[۳۰] پس از آزادی از زندان به مشهد بازگشت و مجدد به فعالیتهای سیاسی خود ادامه داد، اما دیگر امکان تشکیل کلاسهای سابق به او دادهنشد.[۳۱] خامنهای دربارهٔ پنجمین بازداشت خویش توسط ساواک مینویسد:[۳۲]
از سال ۱۳۴۸ ه.ش زمینهٔ حرکت مسلحانه در ایران محسوس بود. حساسیت و شدت عمل دستگاههای جاری رژیم پیشین نیز نسبت به من، که به قرائن دریافته بودند چنین جریانی نمیتواند با افرادی از قبیل من در ارتباط نباشد، افزایش یافت. سال ۱۳۵۰ ه.ش مجدداً و برای پنجمین بار به زندان افتادم. برخوردهای خشونتآمیز ساواک در زندان آشکارا نشان میداد که دستگاه از پیوستن جریانهای مبارزهٔ مسلحانه به کانونهای تفکر اسلامی بهشدت بیمناک است و نمیتواند بپذیرد که فعالیتهای فکری و تبلیغاتی من در مشهد و تهران از آن جریانها بیگانه و بهکنار است. پس از آزادی، دایرهٔ درسهای عمومی تفسیر و کلاسهای مخفی ایدئولوژی و… گسترش بیشتری پیدا کرد.
بازداشت آخر و تبعید
با درگذشت سید مصطفی خمینی، مبارزات جدی تر شد. رژیم پهلوی هم در واکنش به این فعالیتها، بهرغم اعلام سیاست فضای باز سیاسی، به سرکوب مبارزان پرداخت. به دنبال اجرای این سیاست، برخی از مبارزان سرشناس به تبعید محکوم شدند که خامنهای هم جز آنان بود. در اواخر سال ۱۳۵۶ ه. ش، نیروهای امنیتی پهلوی وی را دستگیر و از سوی کمیسیون امنیت اجتماعی خراسان به مدت ۳ سال به ایرانشهر تبعید شد.[۳۳] وی تا اواخر دوران حکومت پهلوی، به سبب ممانعتی که از خروج وی برای زیارت عتبات عالیات و دیدار با سید روحالله خمینی صورت گرفت از خروج از کشور منع شد.[۳۴]
ودر اواسط سال ۱۳۵۷ ه.ش با اوجگیری مبارزات انقلاب ایران، از تبعیدگاه آزاد شده به مشهد بازگشت.[۳۵] به سبب فعالیتهای مبارزاتی و سیاسی در مسجد آل رسول ایرانشهر و رفت و آمد قشرهای مختلف به منزل وی شدیداً نیروهای امنیتی وی را تحت نظر داشتند. به دنبال کشتار مردم در ۱۹ فروردین ۱۳۵۷ ه.ش در یزد، نامهای در محکومیت این حرکت منتشر کرد که در سراسر کشور به صورت اعلامیه پخش شد.[۳۶] در ۲۸ تیر ماه ۱۳۵۷ ه.ش در پی اعتراض طلاب حوزه علمیه مشهد به تبعید سید علی خامنهای، مأموران انتظامی این حرکت را سرکوب کردند.[۳۷]
به نظر ولایتی در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، فعالیتهای انقلابی و مردمی خامنهای سبب آن شد که محل تبعید وی به جیرفت تغییر یابد. بر همین اساس خامنهای در ۲۲ مرداد به جیرفت تبعید شد و در آنجا نیز به فعالیت خود بر ضد حکومت پهلوی ادامه داد و سخنرانیهایی در مسجد جامع ایراد کرد از جمله سخنرانی که در پانزدهم شهریور ۱۳۵۷ ه.ش صورت گرفت. وی علاوه بر نوشتن نامه به سید علیمحمد دستغیب پیرامون حوادث کشور و مبارزه با حکومت پهلوی، راهکارهایی نیز ارائه میداد. وی در همین دوره برای فعالیت مبارزاتی علیه حکومت مخفیانه راهی کهنوج شد.[۳۸]
در اول مهر ۱۳۵۷ ه.ش از کهنوج راهی مشهد شد و روند ساماندهی امور انقلابی و مبارزه را ادامه داد. در هنگام اقامت سید روحالله خمینی در فرانسه، اقامت وی را عاملی برای پدید آمدن موجی از امید و تصمیم در دل مردم دانست و در نهایت خواستار بازگشت خمینی از فرانسه بود.[۳۹] هنگام اقامت در مشهد فعالیت مبارزاتی وی شدت بیشتری به خود گرفت و سخنرانیهایی افشاگرانه را ایراد مینمود. خمینی نیز با وی در ارتباط بود و خواستار ملاقات با وی و صدوقی شد. خامنهای در یک سخنرانی که در ورزشگاه سعدآباد مشهد ایراد کرد خواستار بازگشت خمینی شد. به خاطر تشدید فعالیتهای سیاسی در مشهد، قوچان، شیروان و بجنورد بار دیگر مأموران امنیتی وی را دستگیر کردند. از وی در اسناد ساواک به عنوان یکی از پرچمداران برجسته انقلاب در خراسان نام بردهاند. در خطبه شب عاشورا در حرم امام رضا، بر خلاف سنت قبلی که دعایی برای محمدرضا پهلوی خوانده میشد وی خطبه را به نام سید روحالله خمینی خواند و تظاهرات روز عاشورا در مشهد را نیز ساماندهی کرد. وی همچنین از جمله افراد معترض و متحصن به حمله مأموران حکومتی وقت به بیمارستان شاهرضای مشهد بود. وی همچنین در تظاهراتی که برای همراه ساختن کارکنان استانداری خراسان در جلوی جمعیت حضور داشت و سعی کرد تا از کشتار مردم در ۱۰ دی ماه ۱۳۵۷ ه.ش جلوگیری به عمل آورد. در ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ ه.ش با فرمان خمینی به عنوان یکی از اعضای شورای انقلاب اسلامی انتخاب شد لذا مشهد را ترک کرد و راهی تهران شد. وی پس از استقرار در مدرسه رفاه در آغاز پیروزی انقلابی اسلامی ایران، مسئول کمیته تبلیغات برای استقبال از خمینی بود. وی همچنین در تحصنها و نشر اعلامیه و قطعنامههایی که علیه بسته شدن فرودگاه مهرآباد توسط بختیار، صادر شده بود، نقشی بسیار پر رنگ داشت. محل این تحصنها عمدتاً دانشگاه تهران بود. وی پس از آن عمدتاً مسئول کمیته دفتر تبلیغات سید روحالله خمینی بود و انتشار نشریهای به نام او را بر عهده گرفت و در آن نیز مقالاتی نگاشت.[۴۰]
سرگذشت در سالهای آغازین انقلاب اسلامی
سرانجام، روحالله خمینی در ۲۳ دی ماه ۱۳۵۷ ه.ش شورای انقلاب اسلامی ایران را برای راهبری انقلاب تأسیس کرد و روز بعد از آن محمدرضا شاه از کشور خارج شد. با خروج شاه و عدم موفقیت دولت شاپور بختیار، خمینی در ۱۲ بهمن از تبعید در فرانسه به ایران بازگشت و با اعلام بیطرفی ارتش در ۱۵ بهمن، دولت موقت ایران به نخستوزیری مهدی بازرگان شکل گرفت. در نهایت در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انقلاب به پیروزی رسید.[۴۱]
شورای انقلاب
یکی از نخستین عرصههای نقشآفرینی خامنهای در جمهوری اسلامی، عضویت و فعالیت در شورای انقلاب بود. این شورا به دستور روحالله خمینی از اوایل آبان ۱۳۵۷ ه.ش شکل گرفت و اعضای آن توسط او بهتدریج انتخاب شدند، و به صورت رسمی در ۲۲ دی ۱۳۵۷ ه.ش تشکیل گردید.[۴۲] سید علی خامنهای در اواخر دی ماه به پیشنهاد مرتضی مطهری در این جلسات حضور پیدا کرد.[۴۳]شورا در این مقطع، مسئول تصمیمگیریهای مهم از جملهٔ مذاکره با مقامات حکومت پهلوی و مقامات کشورهای خارجی بود.[۴۴]
بهرغم تغییر چندینباره ترکیب اعضای شورای انقلاب در ادوار چهارگانهٔ آن تا پایان فعالیتش در ۲۹ تیر ۱۳۵۹ ه.ش خامنهای عضو ثابت آن باقی ماند.[۴۵] با ادغام دولت موقت و شورای انقلاب در آخر تیر ۱۳۵۸ ه.ش برخی اعضای شورای انقلاب از سوی آن شورا به برخی از وزارتخانهها راه یافتند و از جمله خامنهای به معاونت امور انقلاب وزارت دفاع انتخاب گردید.[۴۶]در این زمان مصطفی چمران وزیر دفاع بود. همچنین وی به عضویت کمیسیون وزرای امنیتی که سرپرستی و مسئولیت کلیهٔ امور انتظامی، نظامی و امنیتی داشت انتخاب شد. از دیگر مأموریتهای او از طرف شورای انقلاب، مسئولیت مرکز اسناد و نیز سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۳ آذر ۱۳۵۸ ه.ش بود. او در ۵ اسفند ۱۳۵۸ ه.ش از مسئولیت سرپرستی سپاه به دلیل نامزدی در انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی استعفا کرد.[۴۷][۴۸]
نمایندگی مجلس
خامنهای پس از نامزدی برای انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۵۸ ه. ش، از سوی ائتلاف بزرگ شامل جامعه روحانیت مبارز تهران، حزب جمهوری اسلامی و چندین سازمان و گروه اسلامی دیگر در انتخابات مجلس شورای اسلامی حمایت شد[۴۹] و در اردیبهشت ۱۳۵۹ ه.ش بعد از فخرالدین حجازی، حسن حبیبی، مهدی بازرگان، علی اکبر معین فر، در حوزهٔ انتخابیهٔ تهران پنجم شد و به اولین دورهٔ مجلس شورای اسلامی راه یافت.[۴۸]
در مجلس، عضو و رئیس کمیسیون امور دفاعی بود.[۵۰] از موضعگیریهای مهم او در طول نمایندگی میتوان به صحبتهای او در موافقت با طرح عدم کفایت سیاسی بنیصدر برای ریاست جمهوری اشاره کرد.[۵۱]با آغاز جنگ ایران و عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ه.ش و به سبب حضور در جبهههای جنگ، در جلسات مجلس شورای اسلامی کمتر حضور یافت و پس از جراحت شدید در ۶ تیر ۱۳۶۰ ه.ش در موارد معدود در آن حاضر شد. با انتخاب شدن در انتخابات ریاست جمهوری مهر ۱۳۶۰ ه.ش از مجلس خارج شد.[۵۲]
امامت نماز جمعه
سید علی خامنهای از ۲۴ دی ۱۳۵۸ ه.ش به عنوان امام جمعه تهران توسط سید روحالله خمینی منصوب شد.[۵۳] دوران امامت جمعه او در طول چهل سال گذشته را میتوان به سه دوره تقسیم کرد که در طول این سه دوره، بیش از ۲۴۰ بار به اقامه نماز پرداختهاست. اولین دوره، از ۲۸ دی ۱۳۵۸ ه.ش تا ترور او در ۶ تیر ۱۳۶۰ ه.ش ادامه داشت. دوره دوم، چند ماه پس از ترور تا انتخاب او به عنوان رهبر ادامه پیدا کرد.[۵۴]در این دوره در نماز جمعه ۲۴ اسفند ۱۳۶۳ ه.ش که به امامت او بود بمبگذاری شد و طی آن ۱۴ نفر کشته و ۸۸ تن زخمی شدند.[۵۵]دوره سوم، امامت او از دوران رهبری تا کنون است. نماز جمعه ۲۷ خرداد ۱۳۹۸ ه.ش اولین نماز جمعه او از بهمن ۱۳۹۰ ه.ش به بعد است.[۵۴]
ترور در مسجد ابوذر
خامنهای در ۶ تیر ۱۳۶۰ ه.ش در هنگام سخنرانی هدف ترور قرار گرفت. او در آن زمان نماینده مجلس شورای اسلامی و امام جمعه تهران بود. سوءقصد به خامنهای حدود یک هفته بعد از عزل ابوالحسن بنیصدر از مقام ریاستجمهوری از سوی مجلس صورت گرفت. یک روز بعد از این واقعه، انفجار در مقر حزب جمهوری اسلامی در تهران به کشته شدن شمار زیادی از اعضای این حزب، از جمله سید محمد بهشتی انجامید.[۵۶]
ضبط صوت، که درون آن بمب جاسازی شده بود، در سمت چپ نزدیک به قلب سخنران گذاشته شده بودهاست. یکی از محافظان ضبط صوت را قدری به سمت راست جابهجا میکند و خامنهای هم از میکروفون فاصله میگیرد. پس از چند دقیقه از شروع سخنرانی بمب منفجر میشود. خامنهای به شدت مجروح و بیهوش شد، او را به بیمارستان بهارلو سپس برای مراقبت بیشتر به بیمارستان قلب تهران منتقل کردند. یکی از محافظان میگوید بعد از اینکه خود را به تریبون رساند، دید که روی جداره داخلی ضبط نوشته شده بود «اولین عیدی گروه فرقان به جمهوری اسلامی!». با وجود تلاش پزشکان برای ترمیم پوست دست راست او، دست راست او از کار افتاد.[۵۷]
احمد قدیریان این ترور را کار جواد قدیری و سازمان مجاهدین خلق میداند.[۵۸]ایرج مصداقی ضمن رد وجود عاملی به نام قدیری عامل ترور را از فردی به نام اروج امیرخانزاده، عضو گروه رهروان فرقان، میداند. امیرخانزاده گفته بود که در بنیانگذاری رهروان فرقان با شخص دیگری به نام ایرج افشاری مشارکت کردهاست.[۵۶]
در جنگ ایران و عراق
به گفته علی اکبر ولایتی، خامنهای از نخستین ساعات آغاز جنگ ایران و عراق، در مسائل جنگ به ایفای نقش پرداخت. ساعاتی پس از شروع حمله عراق به ایران اولین اطلاعیه در مورد حمله ارتش عراق به ایران را از رادیو اعلام کرد. در ۵ مهر ۱۳۵۹ ه.ش در جبهههای جنگ حضور یافت تا گزارشی از وضعیت جبههها و امکانات نیروهای ایرانی منطقهٔ مورد حمله نیروهای عراقی تهیه نموده و به سازماندهی نیروها برای مقابله با دشمن کمک کند. بر این اساس راهی جبههٔ جنوب شد و تا اواسط بهار سال ۱۳۶۰ ه.ش در آن جبهه استقرار داشت. پس از آن، در جبههٔ غرب حاضر شد، حضور او در جبههها تمام وقت نبود و برای کارهایی مانند اقامه نماز جمعه به تهران میآمد و برمیگشت. بیشتر وقت او در جبههها برای هدایت، پشتیبانی و طراحی عملیات ستاد جنگهای نامنظم صرف میشد. از اقدامات این ستاد که خامنهای در آن نقش داشت، تشکیل گروههای نظامی مخصوص شکار تانک بود. در پشتیبانی از جبهههای خرمشهر، آبادان و سوسنگرد نقش مؤثری داشت و در تقویت نیروهای نظامی مردمی مثل سپاه و بسیج و تهیهٔ نیازمندیهای فنی و تجهیزاتی آنها نقش بسیاری ایفا نمود. از دیگر تلاشهای وی ایجاد هماهنگی بین سپاه و ارتش در جبههها و عملیات نظامی بود. به فرمان سید روحالله خمینی در ۲۰ مهر ۱۳۵۹ ه.ش شورای عالی دفاع ملی عهدهدار کلیهٔ امور جنگ شد و خامنهای در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ ه.ش نمایندهٔ خمینی در این شورا و نیز سخنگوی آن شد. در این مدت مشاور خمینی در امور و مسائل جنگ نیز بود. خامنهای در عملیات شکستن حصر آبادان حضور مستقیم داشت.[۵۹]
بنا بر ادعای سید ابوالحسن بنیصدر، که در آن زمان فرماندهی کل قوا را بر عهده داشتهاست، خامنهای در نبرد کرخه کور در جبهه جنگ حضور یافته اما فرار وی از منطقه عملیاتی موجب تضعیف روحیه و فرار سربازان شدهاست.[۶۰] از سوی دیگر سایت مشرقنیوز به نقل از امیرحسین ثابتی ادعا دارد که در جریان جنگ اساساً چنین اتفاقی نیافتاده است، و در خاطرات هیچکدام از رزمندگان به این موضوع اشاره نشدهاست. همچنین چند تن از نمایندگان مجلس در سال ۱۳۶۰ ه.ش از خامنهای دربارهٔ علت شکست جنگ و نه فرار او، سؤال میکنند. خامنهای در اینباره و در جلسه مجلس شورای اسلامی به تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ ه.ش میگوید: «در آن ماجرا هیچکس مقصر نبوده و همه تلاش خود را کردند و خیانتی مشاهده نکردم.»[۶۱]
در تابستان ۱۳۶۷ ه.ش با پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ توسط ایران، جنگ به پایان رسید. پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ در جلسهای به ریاست خامنهای و با حضور مسئولان عالیرتبه در ۲۶ تیر ۱۳۶۷ ه.ش به تصویب رسید و خمینی نیز این مسئله را قبول کرد. به دنبال این تصمیم سیدعلی خامنهای به عنوان رئیسجمهور در نامهای در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ ه.ش به دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، خاویر پرز دکوئیار، پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ سازمان ملل از سوی ایران را اعلام کرد.[۶۲]
دوران ریاست جمهوری
پس از قتل و ترور محمدعلی رجایی، دومین رئیسجمهور ایران، شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و نیز جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به اتفاق آرا سید علی خامنهای را به عنوان نامزد ریاستجمهوری انتخاب کردند، سید روحالله خمینی که با تصدی روحانیون در مقام ریاست جمهوری موافق نبود، با نامزدی او موافقت کرد. از مهمترین حامیان او در انتخابات ائتلاف گروههای خط امام بود. انتخابات در ۱۰ مهر ۱۳۶۰ ه.ش برگزار شد و خامنهای با کسب اکثریت آراء (۱۱/ ۹۵٪) به عنوان رئیسجمهور انتخاب شد. در ۱۷ مهر ۱۳۶۰ ه.ش روحالله خمینی حکم ریاستجمهوری وی را تنفیذ کرد و او در ۲۱ مهر به عنوان سومین رئیسجمهور اسلامی ایران در مجلس شورای اسلامی سوگند یاد کرد.[۶۳] سیدعلی خامنهای در ۲۷ مهر ۱۳۶۰ ه.ش علیاکبر ولایتی را به عنوان نخستوزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد، ولی نتوانست اکثریت آرا نمایندگان را کسب کند. در ۴ آبان ۱۳۶۰ ه.ش میرحسین موسوی را به عنوان نخستوزیر به مجلس معرفی کرد و او توانست اکثریت آرا نمایندگان مجلس را کسب کند.[۶۴][۶۵]
خامنهای ریاستجمهوری خود را در حالی آغاز کرد که نهاد ریاستجمهوری دارای ساختار مناسبی نبود. گروههای مشاور و کارگروهها برای کمک به رئیسجمهور هنوز تشکیل نشده بود و این امر مشکلات فراوانی را برای عملکرد رئیسجمهور پدیدمیآورد. به تدریج، دفتر ریاستجمهوری با چندین مشاور و کارگروه شکل گرفت. خامنهای در ابتدا بخشی از تلاشهای خود را معطوف ساختارسازی برای دفتر رئیسجمهور و نهاد ریاستجمهوری کرد. بعدها در پی ابهام در شرح وظایف رئیسجمهور که کاستی آن در تعامل با نخستوزیر در طول دوره اول آشکار شده بود، قانون اختیارات رئیسجمهور تهیه و تدوین شد و در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ ه.ش به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در پی اختلاف نظرها با نخستوزیر و برخی اعضای هیئت دولت در چهارساله اول ریاستجمهوری، خامنهای مایل نبود برای دومین بار در انتخابات ریاستجمهوری شرکت کند، اما پس از آنکه خمینی آن را تکلیف شرعی او دانست، تصمیم گرفت که در انتخابات چهارمین دوره ریاستجمهوری نامزد شود و از خمینی خواست که در انتخاب نخستوزیر مختار باشد و او هم پذیرفت.[۶۶] پس از انتخاب مجدد به عنوان رئیسجمهور، و در آستانه انتخاب نخستوزیر وقتی معلوم شد میخواهد فرد دیگری را برای نخستوزیری معرفی کند، برخی نظامیان و در راس آنها محسن رضایی به خمینی گفتند که پیشرفت در جبهههای جنگ منوط به نخستوزیری دوباره میرحسین موسوی است.[۶۷][۶۸] خمینی به جهت مصلحت جنگ این نظر را پذیرفت و به خامنهای حکم کرد که موسوی را به عنوان نخستوزیر معرفی کند. خامنهای هم با وجود مخالفت خود، موسوی را به مجلس معرفی کرد. در دوره دوم ریاستجمهوری اختلافات رئیسجمهور و نخستوزیر ادامه یافت و در مواردی مانند معرفی اعضای کابینه، تشدید هم شد.[۶۹][۶۵]
او طی ۷ سال از دوران ریاستجمهوریاش که مقارن با جنگ بود، بخش زیادی از مذاکرات خارجی خود را به مذاکره با هیئتهای صلح که مأموریت میانجیگری داشتند، اختصاص داد. در دوره ریاستجمهوری به دلیل مخالفت خمینی با حضور در جبهههای جنگ، فقط به بازدیدهای محدود میرفت. خامنهای در این دوره رئیس شورای عالی پشتیبانی جنگ بود. این شورا به دلیل شرایط خاص جنگ در ۱۳۶۵ ه.ش و به منظور بهکارگیری هرچه بهتر امکانات کشور در خدمت جنگ و انجام دادن اقدامات مؤثر در بسیج نیروها و امکانات برای رفع نیازمندیهای جبهههای جنگ تشکیل شد. روحالله خمینی در پاسخ به استعلام او در ۱۹ بهمن ۱۳۶۶ ه.ش مصوبات آن شورا را تا پایان جنگ لازمالاجرا اعلام کرد.[۷۰]
در دوران هشتساله ریاست جمهوری سید علی خامنهای دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی ایران فعالتر شد. او در دوره اول ریاستجمهوری از ۱۵ تا ۲۰ شهریور ۱۳۶۳ ه.ش به کشورهای سوریه، لیبی و الجزایر و در دوره دوم از ۲۳ دی تا ۳ بهمن ۱۳۶۴ ه.ش به کشورهای پاکستان، تانزانیا، زیمبابوه، آنگولا و موزامبیک سفر کرد. برای شرکت در هشتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هراره مجدداً به زیمبابوه سفر کرد. در این سفر در اجلاس سران سخنرانی کرد و با برخی از سران این کشورها گفتوگو کرد. از ۲ تا ۶ اسفند ۱۳۶۷ ه.ش به کشورهای یوگسلاوی و رومانی و از ۱۹ تا ۲۶ اردیبهشت ۱۳۶۸ ه.ش به کشورهای چین و کره شمالی سفر کرد. سید علی خامنهای در ۳۱ شهریور ۱۳۶۶ ه.ش در چهل و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کرد و در سخنرانی خود دیدگاهها و مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران را تشریح کرد. این سفر او با استقبال ایرانیان و مسلمانان مقیم نیویورک و مطبوعات بینالمللی مواجه شد. از اقدامات دیگر خامنهای در زمینه سیاست خارجی میتوان به برقراری ارتباط با گروههای سیاسی شیعی در افغانستان، عراق و لبنان و ایجاد تفاهم بین آنها و تشکیل مجلس اعلای اسلامی عراق اشاره کرد. در این دوره، به دامنه حمایت ایران از مبارزان اسلامی در لبنان، فلسطین، عراق و افغانستان افزوده شد.[۷۱]
دیدار با قشرهای مختلف مردم، بازدید از مؤسسات و سازمانهای گوناگون، شرکت در مراسم افتتاح طرحها، شرکت در همایشها و سفرهای استانی از دیگر برنامههای خامنهای در دوره ریاستجمهوری بود. به گفته ولایتی سفرهای خامنهای به استانها و مناطق مختلف کشور، با هدف ملاقات با قشرهای مختلف مردم، رفع اختلافات مقامات محلی، پیگیری مسائل مربوط به جنگ و همکاری سپاه و ارتش، دیدار با علما و بزرگان شهرها و روستاها، بررسی مسائل و مشکلات اقتصادی و مانند آن ازجمله فعالیتهای مستمر او بود.[۷۲]
ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی
در ۸ شهریور ۱۳۶۲ ه.ش خامنهای، اولین ترمیم عمده در ستاد انقلاب فرهنگی و تقویت آن با حضور مسئولان اجرایی با پیشنهاد خود را براساس حکم روحالله خمینی عهدهدار شد. و به دنبال آن برخی مسئولان اجرایی مانند نخستوزیر، وزرای فرهنگ و آموزش عالی و فرهنگ و ارشاد اسلامی و دو نفر دانشجو به انتخاب جهاد دانشگاهی به ستاد اضافه شد. خمینی این حکم را در پاسخ به استعلام خامنهای به مناسبت بازگشایی دانشگاهها صادر کرد. درپی بازگشایی دانشگاهها و افزایش مراکز آموزشی و گسترش فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی ضرورت تقویت این نهاد بیشتر احساس شد؛ بنابراین خامنه ای دومین ترمیم در ستاد انقلاب فرهنگی را بر اساس پیام روحالله خمینی در ۱۹ آذر ۱۳۶۳ ه. ش، صورت داد. در این ترمیم، ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام یافت، شورا با ترکیب جدیدی از اعضا تشکیل شد و رئیسجمهور رئیس این شورا شد.[۷۳][۷۴]
سومین دوره شورای انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۷۵ه.ش در دوران رهبری او تشکیل شد. و او طی حکمی اعضای جدید شورا را تعیین و بر اهمیت جایگاه و وظایف شورا تأکید کرد. خامنه ای همچنین در بهمن ۸۱ ه.ش با پایان یافتن دوره مسئولیت اعضای حقیقی شورا، اعضای جدید را برای یک دوره سه ساله منصوب کرد. تعیین اعضای جدید بار دیگر در اردیبهشت ۸۶ و خرداد ۹۰ و مهر ۹۳ نیز توسط او انجام گرفت.[۷۴]
ریاست مجمع تشخیص مصلحت
در پی اختلافات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان در تصویب لوایح مختلف، روحالله خمینی در پاسخ به نامه سران کشور، در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ ه.ش با تشکیل مجمع تشخیص مصلحت موافقت کردند. بر این اساس، سید علی خامنهای اولین رئیس مجمع تشخیص شد. او این سمت را تا پایان دورهٔ ریاست جمهوری عهدهدار بود.[۷۵]
تشکیل شورای بازنگری قانون اساسی
سید روحالله خمینی در حکمی در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ ه.ش خطاب به سید علی خامنهای هیئتی متشکل از ۲۰ نفر ازجمله او را تعیین نمود تا به همراه ۵ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس، شورای بازنگری قانون اساسی را تشکیل داده و به اصلاح، بازنگری و تکمیل قانون اساسی در موضوعات پنجگانه بپردازند. پس از تشکیل شورا علی مشکینی به عنوان رئیس و سیدعلی خامنهای و اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان نایب رئیس اول و دوم شورا انتخاب شدند. شورا در طول ۴۱ جلسه در مورد پنج موضوع اصلی: شرایط رهبری، تمرکز در قوای مجریه و قضائیه، تمرکز در مدیریت صدا و سیما، چگونگی بازنگری احتمالی قانون اساسی در آینده و شمار نمایندگان مجلس شورای اسلامی بحث و بررسی و تصمیمگیری نمود. این جلسات تا پس از درگذشت روحالله خمینی ادامه داشت.[۷۶]
دوران رهبری
پیش از درگذشت خمینی، حسینعلی منتظری برای جانشینی او برگزیده شده بود. اما در ۶ فروردین سال ۱۳۶۸ ه.ش و همزمان با درگیری منتظری با سران نظام، روحالله خمینی وی را از این سمت عزل کرد و سپس وی نیز استعفا داد.[۷۷] پس از درگذشت روحالله خمینی — نخستین رهبر جمهوری اسلامی ایران — اعضاء مجلس خبرگان رهبری در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ ه. ش، سید علی خامنهای را که در آن زمان رئیسجمهور ایران بود، به سمت رهبر موقت جمهوری اسلامی ایران برگزیدند.[۷۸]
به گفته علی اکبر ولایتی انتخاب خامنهای به مقام رهبری بعد از درگذشت خمینی، یکی از فرازهای مهم تاریخ جمهوری اسلامی ایران است. عدم انتخاب جانشین برای خمینی از یک طرف و حساسیتهای ناشی از شرایط «نه جنگ و نه صلح» بین ایران و عراق و تداوم دشمنی بین ابرقدرتها و جمهوری اسلامی، به این دوره از تاریخ ایران حساسیت ویژهای داده بودهاست.[۷۹]
برگزیدگی به رهبری
پس از مرگ روحالله خمینی، در ۱۵ خرداد ۱۳۶۸ ه. ش، مجلس خبرگان جلسه فوقالعادهای تشکیل داد. در این جلسه نخست با اکثریت مطلق آرا به استعفای حسینعلی منتظری رسمیت داده شد. سپس، در خصوص انتخاب یک مرجع تقلید بالفعل، که در آن زمان تنها سید محمدرضا گلپایگانی مطرح بود، بحث شد و در این خصوص توافق حاصل نشد. نظر اکثر اعضاء بر آن بود که توان مدیریت سیاسی بر مرجعیت دینی اولویت دارد اما قانون اساسی در آن زمان مرجعیت را از شرایط رهبری عنوان کرده بود. اعضاء در این موضوع از شورای بازنگری قانون اساسی و رجوع به نظر روحالله خمینی مبنی بر ضروری نبودن شرط مرجعیت پیروی کردند. در ادامه، موضوع شورای رهبریای سه نفره مرکب از علی مشکینی و موسوی اردبیلی و سید علی خامنهای برای جانشینی سید روحالله خمینی پیشنهاد شد، که نتوانست آرای کافی را بدست بیاورد. نهایتاً اغلب اعضا رأی به رهبری سید علی خامنهای دادند، هرچند که خود وی صراحتاً مخالف بود و خود را شایسته این مقام نمیدانست.[۸۰] سرانجام ۸۰٫۹ درصد حاضران در مجلس خبرگان که ۷۲ درصد کل اعضا را تشکیل میدادند، به رهبری موقت سید علی خامنهای رای موافق دادند.[۸۱]در انتخاب موقت رهبری ۱۴نفر مخالف بودند و در رایگیری دائم ۴ نفر مخالف بودند.
سیاست داخلی و خارجی
سیاست داخلی در این دوره با پنجمین دور انتخابات ریاستجمهوری و نیز همهپرسی اصلاح قانون اساسی شروع میشود. از آغاز دوره رهبری سید علی خامنهای تاکنون ۹ دولت تشکیل شدهاست.[۸۲] از جمله موضوعات مورد تأکید او در حوزه سیاست داخلی در دوره رهبری، اشتغال و اقتصادی مقاومتی بودهاست.[۸۳]
براساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی، تعیین سیاستهای کلی نظام ازجمله سیاست خارجی پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین نظارت بر آنها بر عهده رهبر انقلاب اسلامی است. تصویب یا رد سیاست خارجی از اختیارات رهبر جمهوری اسلامی است و نظر وی در موارد مهم سیاست خارجی، فصلالخطاب است.[۸۴] خامنهای اعتقاد به لزوم گسترش روابط دیپلماتیک با شرق و غرب به جز آمریکا و اسرائیل دارد و توجه به شرق و کشورهای همسایه را در اولویت میداند.[۸۵][۸۶][۸۷]
خانواده
پدر خامنهای، سید جواد و پدربزرگ پدریش سید حسین خامنهای از روحانیان آذری مقیم نجف بودند و جد او از تفرش به آذربایجان هجرت کرده بود. سید حسین خامنه در شمار فقها و مدرسان برجسته حوزه علمیه نجف بهشمار میآمدهاست. سید حسین همچنین از مدرسان مدرسه علمیه طالبیه تبریز بودهاست و امامت مسجد جامع آن شهر را نیز به عهده داشتهاست.[۸۸] سید جواد خامنهای زاده نجف است و در کودکی از نجف به تبریز آمد. پس از به پایان رساندن دروس مقدماتی حوزه در نجف، در بازگشت به ایران در مشهد زندگی کرد و در کنار تدریس، به عنوان امام جماعت مسجد صدیقیهای بازار مشهد و مسجد گوهرشاد فعالیت میکند. عموی وی، سید محمد خامنهای، و شوهر عمهاش، محمد خیابانی، از طرفداران جنبش مشروطه ایران بودهاند.[۸۹][۹۰] مادرش خدیجه میردامادی، دو ماه بعد از شروع رهبری او درگذشت. او دختر هاشم میردامادی بود، که اصالتاً اصفهانی و مقیم مشهد بود.[۹۱]
سید جواد خامنهای از ازدواج اولش سه دختر (علویه، بتول و فاطمهسلطان) داشت که همگی فوت کردهاند. پس از درگذشت همسر اولش با خدیجه میردامادی، ازدواج کرد که از این ازدواج دارای ۴ پسر (سید محمد، سید علی، سید هادی و سید حسن) و یک دختر (بدری) شد. سید محمد، برادر بزرگتر، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی بود. او در دورههای اول و دوم مجلس شورای اسلامی نماینده مشهد بود. او در دوران نمایندگیاش ترور شد اما از این ترور جان سالم بدر برد. در حال حاضر ریاست بنیاد حکمت اسلامی صدرا را بر عهده دارد.[۹۲] سیدهادی، برادر کوچکتر، نیز روحانی و فعال سیاسی عضو مجمع روحانیون مبارز است، که در سال ۱۳۷۹ روزنامهٔ حیات نو را منتشر کرد، که بعداً به خاطر کاریکاتور اهانت آمیز به دستور دادگاه ویژهٔ روحانیت توقیف شد.[۹۳][۹۴] خواهر تنی او بدری همسر علی تهرانی است. علی تهرانی روحانی فعّال در دوران انقلاب بود که به مجاهدین خلق گرایید و به عراق پناهنده گشت. او در سال ۱۳۷۴ به همراه خانوادهاش به ایران بازگشت.[۹۵] سید حسن، تنها برادر غیر روحانی، مسئول هیئتهای رسیدگی به تخلفات اداری وزارت نفت و نمایندهٔ وزیر نفت در این هیئت، و عضو شورای پروانه نمایش است.[۹۶][۹۷]
همسر
همسر او منصوره خجسته باقرزاده متولد ۱۳۲۶ در مشهد است.[۹۸][۹۹][۱۰۰] او در خانوادهای بازاری و مذهبی اهل مشهد بزرگ شده[۱۰۱] و بنا به تأکید سید علی خامنهای تاکنون فعالیت سیاسی رسمی نداشتهاست. اما معمولاً به دیدار خانواده کشته شدگان جنگ ایران و عراق میرود.[۱۰۲] تاکنون هیچ تصویری از او در رسانهها بهطور رسمی منتشر نشدهاست.[۱۰۳][۱۰۴]
فرزندان
خامنهای دارای ۶ فرزند دو دختر و چهار پسر است. نام دخترانش بشری و هدی، و پسرانش مصطفی، مجتبی، مسعود (محسن) و میثم است. سید مصطفی بزرگترین پسر سید علی خامنهای است. او بیشتر به مطالعات حوزوی مشغول است. سید مجتبی، همچون پدرش به جنگ رفته و در چند عملیات هم شرکت کردهاست. ارتباطی نزدیک با بسیج و سپاه دارد. سید مسعود که به نام محسن هم شناخته میشود، عضو جامعه مدرسین قم است. او بیشتر به جمعآوری خاطرات پدر و اداره سایت او مشغول است. خامنهای پسرانش را از فعالیتهای اقتصادی یا داشتن مناسبتهای حکومتی منع کردهاست.[۱۰۵]
فعالیتهای علمی
تدریس
سید علی خامنهای از زمان حضور در مشهد به کار تدریس مشغول بودهاست. ابتدا تدریس در سطوح عالی یعنی تدریس کتابهای رسائل، مکاسب و کفایه را انجام داد. وی پس از انقلاب نیز در طول دوره ریاست جمهوریاش تدریس تفسیر را ادامه داد. از سال ۱۳۶۹ ه.ش تا کنون وی تدریس دروس خارج فقه را آغاز کرد.[۱۰۶] او تاکنون مباحث جهاد و قصاص را تدریس کرده و در حال تدریس مکاسب محرمه است. کلاسهای او با حدود ۵۰۰ نفر برگزار میشود.[۱۰۷]
مرجعیت
در آذر سال ۱۳۷۳ ه. ش، با درگذشت محمدعلی اراکی — یکی از مراجع تقلید وقت — موضوع مرجع تقلید بعدی مطرح شد. در این زمان برخی از مراجع تقلید نظیر یوسف صانعی،[۱۰۸] فاضل لنکرانی[۲۳] هاشمی شاهرودی،[۱۰۹] تسخیری، جلالالدین طاهری،[۱۱۰] رضا استادی،[۱۱۱] محمدباقر حکیم،[۱۱۲] حسین راستی کاشانی، هادی روحانی و محمد مؤمن[۲۵] بر مرجعیت وی گواهی دادند.[۱۱۳] همچنین جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جامعه روحانیت مبارز تهران فهرستی از افراد صاحب صلاحیت برای مرجعیت را منتشر کردند که یکی از این افراد سید علی خامنهای بود.[۲۳] در مقابل برخی از علما شیعه همچون حسینعلی منتظری، سیدمحمدحسین فضلالله،[۱۱۴] احمد آذری قمی،[۱۱۵] ابوالقاسم خزعلی[۱۱۶] وی را حائز صلاحیت مرجعیت نمیدانستند. به گفته محسن کدیور در آذرماه ۱۳۷۳ طاهری خرمآبادی و مؤمن قمی در هنگام انتخاب سید علی خامنهای به اعتراض جلسهٔ جامعه را ترک کردند اما مؤمن این موضوع را تکذیب کرد.[۱۱۷] مؤمن به همراه هشت نفر دیگر عضو شورای ۹ نفره افتای خامنهای بودند که به همراه سید محمود شاهرودی مباحث فقهی را در قالب مباحثه با خامنهای آموزش میدادند.[۱۱۸] اولین کتاب استفتا خامنهای به نام درر الفوائد فی اجوبه القائد در سال ۱۳۷۱ چاپ شد.[۱۱۹]
به نوشته آبراهامیان، بعد از برگزیده شدن «حجتالاسلام سیدعلی خامنهای» به عنوان رهبر ایران، رسانههای حکومتی، او و علیاکبر هاشمی رفسنجانی را به عنوان «آیتالله» معرفی کردند.[۱۲۰] انتخاب خامنهای برای رهبری بحثبرانگیز بود. و از آنجایی آغاز شد که خامنهای با انتخاب خویش به عنوان رهبری با استدلال فقهی مخالفت شدید کرد.[۱۲۱] بر اساس اصل صد و نهم قانون اساسی — قبل از همهپرسی ۱۳۶۸ — یکی از شرایط رهبر صلاحیت علمی و تقوایی لازم برای افتا و مرجعیت عنوان شده بود که خامنهای تا آن زمان مشمول آن شرط نبود.[۸۰] خمینی خواستار اصلاح قانون اساسی بود و بر همین اساس شورایی برای بازنگری در قانون اساسی تشکیل داد. او همچنین در ۹ اردیبهشت ۱۳۶۸ ه.ش در نامهای به علی مشکینی — رئیس شورای بازنگری قانون اساسی — نوشته بود: «...برای رهبری شرط مرجعیت لازم نیست. مجتهد عادل مورد تأیید خبرگان محترم سراسر کشور، کفایت میکند.»[۱۲۲] مؤمن دلیل رای ندادن به رهبری خامنهای در جلسه ۱۴ خرداد را اینطور توضیح داد که هنوز قانون اساسی جدید که در آن شرط مرجعیت حذف شد، به تصویب نرسیده بود.[۱۲۳] از این رو او بعدها از شایستگی خامنه ای برای احراز مقام رهبری دفاع میکرد.[۲۵]
آثار و تالیفات
دربارهٔ آثار وی میتوان چهار دوره زمانی را در نظر گرفت:
- دوره اول، مکتوبات مربوط به دوران فعالیتهای انقلابی از سال ۱۳۴۲–۱۳۵۷ که بیشترین فعالیت علمی وی در این دوره صورت گرفته و شامل حدود ۱۰ تألیف و ترجمه است؛
- دوره دوم از پیروزی انقلاب تا شروع دوران ریاست جمهوری (۱۳۵۷–۱۳۶۰) است؛
- دوره سوم مربوط به دوران ریاست جمهوری وی در بازه سالهای ۱۳۶۰ – ۱۳۶۸؛
- دوره چهارم نیز متعلق به دوران رهبری اوست که از ۱۳۶۸ تاکنون را شامل میشود.[۱۲۴]
کتابهای وی را در چهار دسته پژوهشهای تألیفی، کتابهای گردآوریشده از درسگفتارها و سخنرانیها، ترجمهها و در نهایت ترجمه-تألیفها دستهبندی میشود.[۱۲۵]
فعالیتهای فرهنگی و هنر
فرهنگ ایرانی
سید علی خامنهای، پیرامون علاقه به ایران بر این باور است که به جای تأکید بر ایران قبل اسلام، باید بر ایران بعد از اسلام تأکید شود، زیرا به عقیدهٔ او، افتخارات ایران بعد از اسلام در هیچ دورهای از تاریخ ایران وجود نداشتهاست.[۱۲۶] او همچنین بیان کرده که پیشرفتهای حکومتهای دیلمی، سلجوقی و صفوی با پیشرفتهای ایران قبل اسلام، قابل مقایسه نیست.[۱۲۷]
شعر و ادبیات
وی به شعر و ادبیات فارسی و روسی علاقهمند است. میخاییل شولوخف و الکسی تولستوی از نویسندگان مورد توجه وی هستند.[۱۲۸] بهآذین و ابوالحسن نجفی نیز از مترجمانی هستند که او به کارشان علاقه نشان دادهاست. وی سعی داشته همه ساله گپ و گفتی دوستانه با شاعران داشته باشد، برگزاری شب شعرهای نیمه رمضان که خامنهای برگزار میکند، تبدیل به یکی از آیینهای فرهنگی حکومت شدهاست که احتمالاً حاکی از علاقه وی به شعر و ادبیات است.[۱۲۸] ولی برخی برگزاری این جلسات را فرایندی دستوری و یکطرفه میدانند که به موجب آن قرار است شاعران، مجری اوامر بخشنامهای وی باشند.[۱۲۸] گاهی در این جلسات شاعرانی از تاجیکستان، هند و افغانستان نیز حضور یافتهاند.[۱۲۸]
او از نوجوانی کتابهای مختلف و رمانهای ایرانی و خارجی بسیاری مطالعه کردهاست.[۱۲۹] و نگاه بسیار حرفهای به رمان دارد.[۱۳۰][۱۳۱] او در هنگامی که در شهر مشهد، حضور داشته در انجمنهای ادبی حاضر میشده و اشعاری نیز دارد. تخلص وی در اشعارش «امین» است.[۱۳۲] او اعتقاد دارد انقلاب، با آثار سینمایی و رمان به دنیا شناسانده میشود: «انقلاب بدون رمان نمیشود. انقلاب روسیه و انقلاب فرانسه با رمانهایشان معرفی شدند. یا بدون فیلم خوب نمیشود.»[۱۳۳]
موسیقی
معیارهای خامنهای در مورد حلال یا حرام بودن موسیقی معیارهایی متغیر و مبهم است.[۱۳۴] خامنهای همچون خمینی و منتظری تشخیص حلال یا حرام بودن موسیقی را موکول به نظر عرفی مکلف نمودهاست. عرف عام دربارهٔ موسیقی معیاری مبهم و متغیر است. چون تأثیر یک قطعه موسیقی بر شنوندگان مختلف و حتی بر شنونده واحد همیشه ثابت و یک دست نیست.[۱۳۴] وی، به تبعیت از اکثر فقهای شیعه، سازها را نیز بدون ارائه معیار طبقهبندی، به دو نوع «آلات مختص حرام» و «آلات مشترک» تقسیم کرده که اینگونه تفکیک نیز ناممکن است چون آنچه محتوا و شکل و در نتیجه، تأثیر یک اثر موسیقایی را تعیین میکند، آهنگسازان و نوازندگان هستند و نه سازها.[۱۳۴]
دیدگاهها و ارزیابیها
از نگاه ولایتی شیوه مبارزاتی سید علی خامنهای، بر اساس اندیشه اسلامی و گرفتن مبانی مبارزاتی از منابعی چون قرآن و احادیث در تقابل با اندیشههای مادی گرایانه و مارکسیستی و لیبرال بودهاست. ولایتی از جمله علل موفقیت سید علی خامنهای در مبارزات سیاسی را داشتن نگاه چند بعدی، استفاده از شبکه عظیم اطلاعرسانی نهضت سید روحالله خمینی و استفاده از منبر و عملگرایی میداند.[۱۳۵]
طبق گزارش فوربز، خامنهای هجدهمین فرد قدرتمند دنیا در سال ۲۰۱۵ و تنها فرد ایرانی است که جزو صد مرد قدرتمند دنیا قرار گرفتهاست.[۱۳۶] قبل از این، او بیست و ششمین شخص قدرتمند جهان در سال ۲۰۱۱ و بیست و یکمین در سال ۲۰۱۲ میلادی[۱۳۷] بودهاست.[۱۳۸] موقوفه کارنگی برای صلح بینالمللی در سال ۲۰۰۸ مقالهای با عنوان «بازخوانی خامنهای: دیدگاه جهانی قدرتمندترین رهبر ایران» به قلم کریم سجادپور منتشر کرد.[۱۳۹] مقاله اینچنین آغاز میشود: «شاید در دنیا هیچ رهبری نباشد که به اندازهٔ سیدعلی خامنهای برای مسایل جاری جهان اهمیت داشته باشد اما درعینحال تا این حد برای جهانیان ناشناخته باشد». به نظر میرسد این تحلیل که خود مؤسسهٔ کارنگی آن را «تحلیل عمیق سیاسیِ» سیدعلی خامنهای و بر اساس سخنرانیها و نوشتههای وی در ۳ دهه اخیر میداند،[۱۴۰] در ایران چندان با واکنشهای تند داخلی مواجه نشدهاست.[۱۴۱][۱۴۲] در مستندی از بزرگمهر شرف الدین در شبکهٔ بیبیسی فارسی، آنچه خامنهای را از اکثر رهبران و حاکمان تاریخ معاصر ایران متمایز کردهاست، نگاه منطقی او به سیاست است.[۱۴۳]
اعتقاد به تئوری توطئه و روحیه ضد آمریکایی
سرژ میشل و پائولو وودز بر این باورند که سخنرانیهای خامنهای مجموعهای است از «تهدیدها و شعارهای تو خالی» که با اعتقاد بر تئوری توطئه و روحیهٔ شدید ضد آمریکایی همراه است، او همه جا «دسیسهٔ دشمنان» را میبیند و قدرتهای خارجی را «مستکبر»، «شیطانی»، «آزمند»، «منفور»، «واپسگرا»، «برتریطلب»، «سرطانی»، «ستمکار»، «زهرآگین» و «تجسم شیطان» توصیف میکند. این صفات هم به دولتهای غربی و هم به سرویسهای اطلاعاتیشان سیا، موساد، اینتلیجنت سرویس، اطلاق میشود.[۱۴۴] خامنهای معتقد است که توهم توطئه، خود یک توطئه است.[۱۴۵] به عقیدهٔ خامنهای انکار دشمنیهای آشکار آمریکا با نظام و ملت ایران، توطئهای است برای کاهش حساسیتها در مقابل شیطان بزرگ.[۱۴۶] وی در خصوص مذاکره با آمریکا میگوید که بر اساس تجربه، ایالات متحده با استفاده از قدرت رسانه ای، اقتصادی و نظامیاش، کشور طرف مذاکره را وادار به پذیرش مطالبات این کشور میکند و در شرایطی که مطالبات خود را نقد میگیرد، در برابر وعدههایی زیبا میدهد که عمدتاً در عمل محقق نمیشود؛ بنابراین، تا زمانی که کشور تا حدی قوی نشده که در برابر فشارهای آمریکا حین مذاکرات، یارای مقاومت داشته باشد، مذاکره با آمریکا ممنوع است.[۱۴۷]
در اسفند ۱۳۵۹، هنگامی که بیش از ۱۰۰ هزار نفر برای گرامی داشت درگذشت مصدق و درخواست تشکیل جمهوری دموکراتیک به جای جمهوری اسلامی در دانشگاه تهران گردهم آمدند، خامنهای به شکل تهدید آمیز گفت: «ما مثل آلنده و مصدق لیبرال نیستیم که C.I.A بتواند «ما را» سرکوب کند.»[۱۴۸]
اعتقاد به حاکمیت امر فقیه بر مردم از جهت قانونی و شرعی
سید علی خامنهای، معتقد است:
اختیارات ولی فقیه در صورت تعارض با اراده و اختیار مردم، بر اختیارات و تصمیمات مردم، مقدم و حاکم است.[۱۴۹][۱۵۰]
او عقیده دارد در نظام «ولایت مطلقه فقیه» ولی فقیه همان حاکم اسلامی است و حکومتش تا قیامت ادامه پیدا میکند.[۱۵۱] از نظر او این حکومت و حاکمیت نه تنها اختیاری نیست،[۱۵۱] بلکه تحت عناوینی چون «مصلحت»، «حفاظت امت از دشمنان» و «اجرای حکم اسلام» گریز و چارهای از آن نیست. او همچنین اعتقاد دارد دایرهٔ این حاکمیت میتواند تا آزادی شخصی افراد پیش برود. خامنهای همچنین از «واجب بودن» اقدام علیه خواسته و صلاحدید مردم، در شرایطی که آن را مخالف با آنچه که او «مصالح عمومی اسلام و مسلمین» مینامد، سخن به میان میآورد و حتی بیان میدارد که این تشخیص مصالح بر دوش حاکم مسلمین یا همان «ولی فقیه» است:[۱۵۱]
همچنین بر حاکم مسلمین پس از عهدهدار گردیدن وظیفه مهم رهبری واجب است، که عنداللزوم دست به اقدامات مناسب بزند و باید خواسته و صلاحدید حاکم مسلمین در مواردی که به مصالح عامه اسلام و مسلمین مربوط میشود، برخاسته و صلاحدید عامه مردم، مقدم گردد.
او معتقد است «ولایت مطلقه فقیه یعنی انعطافپذیری دستگاه ولایت» بدین معنی که مجموعه دستگاههایی که رهبری در رأس آنها قرار دارد بهطور دائم با انتخاب آنچه درستتر و کاملتر است، خود را بهطور مدام متحول کنند.[۱۵۲] او به تناقض ذاتی در فهم «دشمنان» از مفهوم ولایت فقیه اشاره داشته و گفتهاست که «آنها میگویند ولایت فقیه یعنی عمل کردن به فهم فقیه عادل، درحالیکه فقیهی که عادل است نمیتواند به میل خود عمل کند».[۱۵۲] ولی نظر سید علی خامنهای در این زمینه در تناقض با نظرات حسینعلی منتظری است.[۱۵۲] به گفته حسن فیروزآبادی، خامنهای در زمستان ۱۳۹۱ از مسوولان حکومتی جهت عمل نکردن به سخنان او گلایه کرد.[۱۵۳]
آزادی بیان
در گزارش سالانه گزارشگران بدون مرز سید علی خامنهای در «زمره درندگان آزادی رسانهها» در جهان قرار گرفتهاست.[۱۵۴][۱۵۵][۱۵۶] در سال ۲۰۰۰ کمیتهٔ حمایت از روزنامهنگاران، وی را جزو ۱۰ دشمن آزادی بیان قرار داد.[۱۵۷] در اوایل کار مجلس ششم، وقتی طرح اصلاح قانون مطبوعات، تهیه شدهبود تا در جلسهٔ علنی مجلس مطرح شود، خامنهای با حکم حکومتی خود، دستور داد این طرح مسکوت گذاشته شود.[۱۵۸] این طرح در مجلس پنجم تصویب شدهبود.[۱۵۹] تاکنون روزنامهنگاران بسیاری به دلیل انتقاد از او یا سازمانهای زیر نظر او دستگیرشده و به زندان افتادهاند.[۱۶۰][۱۶۱][۱۶۲] مانند احمد زیدآبادی، عبدالله نوری، محمد نوری زاد، عیسی سحرخیز، محسن سازگارا و اکبر گنجی اشاره کرد.[۱۶۳]
خامنهای تا کنون چندین بار در زمینه چگونگی رهبری و اداره کشور مورد انتقاد قرار گرفتهاست. به نوشته جلال کیهان منش، اغلب مخالفان وی در ایران را دستگاههای اطلاعاتی دستگیر، زندانی، محصور، یا حذف میکنند.[۱۶۴] بعضی مخالفانی که در دوره خمینی دستگیر و به زندان افتاده بودند نیز در دوره خامنهای به حصر انداخته شدند؛ از جمله آنها نورالدین کیانوری، رهبر حزب توده ایران، بود که در نامهای به خامنهای پس از رسیدن او به قدرت در نامهای به شرح شکنجههای زندان بر خودش، خانوادهاش، و اعضای حزب توده پرداخت. او به همراه همسرش مریم فیروز پس از اعتراف اجباری در زیر شکنجه به «خانه امن» منتقل و تا هنگام مرگ در آنجا نگاه داشته شدند.[۱۶۵]
پس از درگذشت خمینی و در پی انتشار فهرستی از سوی حوزه علمیه قم که در آن نام مراجع تقلید آورده شده بود، خامنهای به عنوان مرجع تقلید معرفی شد. چنین چیزی واکنش تعدادی از مراجع تقلید را دربرداشت. آنها بر این باور بودند که خامنهای درجه مرجعیت ندارد. در سال ۱۳۷۶ و چند ماه پس از انتخابات دوم خرداد، حسینعلی منتظری که یکی از استادان او بود، در یک سخنرانی به شدت از خامنهای انتقاد کرد و گفت:
آقای خامنهای شما که در شان و حد مرجعیت نیستید… محمد مؤمن (عضو شورای نگهبان) به من گفت یکی از این آقایان (نماینده سیدعلی خامنهای در دفتر استفتائات) میرود در دفتر ایشان در قم مینشیند و مسائل را مطابق نظر آقای خامنهای جواب میدهد به ایشان گفتم ایشان که رساله ندارد، شما چگونه فتوا را بر طبق نظر ایشان جواب میدهید؟ گفت ما روی تحریر امام [خمینی] جواب میدهیم! گفتم مردم آخر مسئله ایشان را میخواهند، گفت: میگویند ایشان فتوایش مثل فتوای امام است، ما روی تحریر امام جواب میدهیم! خوب این معنایش مبتذل کردن مرجعیت شیعه نیست؟[۱۶۴]
این سخنرانی (معروف به سخنرانی ۱۳ رجب) حصر منتظری را در پی داشت. این حصر برای شش سال ادامه یافت تا آنکه سرانجام در اواسط دوره دوم دولت اصلاحات در آن بازنگری شد. در رسانههای رسمی ایران برای سالها از منتظری به بدی یاد میشد و او را «سادهلوح» و عامل غرب و ضدانقلاب مینامیدند. حسینعلی منتظری تا هنگام مرگ در آذر سال ۱۳۸۸ منتقد رهبری سید علی خامنهای باقی ماند و در سخنرانیهایش درخواست انتخابات آزاد، واگذاری قدرت و اجازه انتقاد از او داشت.[۱۶۶]
پس از انتخابات جنجالبرانگیز ۱۳۸۸ در ایران، انتقاد از روش رهبری خامنهای بالاتر گرفت. کسانی چون محمد نوریزاد و مهدی خزعلی از جمله کسانی بودند که با نوشتن نامههای انتقادی از او، روش برخورد نیروهای زیر فرمانش را در برخورد و کشتن معترضان به انتخابات زیر سؤال بردند. پاسخ حکومت به این افراد دستگیری و شکنجه آنها بودهاست؛ به گونهای که نیروهای اطلاعاتی نوریزاد و خزعلی را بارها دستگیر و مورد ضرب و شتم قرار دادند.[۱۶۷] در یکی از واپسین نامههای خود به خامنهای، نوریزاد او را به دلیل کارنامه سیاسی اش به عدم کفایت سیاسی و توانایی رهبری کشور متهم کرد.[۱۶۸]
زنان
خامنهای در سخنرانیهای خود به مناسبتهای گوناگون دیدگاه خود دربارهٔ زنان و نقش آنان را در جامعه بیان کردهاست. این دیدارها گاه به مناسبت روز زن در ایران بودهاند و گاه با فعالان زن در جهان عرب. دولت ایران اغلب به تبلیغ دیدگاههای او دربارهٔ زنان میپردازد و بسیج ایران نیز برپایه این دیدگاهها منشوری تهیه کردهاست تا به تبیین «زن مسلمان طراز انقلاب اسلامی» بپردازد.[۱۶۹] در ژوئیه ۱۹۹۷، او اندیشهٔ مشارکت برابر زنان در جامعه را منفی و ابتدایی و کودکانه خواند.[۱۷۰] به باور وی، حضور زنان در پستهای اجرایی کشور مایه افتخار نیست و نوعی انفعال در برابر گفتمان غربی بهشمار میرود.[۱۷۱] او همچنین «خانهداری» و «فرزندآوری» را مجاهدت و هنر زنان دانستهاست.[۱۷۲]
ارزش راستین زن با این سنجیده میشود که او چه میزان محیط خانواده را برای همسر و فرزندانش همانند بهشت میکند.[۱۷۰]
همزمان با رهبری سید علی خامنهای، سیاستهای محدودیتی برای زنان ایران دنبال شد. این شامل جلوگیری از سفر به خارج زنان بیاجازه «ولی» (که اغلب شوهر یا پدر میباشد) و جداسازی جنسیتی میشود.[۱۷۰] سرکوب زنان از راه کنترل پوشش را هر سال گشتهای ارشاد اعمال میکند و زنان ناچار به بر سر گذاشتن حجاب میشوند. سرپیچی از این قانون اغلب دستگیری و جریمه نقدی به همراه دارد.[۱۷۳] در ژوئن ۱۹۹۸، سید علی خامنهای دستور به «سرکوب رفتارهای سرکشانه زنان» داد و تا میانه اوت همان سال، ۱۸۰۰ زن و مرد به دلیل آنچه «پوشش نامناسب و رفتار هرزه» خوانده شد توسط پلیس دستگیر شدند. این دوره همچنین شاهد سرکوب روزنامهنگاران زن و روزنامهها و مجلات ویژهٔ زنان همچون مجله زنان بود.[۱۷۰]
انتقاد از سفرهای خارجی
او در خطبههای نماز عید فطر سال ۱۳۹۷ شمسی، در انتقاد از سفرهای خارجی مردم گفت:[۱۷۴]
کسانی که عادت کردهاند به سفرهای خارجی بروند، این سفرها را ترک کنند البته غیر از سفرهای زیارتی و حج و عتبات که مورد نظر نیست و این قدر خرج و هزینه هم ندارد و برکاتی هم دارد اما سفرهای تفریحی زائد را کنار بگذارند.
فرمان تهاجم ترکیبی
علی خامنهای ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ در دیدار با گروهی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش، با استفاده از واژهٔ «تهاجم ترکیبی» که در ادبیات مقامات جمهوری اسلامی سابقه نداشت، بار دیگر با اشاره به وجود تهاجم فرهنگی علیه جمهوری اسلامی گفت: «نظام اسلامی نیازمند یک حرکت دفاعی و تهاجم ترکیبی با محوریت فریضه فوری و قطعی جهاد تبیین است.» او با حمله به فضای مجازی و رسانههای خارج از کشور، خواستار اتخاذ موضع «تهاجم ترکیبی» شد.[۱۷۵][۱۷۶]
اتهامات
ترور میکونوس
در ۲۱ فروردین ۱۳۷۶، دادگاهی در آلمان، که به پرونده ترور میکونوس رسیدگی میکرد، در طی حکمی کمیته امور ویژه جمهوری اسلامی را، که سید علی خامنهای یکی از اعضای آن بود، به دادن دستور این ترور، متهم کرد.[۱۷۷] مرتضی سرمدی معاون ارتباطات وزیر امور خارجه ایران، در آن زمان اتهامات دستگاه قضائی آلمان را به شدت رد کرد و گفت: «ایران معتقد است مقامات قضایی آلمان و دستگاه قضایی این کشور تحت نفوذ صهیونیستها به مبارزه سیاسی کثیفی علیه جمهوری اسلامی ایران دست یازیدهاند.»[۱۷۸]
پس از این حکم، آلمان و ایران سفرای خود در دو کشور را فرا خواندند و آلمان چهار دیپلمات ایرانی را از این کشور اخراج کرد، تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز، سفرای خود را از ایران فراخواندند. ایران نیز در پاسخ به این حرکت اتحادیه اروپا، تمام سفیران خود را از کشورهای عضو این اتحادیه فرا خواند و روابط دو طرف دچار بحران شد.[۱۷۹] که تا سه ماه بعد و پیروزی محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری ادامه داشت.[۱۸۰][۱۸۱] این واقعه، موجی از اعتراضات را در میان مردم ایران علیه آلمان برانگیخت.[۱۸۲] صدها تن از ایرانیان مخالف حکومت پس از اعلام حکم به شادمانی و رقص در خیابانهای آلمان پرداختند و آلمان به شهروندانش درمورد سفر به ایران هشدار داد.[۱۸۳]
بمبگذاری آمیا
نیویورک تایمز مدعی است که عبدالقاسم مصباحی، یکی از افراد بلندپایهٔ وزارت اطلاعات ایران که در سال ۱۹۹۶ به آلمان گریخت، در مصاحبهای با بازپرس دادگاه آمیا، که برای رسیدگی به پرونده بمبگذاری آمیا برگزار شده بود، خامنهای را متهم کرد که عامل اصلی این ترور بوده و ۲۰۰ میلیون دلار از حساب مشترک خود با احمد خمینی در بانک سوئیس را صرف این کار کردهاست. در نهایت دادگاه آرژانتین هیچ حکمی دربارهٔ خامنهای صادر نکرد[۱۸۴] و مقامات ایرانی مدعی هستند که تاکنون هیچ مدرکی علیه دخالت جمهوری اسلامی ایران در این خصوص ارائه نشده و سیستم قضایی آرژانتین را فاسد و موضوع را توطئهای سیاسی از سوی صهیونیستها و آمریکا تلقی میکنند.[۱۸۵]
داراییها
به گفته محمدحسن رحیمیان و احمد مروی، از مسئولان سابق بیت رهبری زندگی شخصی خامنهای بیشتر با استفاده از نذورات مردمی گذران میشود و حقوقی دریافت نمیکند.[۱۸۶] محمد محمدی گلپایگانی، رئیس دفتر علی خامنه ای، سطح زندگی وی را پایینتر از حد متوسط ایران توصیف کردهاست.[۱۸۷] حیدر رحیم پور ازغدی و غلامعلی حداد عادل میگویند که وی زندگی ساده ای دارد و اوایل در دهه ۶۰ کل وسایل زندگی وی در حد یک وانت بودهاست و غذایشان سادهتر از حالت معمول است.[۱۸۸][۱۸۹] کریم سجادپور، مشاور بنیاد کارنگی، نیز وی را ساده زیست توصیف کردهاست.[۱۹۰] همچنین بنا بر گزارش رویترز، این خبرگزاری هیچ سندی یافت نکرده که نشان دهد علی خامنه ای از اموالی که تحت اختیار وی در بیت رهبری قرار دارد، برای زندگی شخصی استفاده کرده باشد.[۱۹۱] در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۳ خبرگزاری رویترز تحقیقاتی شش ماه خود را بدین شکل انتشار داد: سید علی خامنهای ۹۵ میلیارد دلار را در کنترل و مدیریت خود دارد. اصلیترین کانون این دارایی «ستاد اجرایی فرمان امام» میباشد. این کانون اقتصادی تقریباً بخشهای اصلی اقتصاد ایران از صنایع نفت تا بازار پول و ارتباطات و … را در دست دارد. این ستاد سرمایه اولیهاش را از طریق ضبط و مصادرهٔ اموال مردم عادی ایران، از اعضای اقلیتهای دینی گرفته تا تجار و ایرانیان خارج از کشور، تشکیل دادهاست.[۱۹۲][۱۹۳][۱۹۴][۱۹۵][۱۹۶]
برخی خبرگزاریها، ادعای سادهزیستی خامنهای را رد کرده و دارایی امپراتوری مالی وی را «۲۰۰ میلیارد دلار»[۱۹۷] میدانند.[۱۹۸][۱۹۹][۲۰۰] به گفته بهزاد نبوی، چهار نهاد «ستاد اجرایی فرمان امام»، «قرارگاه خاتمالانبیاء»، «آستان قدس رضوی» و «بنیاد مستضعفان» ۶۰ درصد از ثروت ایران را به خود اختصاص داده و در اختیار دارند. این چهار نهاد وابسته به دفتر رهبر جمهوری اسلامی میباشد.[۲۰۱] خرید سهام یکی از بزرگترین بانکهای ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی، و خرید سهام بزرگترین شرکت مخابراتی کشور در سال ۲۰۰۹ میلادی یکی از اقدامات خامنهای بود که توسط ستاد اجرایی فرمان امام اجرا شد و در نتیجه این ستاد بعنوان یکی از صندوقهای بزرگ سرمایهگذاری خصوصی جهان در سال ۲۰۱۰ درآمد.[۲۰۲] سید پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان که زیر نظر سید علی خامنهای میباشد، در روز دوشنبه ۶ مرداد ۱۳۹۹ در یک نشست خبری اعلام کرد که این بنیاد در سال ۱۳۹۸، ۳۶ هزار میلیارد تومان درآمد و ۷ هزار میلیارد تومان سود از گردش مالی این بنیاد داشتهاست.[۲۰۳][۲۰۴][۲۰۵] توکلی در گفتگویی با روزنامه اعتماد در مرداد ۹۹ با اشاره به ۳۶ هزار میلیارد تومان گردش مالی بنیاد مستضعفان در سال، گفت، برای به اجرا درآمدن طرح شفافیت مالی کشور باید از دفتر علی خامنهای شروع شود، در حالی که این دفتر مانعتراشی کرده و نمیگذارد این طرح پیش رود.[۲۰۶]
تحریم داراییها
ایالات متحده در ژوئن ۲۰۱۹ خامنهای و دفتر او را تحریم کرد. دونالد ترامپ گفت: «تحریمها از طریق حکم اجرایی اعمال خواهد شد … و رهبر عالی و دفتر رهبری و آنهایی که با او و دفترش در ارتباط نزدیکی هستند، هدف قرار میدهد و آنها را از دسترسی به منابع مالی کلیدی و پشتیبانی محروم خواهد کرد».[۱][۲][۳] ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۱، ۱۷ سناتور جمهوریخواه آمریکایی به رهبری تد کروز، سناتور ایالت تگزاس، طرحی را به مجلس سنا جهت اعمال تحریم علیه خامنهای و ابراهیم رئیسی ارائه کردند. تد کروز دربارهٔ این تحریمها، او را متهم به «فساد، خشونت و دزدیدن اموال ایرانیان» کرد و از رئیسی به عنوان «مسئول قتلعام هزاران ایرانی» نام برد.[۲۰۷][۲۰۸]
وضعیت جسمانی
آسیبدیدگی از ناحیهٔ دست
خامنهای در ۶ تیر ۱۳۶۰ از ترور طرحریزیشدهٔ رهروان گروه فرقان در مسجد ابوذر در هنگام سخنرانی، جان سالم به در برد، ولی جراحات شدیدی بر او وارد شد.[۲۰۹][۲۱۰] براساس اخبار منتشرشده در همان زمان، خامنهای «از نقطه بالای کتف راست و بالای ران سمت راست» مجروح شد و «استخوان ترقوه» اش شکست و با قطع چند رگ و عصب دست راست وی، دچار مشکل حرکتی شد. دست راست او از آن هنگام از کار افتادهاست.[۲۱۱]
جراحی پروستات
در صبح ۱۷ شهریور ۱۳۹۳، وبگاه رسمی خامنهای از عمل جراحی پروستات وی خبر داد. علیرضا مرندی، رئیس تیم معالج وی اعلام کرد: «مدتی بود که این عارضه در رهبر انقلاب ایجاد شده بود و نظر پزشکان این بود که اکنون زمان مناسبی برای عمل است و رهبر معظم انقلاب نیز از نظر پزشکان معالج تبعیت کردند … رهبری پس از هفت روز در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۹۳ از بیمارستان مرخص شدند.»[۲۱۲] او پیش از رفتن به بیمارستان در مصاحبه با شبکهٔ خبر ایران گفت: «جای نگرانی نیست. این به معنای آن نیست که مردم دعا نکنند، لیکن انشاالله جای نگرانی نیست و یک عمل خیلی معمولی و عادی است.»[۲۱۳]
شایعات
در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۰، ویکیلیکس بخشهایی از اسناد و گزارشهای طبقهبندی شده وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا را افشا کرد. در یکی از اسناد، یک پیام در تابستان سال ۲۰۰۹ توسط کنسولگری آمریکا در استانبول ارسال شده. در این پیام یک تاجر که نام و هویتش فاش نشده و از نزدیکان اکبر هاشمی رفسنجانی است، گفت که علی خامنهای به نوع نادری از سرطان خون مبتلاست و انتظار میرود در ماههای آینده بمیرد و هاشمی رفسنجانی تمایلی برای اقدام پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ ندارد چون میخواهد جانشین او شود و سپس، انتخابات محمود احمدینژاد را لغو کند.[۲۱۴][۲۱۵]
در سال ۲۰۱۵ روزنامه فرانسوی فیگارو ادعا کرد که خامنهای مبتلا به سرطان درجه چهار پروستات است و این خبر را از «چندین منبع در محافل اطلاعاتی غربی» به دست آورده.[۲۱۶] مرحله چهارم این نوع سرطان وخیمترین مرحله تلقی میشود و به گفته این روزنامه، منابع پزشکی اعتقاد داشتند که خامنهای بیش از ۲ سال عمر نخواهد کرد.[۲۱۷]
در آذر ۱۳۹۹، یک کاربر تأیید شده از سوی توییتر با حدود ۵۰۰ هزار دنبالکننده به اسم «محمد مجید» (با نام کاربری محمد اهوازی) نوشت که حال خامنهای رو به وخامت است و به این علت، دیدار او با حسن روحانی در روز جمعه لغو شده و مسئولیت بیت رهبر به مجتبی خامنهای منتقل شدهاست. او نوشت که اطرافیان وی این دفعه نگران شدهاند و پزشکان ارشد بیمارستان مسیح دانشوری برای معاینه حضور یافتند.[۲۱۷] این خبر در وبگاه نیوزویک و سان بازتاب یافت.[۲۱۸][۲۱۹] مهدی فضائلی، از چهره اصولگرایان و از اعضای دفتر خامنهای این موضوع را تکذیب کرد.[۲۲۰]
یادکردها
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «فرمان اجرایی پرزیدنت ترامپ؛ داراییهای آیتالله علی خامنهای و دفتر او تحریم شدند». صدای آمریکا. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۷.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Swan, Betsy (2019-06-24). "U.S. Sanctions Supreme Leader of Iran" (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-27.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ "Trump puts sanctions on Iranian supreme leader, other top officials" (به انگلیسی). به کوشش Reuters. 2019-06-25. Retrieved 2019-12-27.
{{cite web}}
: نگهداری CS1: سایر موارد (link) - ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای»، رادیوفردا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه آیتالله خامنهای - دوران کودکی و مدرسه»، رادیوفردا۲.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای»، رادیو فردا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ««زندگینامه آیتالله خامنهای - شیفته نواب صفوی»»، رادیوفردا۳.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای»، رادیو فردا.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای»، رادیو فردا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «خاطرهٔ کمتر شنیده شدهٔ آیت الله خامنهای از رهبر فدائیان اسلام»، خبرگزاری تسنیم۱..
- ↑ «اولین آتش را نواب صفوی در دل ما روشن کرد»، ایرنا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ بهبودی، شرح اسم، ۱: ۱۳۴.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ولایتی، «خامنهای»، دبا. خطای یادکرد: برچسب
<ref>
نامعتبر؛ نام «:0» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ بهبودی، شرح اسم، ۱: ۱۶۲–۱۷۶.
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ ولایتی، «خامنهای»، دبا. خطای یادکرد: برچسب
<ref>
نامعتبر؛ نام «:1» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ بهبودی، شرح اسم، ۱: ۳۵۵.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه رهبرعالی قدر انقلاب»، همشهری۱.
- ↑ «زندگینامه رهبرعالی قدر انقلاب»، همشهری۱.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای (بخش نهم)- جایگاه او در آستانه انقلاب ایران»، رادیوفردا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای (بخش دهم)- راهیابی به حلقه خاص خمینی نامه آیت الله خامنه ای (بخش دهم)- راهیابی به حلقه خاص خمینی»، رادیوفردا۳.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش یازدهم)-جبههگیری در برابر اولین رئیسجمهوری منتخب ایران»، رادیوفردا۴.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش دوازدهم)-در مجلس اول علیه بنیصدر»، رادیوفردا۵.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ «تصویر اولین حضور آیتالله خامنهای در نماز جمعه تهران | ۲۴۰ بار اقامه نماز در ۴۰ سال»، همشهری۲.
- ↑ «گزارش: انفجار در نمازجمعه تهران؛ از استقامت آیتالله خامنهای تا شعار مردم علیه منافقین»، تسنیم.
- ↑ ۵۶٫۰ ۵۶٫۱ «ترور علی خامنهای، ۳۵ سال بعد»، بیبیسی۲.
- ↑ «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش چهاردهم)- روزی که خامنهای ترور شد»، رادیوفردا۲.
- ↑ «عامل و طراح سوءقصد به جان آیتالله خامنهای چه کسی بود؟ /شباهتهای دو گروه تروریستی»، خبرآنلاین.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «بنی صدر: آقای خامنهای از روحانیان انقلابی خیلی عقبتر بود»، بیبیسی.
- ↑ «دروغهای بنی صدر پیرامون امام خامنه ای»، مشرق.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ «اختلافات ۲۹ ساله آیت الله خامنه ای و میر حسین موسوی از کجا آغاز شد؟»، رادیوفردا۹.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «ناطق نوری، انتخاب مجدد میرحسین موسوی به نخستوزیری و ماجرای ۹۹ نفر»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ۷۴٫۰ ۷۴٫۱ «تاریخچه شورای عالی انقلاب فرهنگی»، ایرنا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «نامه امام در عزل آقای منتظری». خبرگزاری فارس. ۶ فروردین ۱۳۹۶. دریافتشده در ۲۲ فوریهٔ ۲۰۱۹.
- ↑ «پاسخ به چند سؤال دربارهٔ انتخاب آیتالله خامنهای بهعنوان رهبر انقلاب در سال ۶۸». خبرگزای تسنیم. ۱۹ دی ۱۳۹۶. دریافتشده در ۱۸ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ «سال سرنوشت ساز ۶۸: تصویر آیتالله خامنهای در خاطرات هاشمی رفسنجانی». BBC Persian. ۲۰۱۳-۰۳-۱۲. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۱-۰۸.
- ↑ چگونه آیتالله خامنهای رهبر شد؟ پرسمان
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «خامنهای تقصیر وضعیت وخیم اقتصادی را متوجه «مسئولان دولتی دهه ۹۰» دانست». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۷.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «رویکرد نگاه به شرق از دیدگاه رهبر انقلاب». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۱-۲۵. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۷.
- ↑ «آیت الله خامنه ای: باید نگاهمان به شرق باشد». BBC News فارسی. ۲۰۱۸-۱۰-۱۷. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۷.
- ↑ «رهبر ایران: روابط با شرق و غرب باید تقویت شود». یورو نیوز. دریافتشده در ۲۵ شهریور ۱۳۹۸.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «خویشاوندان آیتالله خامنهای چه کسانی هستند». BBC News فارسی. ۲۰۱۱-۰۹-۱۶. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۲.
- ↑ «زندگینامه آیت الله خامنه ای (بخش نخست)- تولد و والدین». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۲.
- ↑ «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش دوم)- معرفی برادران و خواهران». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۲.
- ↑ امیر نامدار (۱۲ ژانویه ۲۰۰۳). «کاریکاتور روزولت در ایران بحران آفرید». وبگاه بیبیسی فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۸. دریافتشده در ۲۶ فروردین ۱۳۸۷.
- ↑ «توضیحات هادی خامنهای در مجلس راجع به کاریکاتور اهانتآمیز». وبگاه رادیو صدای آمریکا (VOA News). ۱۲ ژانویه ۲۰۰۳. بایگانیشده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۸. دریافتشده در ۲۶ فروردین ۱۳۸۷.
- ↑ "خواهر رئیسجمهور ایران برای پیوستن به شوهرش در عراق از کشور گریخت" (به انگلیسی). وبگاه روزنامه نیویورک تایمز. ۳ مه ۱۹۸۵. Archived from the original on 1 January 2008. Retrieved 2008-04-27.
- ↑ «اعضای شورای نمایش معرفی شدند». مشرق نیوز. ۲۰۱۳-۱۰-۰۱. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۲.
- ↑ «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش دوم)- معرفی برادران و خواهران». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۲.
- ↑ «همسران رؤسای جمهور ایران -- منصوره خجسته باقرزاده». اسپوتنیک.
- ↑ «ماجرای ازدواج سیدعلی». مشرق نیوز.
- ↑ «زنان رؤسای جمهور از چه جایگاهی برخوردار هستند؟». صبح نو.
- ↑ «همه همسران رؤسای جمهور ایران -- منصوره خجسته باقرزاده». عصر ایران.
- ↑ «همه همسران رؤسای جمهور ایران». ایسنا. ۲۷ مهر ۱۳۹۳. دریافتشده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «همه همسران رؤسای جمهور ایران». خبرگزاری ایسنا. ۲۷ مهر ۱۳۹۳.
- ↑ «آلبوم عکس: همه همسران سران». بیبیسی فارسی. ۱۹ تیر ۱۳۹۲.
- ↑ «خویشاوندان آیتالله خامنهای چه کسانی هستند». BBC News فارسی. ۲۰۱۱-۰۹-۱۶. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «درس خارج فقه آیتالله خامنهای و تربیت تکنیسینهای دیوانسالاری مذهبی». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۰.
- ↑ «تأیید رهبری آیتالله خامنهای از سوی علمای بزرگ - خبرآنلاین». www.khabaronline.ir. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۵.
- ↑ «هاشمی شاهرودی؛ حذف شده در دوره خمینی، مقبول خامنهای». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۳.
- ↑ نظرات آقایان آیات هاشمی شاهرودی ، تسخیری ، بنی فضل ، موسوی همدانی + نظر طاهری اصفهانی در خصوص اعلمیت یا اصلح بودن تقلید از آیتالله العظمی خامنه ای در سال 1373 بایگانیشده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
- ↑ نظرات آقایان آیات استادی، محسنی گرکانی، هاشمی، و مجتهدی در خصوص اعلمیت یا اصلح بودن تقلید از آیتالله العظمی خامنه ای در سال 1373 بایگانیشده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
- ↑ نظرات آقایان آیات حکیم، نجفی خوانساری، شفیعی، و قزلجه ای در خصوص اعلمیت یا اصلح بودن تقلید از آیتالله العظمی خامنه ای در سال 1373 بایگانیشده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
- ↑ نظرات آقایان آیات جناتی، راستی کاشانی، فقیه ایمانی و روحانی در خصوص اعلمیت یا اصلح بودن تقلید از آیتالله العظمی خامنه ای در سال 1373 بایگانیشده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
- ↑ ««فضلالله هرگز مرجعیت آیتالله خامنهای را نپذیرفت»». دویچهوله. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۹.
- ↑ «آذری قمی از چه کسی عذرخواهی کرد؛ آیتالله خامنهای یا مردم؟». BBC News فارسی. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۶.
- ↑ «مهدی خزعلی: پدرم مخالف مرجعیت آیتالله خامنهای بود و زیر فشار دفتر رهبری استعفا کرد». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ محسن کدیور (۲۰۱۳-۰۹-۱۵). «مخالفان مرجعیت رهبری در جامعهٔ مدرسین». kadivar.com. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۱.
- ↑ «آیت الله مؤمن، فقیهی دوچهره».
- ↑ «درر الفوائد فی اجوبه القائد - الخامنئی، السید علی - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۶.
- ↑ Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran. Cambridge University Press, 2008,P.182
- ↑ «جلسه خبرگان رهبری و انتخاب علی خامنه ای به رهبری». رادیو فردا. ۲۰۱۸-۰۱-۰۹.
- ↑ «نگاهی تاریخی به حذف شرط مرجعیت از شروط مورد نیاز رهبری». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۸-۰۷. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۶.
- ↑ «چرا آیتالله مؤمن به رهبر شدن آیتالله خامنهای رای نداد؟». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۹.
- ↑ «کتابشناسی آیت الله سید علی خامنه ای در دوران مبارزه».
- ↑ «کتابشناسی آیت الله خامنه ای».
- ↑ «دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت با رهبر انقلاب». دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله العظمی خامنهای.
- ↑ «آیت الله خامنهای: به جای ایران قبل از اسلام بر ایران بعد از اسلام تأکید شود». بیبیسی فارسی. ۲۹ اوت ۲۰۱۱. بایگانیشده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۹ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ ۱۲۸٫۰ ۱۲۸٫۱ ۱۲۸٫۲ ۱۲۸٫۳ «رسانههای خارجی دربارهٔ علاقه آیتالله خامنهای به شعر و ادبیات چه میگویند؟». نسیم آنلاین. ۲۰۱۶-۰۶-۲۰. دریافتشده در ۳۰ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ «امام خامنهای در نوجوانی چه رمانهایی را مطالعه میکردند؟». بایگانیشده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۶. دریافتشده در ۵ ژوئیه ۲۰۱۶.
- ↑ Flood، Alison, ویراستار (۲۰۱۵-۰۲-۲۷). «Ayatollah Khamenei reveals himself as an '#AvidReader' of fiction» [آیت الله خامنهای خود را یک خوانندهٔ مشتاق به داستان نشان میدهد.]. The Guadian. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۵-۰۷-۰۵. دریافتشده در ۲۰۱۶-۰۵-۰۷.
- ↑ «گاردین: آیتالله خامنهای نگاه بسیار حرفهای به رمان دارد». بایگانیشده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافتشده در ۵ ژوئیه ۲۰۱۶.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ «در مخاطبشناسی دچار توهم بودیم». بایگانیشده از اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۶. دریافتشده در ۵ ژوئیه ۲۰۱۶.
- ↑ ۱۳۴٫۰ ۱۳۴٫۱ ۱۳۴٫۲ فرج سرکوهی (۲۰۱۱-۱۰-۱۱). «موسیقی و مجسمه؛ عقبنشینی فقه سنتی در برابر هنر؟». بیبیسی فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۶.
- ↑ ولایتی، «خامنهای»، دبا.
- ↑ Forbes list of The World's Most Powerful People
- ↑ "قدرتمندترین انسانهای جهان" (به انگلیسی). فوربس. ۲ نوامبر ۲۰۱۱. Archived from the original on 30 December 2012. Retrieved 14 November 2011.
- ↑ http://www.forbes.com/profile/ali-hoseini-khamenei/ بایگانیشده در ۱۹ اوت ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
- ↑ سجادپور، کریم. "بازخوانی خامنهای: دیدگاه جهانی قدرتمندترین رهبر ایران" (به انگلیسی). وبگاه موقوفه کارنگی برای صلح بینالمللی. Archived from the original on 10 April 2008. Retrieved 2008-04-27.
- ↑ "بخش ایران - بازخوانی خامنهای: دیدگاه جهانی قدرتمندترین رهبر ایران" (به انگلیسی). وبگاه موقوفه کارنگی برای صلح بینالمللی. Retrieved 2008-04-27.[پیوند مرده]
- ↑ «اهمیت هیچ رهبری در جهان به اندازه آیتالله خامنهای نیست». وبگاه آفتاب (aftab.ir). ۱۹ فروردین ۱۳۸۷. بایگانیشده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۰۸. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
خبرگزاری فارسی
- ↑ «تحلیل مؤسسه کارنگی دربارهٔ رهبر انقلاب». سایت تحلیلی خبری عصر ایران. ۱۹ فروردین ۱۳۸۷. بایگانیشده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۰۸. دریافتشده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- ↑ بزرگمهر شرف الدین (۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱). «آیت الله خامنهای؛ مرد فضاهای خالی». بیبیسی فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۶.
- ↑ میشل، سرژ (۲۰۱۰)، صفحه ۳۵۲–۳۵۱
- ↑ رادیوزمانه (۱۴ خرداد ۱۳۹۵). «آیتالله خامنهای: توهم توطئه، خود یک توطئه است». رادیوزمانه. بایگانیشده از اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
- ↑ مشرق نیوز (۱۴ خرداد ۱۳۹۵). «وقتی سیا اصطلاح «تئوری توطئه» را اختراع کرد +عکس و فیلم». مشرق نیوز. بایگانیشده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۶.
- ↑ امام مذاکره با آمریکا را ممنوع کرد و من هم ممنوع میکنم بایگانیشده در ۲۸ آوریل ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
- ↑ آبراهامیان (۱۳۹۳). کودتا. ص. ۳۰۶.
- ↑ ولی فقیه، مشروعیت خود را از مردم میگیرد یا خدا؟ بایگانیشده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine, بیبیسی فارسی
- ↑ پایگاه اطلاعرسانی و استفتائات آیتالله خامنهای - ولایت فقیه و حکم حاکم - سؤال ۶۳ بایگانیشده در ۳۱ اوت ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine,
- ↑ ۱۵۱٫۰ ۱۵۱٫۱ ۱۵۱٫۲ مقایسه تطبیقی مفهوم اطلاق در نظامهای سلطنتی و ولایتی بایگانیشده در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، از کتاب اجوبة الاستفتائات، سید علی خامنهای، وبگاه حوزه
- ↑ ۱۵۲٫۰ ۱۵۲٫۱ ۱۵۲٫۲ «اظهارات رهبر جمهوری اسلامی دربارهٔ «ولایت مطلقه فقیه»». رادیو فردا. ۲۰۱۱-۰۹-۰۸. بایگانیشده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ حسین باستانی (۲۲ اسفند ۱۳۹۱). «توصیف جدید رهبر ایران از جایگاه خود: حرفی نمیزنم مگر آنکه دستور باشد». بیبیسی فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «گزارشگران بدون مرز نام آیتالله خامنهای را در میان «درندگان آزادی رسانهها» قرار داد | صدای آمریکا فارسی». ir.voanews.com. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۷.
- ↑ ««درندگان آزادی اطلاعرسانی در جهان»؛ تصویر خامنهای در کنار رهبران ۳۶ کشور دیگر». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۷.
- ↑ «خامنهای در لیست "درندگان آزادی رسانه"، یزدان شهدایی». Iran Transition Council. ۲۰۲۱-۰۷-۰۷. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۷.
- ↑ Spotlight on Press Tyrants: CPJ Names Ten Worst Enemies of the Press بایگانیشده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ مجلس ششم، ضعف نمایندگان یا مشکل ساختاری؟ بایگانیشده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ «قانون مطبوعات در فراز و نشیب تحولات سیاسی». خبرگزاری ایرنا. ۱۸ بهمن ۱۳۹۸.
- ↑ همسر نوری زاد: نگران سرانجام مصیبتی که بر سر افراد خیرخواه کشور آوردهاند، هستم بایگانیشده در ۱ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ یادمان اسرای جنبش سبز/ احمد زیدآبادی تاوان انتقاد خود از رهبر را پس میدهد! بایگانیشده در ۷ آوریل ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine
- ↑ کمیته حمایت از روزنامهنگاران: ایران بزرگترین زندان روزنامهنگاران بعد از چین بایگانیشده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ The world view of iran's most powerful leader بایگانیشده در ۶ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ ۱۶۴٫۰ ۱۶۴٫۱ جلال کیهان منش (۹ آبان ۱۳۸۸). «سرنوشت منتقدین آِیت الله خامنهای». روزآنلاین. بایگانیشده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافتشده در ۱۲ بهمن ۱۳۹۲.
- ↑ «تاریخچهای از «حصر» و بازداشت در «خانه امن»: سرنوشت چهار رهبر ناپدید شده چه خواهد بود؟». کمپین بینالمللی حقوق بشر در ایران. ۱۵ اسفند ۱۳۸۹. بایگانیشده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۴. دریافتشده در ۱۲ بهمن ۱۳۹۲.
- ↑ Proپرونده: Iran's dissident ayatollah (به انگلیسی), BBC World, 30 January 2003, retrieved 1 February 2014
- ↑ «مهدی خزعلی، وبلاگنویس منتقد، بازداشت شد». رادیو فردا. ۱۹ دی ۱۳۹۰. بایگانیشده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۴.
- ↑ شاهرخ بهزادی (۲۰۱۴-۰۲-۰۱). «نوریزاد خطاب به آیتالله خامنهای: عدم کفایت شما برای رهبری قطعی و محرز است». رادیو فرانسه.
- ↑ «شاخصههای زن در انقلاب اسلامی براساس دیدگاههای سید علی خامنهای تدوین شد». رادیو فرانسه پارسی. ۲۰ آوریل ۲۰۱۳. بایگانیشده از اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۲ مه ۲۰۱۳.
- ↑ ۱۷۰٫۰ ۱۷۰٫۱ ۱۷۰٫۲ ۱۷۰٫۳ Donna M. Hughes (February 2000), Women and Reform in Iran (به انگلیسی), University of Rhode Island, retrieved 12 May 2013
- ↑ «رهبر ایران: حضور زنان در مناصب اجرایی افتخار ندارد». بیبیسی پارسی. ۱۱ مه ۲۰۱۳. بایگانیشده از اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۱۳.
- ↑ «بیانات در دیدار جمعی از مداحان». دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای. ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانیشده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۳.
- ↑ Jason Rezaian (21 July 2012), Struggle over what to wear in Iran (به انگلیسی), Washington Post, retrieved 12 May 2013
- ↑ آیتالله خامنهای خواستار خودداری از سفرهای خارجی شد - BBC News فارسی بایگانیشده در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
- ↑ ««تهاجم ترکیبی» رمز عملیات جدید خامنهای در برابر تهاجم فرهنگی». صدای آمریکا. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
- ↑ «فرمان تهاجم ترکیبی و جهاد تبیین». روزنامه اعتماد. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
- ↑ ««از آزادی هماهنگکننده تیم ترور میکونوس متاسفم»». وبگاه رادیو فردا. ۲۰۰۷-۱۲-۱۲. بایگانیشده از اصلی در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸. دریافتشده در ۲۶ نوامبر ۲۰۰۸.
- ↑ جزئیات خواندنی ماجرای میکونوس بعد از ۱۴ سال بایگانیشده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine (فارسی) سایت خبری تحلیلی عصر ایران به نقل از کتاب «بررسی روابط ایران و آلمان» نوشته سید حسین موسویان چاپ مرکز تحقیقات استراتژیک/ شابک: ۹۶۴۷۲۹۸۱۷x
- ↑ «اشاره رهبرانقلاب به کدام ماجرا بود/دشمنی مداوم غرب با ایران». خبرگزاری مهر | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۰۵-۰۷. بایگانیشده از اصلی در ۱۲ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۶.
- ↑ "German court implicates Iran leaders in '92 killings" (به انگلیسی). وبگاه CNN. April ۱۰, ۱۹۹۷. Archived from the original on 12 February 2009. Retrieved 26 November 2008.
- ↑ ALAN COWELL (April ۱۱, ۱۹۹۷). "BERLIN COURT SAYS TOP IRAN LEADERS ORDERED KILLINGS" (به انگلیسی). وبگاه The New York Times. Retrieved 26 November 2008.
- ↑ جزئیات خواندنی ماجرای میکونوس بعد از ۱۴ سال بایگانیشده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ↑ German court rules Iranian leaders ordered Berlin slayings بایگانیشده در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- ↑ LARRY ROHTER (March ۱۰, ۲۰۰۳). "Argentine Judge Indicts 4 Iranian Officials in 1994 Bombing of Jewish Center" (به انگلیسی). وبگاه The New York Times. Retrieved 26 November 2008.
- ↑ «روزنامه همشهری - ایران - سیاستخارجی - واکنش ایران به اتهامات مجدد آرژانتین». ۵ آبان ۱۳۸۶. دریافتشده در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۲.[پیوند مرده]
- ↑ حقوق رهبر انقلاب به روایت اطرافیان چقدر است؟
- ↑ رئیس دفتر آیتالله خامنهای: رهبر زیر خط متوسط زندگی میکند
- ↑ نگاهی به سلوک و سادهزیستی مقام معظم رهبری
- ↑ [۱]
- ↑ روایت مشاور ارشد بنیاد آمریکایی کارنگی از سادهزیستی رهبر انقلاب
- ↑ ایران برای تحکیم قدرت رهبر بر اقتصاد قانون خود را اصلاح کرد
- ↑ «به بهانه تحریم خامنهای توسط آمریکا؛ رهبری که با ادعای سادهزیستی، مالک امپراتوری ۹۵ میلیارد دلاری است». صدای آمریکا. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
- ↑ «رویترز: آیتالله خامنهای یک امپراتوری ۹۵ میلیارد دلاری را کنترل میکند». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
- ↑ «95 میلیارد دلار، ارزش ثروت تحت کنترل آیتالله خامنهای». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۱۳-۱۱-۱۱. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
- ↑ نت، العربیة (۲۰۱۳-۱۱-۱۱). «امپراتوری اقتصادی رهبر ایران افشا شد». العربیة نت. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
- ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «گزارش اختصاصی رویترز از "امپراتوری مالی خامنهای" | DW | 12.11.2013». DW.COM. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
- ↑ «سفارت آمریکا در عراق از دارایی ۲۰۰ میلیاردی رهبر جمهوری اسلامی نوشت». voanews.
- ↑ «برآوردی از ثروت یکی از نهادهای زیر نظر رهبر ایران». bbc.
- ↑ «پنج چهره فاسد جمهوری اسلامی». tavaana.
- ↑ «توئیتهای وزارت خارجه آمریکا دربارهٔ ثروت حاکمان ایران: مکارم شیرازی، سلطان شکر». voanews.
- ↑ «نهادهای اقتصادی زیر نظر دفتر خامنهای وارد بورس میشوند». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
- ↑ «به بهانه تحریم خامنهای توسط آمریکا؛ رهبری که با ادعای سادهزیستی، مالک امپراتوری ۹۵ میلیارد دلاری است | صدای آمریکا فارسی». ir.voanews.com. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۶-۲۸.
- ↑ «۳۶ هزار میلیارد تومان درآمد در یک سال؛ گوشهای از امپراتوری مالی خامنهای به روایت رئیس بنیاد مستضعفان | صدای آمریکا فارسی». ir.voanews.com. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۹.
- ↑ «نباید املاک بنیاد مستضعفان در اختیار شخصیتها و نهادها باشد/ پولی از بنیاد، وارد انتخابات نمیشود/ تمام ۶۰۰ میلیون دلار ارز صادرات را وارد کشور کردیم». خبرگزاری ایلنا. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۹.
- ↑ «گوشهای از امپراتوری مالی خامنهای به روایت رئیس بنیاد مستضعفان: ۳۶ هزار میلیارد تومان درآمد در یک سال!». جستجوگر هوشمند خبری (اخبار لحظه ای ایران و جهان). دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۹.
- ↑ «احمد توکلی: گردش مالی بنیاد مستضعفان ۳۶ هزار میلیارد تومان است، شفافیت مالی باید از دفتر خامنهای شروع شود». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۰-۰۸-۱۶. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۹.
- ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «سناتورهای آمریکایی خواهان تحریم خامنهای و رئیسی شدند | DW | 16.07.2021». DW.COM. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۸.
- ↑ «۱۷ سناتور جمهوریخواه طرح تحریم حقوق بشری خامنهای و رئیسی ارائه دادند». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۸.
- ↑ «ششم تیر ماه در گذار تاریخ». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۶ تیر ۱۳۹۶. دریافتشده در ۱ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ «جزئیات ترور نافرجام آیتالله خامنهای در مسجد ابوذر تهران + فیلم». باشگاه خبرنگاران جوان. ۶ تیر ۱۳۹۶. دریافتشده در ۱ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ «ناگفتههایی از حادثهٔ تلخ 6 تیر 1360/ خاطره رهبر انقلاب از انفجار بمب در مسجد ابوذر». باشگاه خبرنگاران جوان. ۶ تیر ۱۳۹۴. دریافتشده در ۱ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ «عمل جراحی موفقیتآمیز رهبر معظم انقلاب/عیادت روحانی و آیتالله هاشمی از حضرت آیتالله خامنه ای/دکتر مرندی: وضعیت عمومی رهبری کاملاً خوب است/ایشان بعد از طی دوران نقاهت به منزل منتقل میشوند». انتخاب. ۱۷ شهریور ۱۳۹۳. دریافتشده در ۱ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ «آیتالله خامنهای در بیمارستان بستری شد». بیبیسی فارسی. ۱۷ شهریور ۱۳۹۳. دریافتشده در ۱ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ «هاشمی رفسنجانی منتظر مرگ خامنهای است و اقدامات بعدی او (متن اصلی در وبگاه ویکیلیکس)». ویکیلیکس. ۲۸ اوت ۲۰۰۹. بایگانیشده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۰. دریافتشده در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «سندی در بارهٔ سرطان خون آیتالله خامنه ای». رادیو بینالمللی فرانسه. ۳۰ نوامبر ۲۰۱۰. بایگانیشده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۲۰. دریافتشده در ۴ ژانویه ۲۰۲۰.
- ↑ Gélie، Philippe (۲۷ فوریه ۲۰۱۵). «Iran: guerre de succession en vue au sommet de l'État». lefigaro. دریافتشده در ۲۰ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ ۲۱۷٫۰ ۲۱۷٫۱ «ماجرای گزارشها دربارهٔ 'بیماری و وخامت حال' آیتالله خامنهای چه بود؟». بیبیسی فارسی. ۱۸ آذر ۱۳۹۹. دریافتشده در ۱ فروردین ۱۴۰۰.
- ↑ ROCHE, DARRAGH (۵ دسامبر ۲۰۲۰). "Journalist Claims Iran's Supreme Leader Transfers Power to Son as Health Deteriorates". نیوزویک (به انگلیسی). Retrieved 20 March 2021.
- ↑ Keane, Dan (۶ دسامبر ۲۰۲۰). "POWER STRUGGLE Iran's supreme leader 'handing power to son as health deteriorates' & tensions rise over scientist's assassination". د سان (به انگلیسی). Retrieved 20 March 2021.
- ↑ «عضو دفتر نشر آثار خامنهای اخبار «وخیم شدن» وضعیت سلامتی رهبر جمهوری اسلامی را تکذیب کرد». رادیو فردا. ۱۷ آذر ۱۳۹۹. دریافتشده در ۲۵ اسفند ۱۳۹۹.
منابع
کتاب
- شیرازی، علی (۱۳۸۵). پرتوی از خورشید. ص. صفحهٔ ۲۰۸.
- سرژ میشل و پائولو وودز (۲۰۱۰). «رهبر». قدمت روی چشم. ترجمهٔ لاله پویا. پاریس: برنارد گراسه.
- دفتر نشر و حفظ آثار آیتالله خامنهای (۱۸ خرداد ۱۳۸۸). استمداد از خدا. روزنامه همشهری. ص. صفحه ۱۷.
- آبراهامیان، یراوند (۱۳۷۷). ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ محمد ابراهیم فتاحی. به کوشش آبراهامیان، یرواند. تهران: نشرنی.
- آبراهامیان، یرواند (۱۳۹۳). کودتا. ترجمهٔ محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۸۵-۳۴۲-۸.
- «زندگینامه آیت الله خامنه ای». رادیو فردا. ۲۰۲۲.
- «خبرگزاری تسنیم». پاتوق کتاب فردا. ۱۳۹۴.
- «اولین آتش را نواب صفوی در دل ما روشن کرد». ایرنا. ۱۳۹۴.
- «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش سوم) دوران کودکی و مدرسه».
- «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش چهارم) شیفته نواب صفوی»».
- «زندگینامه رهبرعالی قدر انقلاب». همشهری۱.
- بهبودی، هدایت الله (۲۰۱۲). شرح اسم. تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۸۶-۱۷-۰.
- «زندگینامه آیت الله خامنه ای (بخش نهم)- جایگاه او در آستانه انقلاب ایران». رادیوفردا.
- «زندگینامه آیت الله خامنه ای (بخش دهم)- راهیابی به حلقه خاص خمینی». رادیوفردا.
- «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش یازدهم)-جبههگیری در برابر اولین رئیسجمهوری منتخب ایران». رادیوفردا.
- «زندگینامه آیتالله خامنهای (بخش دوازدهم)-در مجلس اول علیه بنیصدر». رادیوفردا.
- «تصویر اولین حضور آیتالله خامنهای در نماز جمعه تهران | ۲۴۰ بار اقامه نماز در ۴۰ سال». همشهری آنلاین.
- «گزارش: انفجار در نمازجمعه تهران؛ از استقامت آیتالله خامنهای تا شعار مردم علیه منافقین». تسنیم.
- «بنی صدر: آقای خامنهای از روحانیان انقلابی خیلی عقبتر بود». بیبیسی.
- «دروغهای بنی صدر پیرامون امام خامنه ای». مشرق نیوز.
- «ترور علی خامنهای، ۳۵ سال بعد». بیبیسی.
- «عامل و طراح سوءقصد به جان آیتالله خامنهای چه کسی بود؟ /شباهتهای دو گروه تروریستی». خبرآنلاین.
- «ناطق نوری، انتخاب مجدد میرحسین موسوی به نخستوزیری و ماجرای ۹۹ نفر». مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- «اختلافات ۲۹ ساله آیت الله خامنه ای و میر حسین موسوی از کجا آغاز شد؟». رادیوفردا.
- «دربارهٔ شورای عالی انقلاب فرهنگی». ایرنا.
دانشنامه
- ولایتی، علیاکبر (۱۳۹۲). «خامنهای، آیتالله سیدعلی». در موسوی بجنوردی، کاظم. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ۲۱. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص. ۶۷۳–۷۰۷. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۱۹-۱.
انگلیسی
- Algar, Hamid (2020). "KHOMEINI, RUHOLLAH MUSAVI". In Daniel (ed.). Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Vol. Volume XVI, Fascicle 5–6. Leiden: Brill. pp. 542–590.
{{cite encyclopedia}}
:|جلد=
has extra text (help) - Hovsepian-Bearce, Yvette (2016). The Political Ideology of Ayatollah Khamenei: Out of the Mouth of the Supreme Leader of Iran. UCLA Center for Middle East Development (CMED) series on Middle East security and cooperation (به انگلیسی). London: Routledge.
- Garver, John W (۲۰۰۶). China and Iran: ancient partners in a post-imperial world (به انگلیسی). Washington: University of Washington Press. pp. ۴۰۵.
- Zucker, Daniel M (Dec 17, 2006). "Iran's VEVAK: Disinformation, Inc" (به انگلیسی). Ocnus. Retrieved 24 February 2012.
- Berman, Ilan (۲۰۰۵). Tehran Rising: Iran's Challenge to the United States (به انگلیسی). Maryland: Rowman & Littlefield. pp. ۲۲۳.
- TIMMERMAN, KENNETH R (۲۰۰۲). "Iran's "Moderates" Are No Reformer" (PDF). The Brown journal of world affairs. ۹ (به انگلیسی). Institute for International Studies (Brown University). Retrieved 24 February 2012.[پیوند مرده]
- Wihbey, Paul Michael (۱۹۹۹). "The Southern Eurasian Great Game". IASPS Research Papers in Strategy (به انگلیسی). Institute for Advanced Strategic and Political Studies (۸). Retrieved 24 February 2012.